Wybory 1919 r.

Szkoła demokracji.

26 stycznia 1919 roku odbyły się pierwsze po odzyskaniu niepodległości wybory parlamentarne mające na celu powołanie jednoizbowego Sejmu Ustawodawczego, choć skład Sejmu był uzupełniany do 24 marca 1922

Do sejmu dostało się kilkanaście partii, które początkowo utworzyły dziesięć klubów poselskich. Najwięcej głosów zdobyły Związek Ludowo-Narodowy i Narodowa Demokracja. W skład Sejmu wchodzili również posłowie parlamentów zaborczych oraz posłowie wybrani w sposób pośredni.

Wybory zostały zarządzone, na mocy dekretu o ordynacji wyborczej ustalonej jeszcze przez rząd Jędrzeja Moraczewskiego i zatwierdzonej przez Józefa Piłsudskiego. Ustalono, iż wybory mają mieć charakter pięcioprzymiotnikowy (bezpośrednie, powszechne, równe, tajne i proporcjonalne) Rozpoczęły się 26 stycznia, choć skład sejmu był uzupełniany do 22 marca 1922, czyli do momentu trwałego ukształtowania się granic państwa. W myśl dekretu o ordynacji wyborczej Sejm Ustawodawczy miał się składać z 513 posłów (241 z Królestwa Polskiego, 160 z Galicji i Śląska Cieszyńskiego oraz 112 z byłego zaboru pruskiego). W dekrecie zapowiedziano, że w 13 okręgach wyborczych Galicji Wschodniej ze względu na działania wojenne wybory nie mogą być przeprowadzone, w związku z czym do Sejmu Ustawodawczego wejdą posłowie polscy (z danych okręgów) do byłej Izby Posłów Rady Państwa Monarchii Austriackiej. W wakujących z powodu śmierci posłów dwóch okręgach lwowskich zarządzono wybory według dawnej ordynacji z 1907 do Izby Posłów Rady Państwa. Wybory w poznańskim i na Pomorzu (10 okręgów wyborczych) miały się odbyć w terminie późniejszym. Jednocześnie zapowiedziano powołanie do Sejmu w porozumieniu z miejscowym społeczeństwem przedstawiciele Polaków na Litwie i Rusi.

Na terenie b. Królestwa Polskiego, w których przeprowadzono wybory (bez okręgów Biała Podlaska, Białystok i Bielsk) prawdopodobna liczba uprawnionych do głosowania wynosiła 4.619.536, zaś głosowało 3.567.635 osób. Najwyższą frekwencję zanotowano w okręgu nr 27 (Pińczów) – 87,5%, okręgu nr 7 Włocławek – 87,1%, okręgu nr 9 (Kutno) – 85,4%, zaś najniższą: w okręgu nr 21 (Chełm) – 56,7%, w okręgu nr 24 (Sandomierz) – 64%, okręgu nr 16 (miasto stoł. Warszawa) – 69,7%. Okręgi Konin i Ciechanów nie przesłały materiałów, dlatego też wszelkie liczby należy uznać za szacunkowe.

Najwięcej głosów – około 30% – oddano na endecję – na listę Związku Ludowo-Narodowego. Żadne z ugrupowań nie zdobyło jednak w parlamencie większości, dlatego niezbędne stało się zawarcie koalicji. W połowie 1919 roku (w czerwcu wyłoniono przedstawicieli z Wielkopolski) w skład Sejmu Ustawodawczego wchodziło 394 posłów. 36% głosów należało do Narodowej Demokracji, 15% do PSL „Wyzwolenie”, 12% do PSL „Piast” i 9% do socjalistów.