Stanisław Ignacy Witkiewicz zwany Witkacym urodził się 24 lutego 1885 r. w Warszawie, zmarł śmiercią samobójczą 18 września 1939 r. w Jeziorach na Ukrainie. Jego symboliczny grób znajduje się na starym cmentarzu przy ul. Kościeliskiej w Zakopanem. Witkacy był synem malarza, krytyka sztuki, twórcy stylu zakopiańskiego – Stanisława Witkiewicza. Zdobył uznanie jako malarz, teoretyk sztuki, dramaturg, powieściopisarz, filozof. Jest autorem m.in.: Pragmatystów, Tumora Mózgowicza, W małym dworku, Kurki Wodnej, Wariata i zakonnicy, Pożegnania jesieni, Szewców. Wizjoner wyprzedzający epokę, a zarazem dotkliwie rzeczowy prześmiewca. Przenikliwość jego sądów i katastroficznych przepowiedni pozwala go potomnym odkrywać wciąż na nowo. Jest jednym z niewielu polskich twórców, których znaczenie w historii sztuki światowej wciąż trwa i nie słabnie.
Ojciec artysty, Stanisław Witkiewicz herbu Nieczuja, był znanym krytykiem, pisarzem, malarzem i architektem, twórcą tzw. stylu zakopiańskiego. Matka, Maria z Pietrzkiewiczów herbu Ostoja – nauczycielką muzyki. Artysta urodził się w Warszawie, ale od 1890 r. mieszkał w Zakopanem. W styczniu następnego roku odbyły się tutaj jego ponowne, uroczyste chrzciny, a rodzicami chrzestnymi zostali Helena Modrzejewska i Jan Krzeptowski Sabała.
Od dzieciństwa interesowały Witkacego malarstwo, rysunek i fotografia. Zgodnie z wolą ojca nie uczęszczał na regularne zajęcia szkolne, ale uczył się prywatnie. Stanisław Witkiewicz był zagorzałym przeciwnikiem systemu szkolnictwa unicestwiającego indywidualność ucznia, toteż sam kierował edukacją syna. Młody Witkiewicz miał chłonny umysł i przejawiał różnorodne zdolności. Już w 1893 roku odbił na dziecięcej drukarence serię swoich pierwszych krótkich dramatów.
Od 1900 roku czterokrotnie spędzał wakacje u ciotki w Syłgudyszkach na Litwie, zwiedzał z nią Petersburg, malował i fotografował. Maturę zdał we Lwowie w roku 1903. Zawarł pierwsze przyjaźnie, m.in. z Leonem Chwistkiem – malarzem, matematykiem, prof. Uniwersytetu Lwowskiego, Tadeuszem Szymberskim – młodopolskim poetą, Bronisławem Malinowskim – przyszłym antropologiem.
W 1904 roku Witkacy przez Wiedeń i Monachium dotarł do Włoch, wszędzie zwiedzając galerie sztuki. W 1905 przez pewien czas studiował malarstwo w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Jana Stanisławskiego i Józefa Mehoffera. Kierując się zdaniem ojca, studia przerwał, a naukę kontynuował w Zakopanem.
Warto wspomnieć, że Witkacy w młodych latach uprawiał w Tatrach turystykę, narciarstwo, a w towarzystwie góralskich przewodników nawet taternictwo, zdobywając m.in. Durny Szczyt. W twórczości artysty odnaleźć można jednak zaledwie drobne nawiązania do Podhala lub Tatr. Na uwagę zasługują dość licznie zachowane portrety jego autorstwa, zdjęcia zakopiańskie i tatrzańskie, z których wiele ma dziś wartość dokumentacyjną, a portrety także walory artystyczne.
Wycieczka do Paryża w 1908 roku, zwiedzanie muzeów, galerii i 24. Salonu Niezależnych pozwoliła młodemu Witkiewiczowi poznać najnowsze kierunki europejskiego malarstwa. Pod ich wpływem rozstał się z malarstwem pejzażowym, tworząc pierwsze "potwory" i portrety.
W latach 1909-1912 Witkacy przeżył burzliwy romans z aktorką Ireną Solską. To wydarzenie utrwalił w swojej pierwszej powieści pt. "622 upadki Bunga, czyli demoniczna kobieta" (1911).
W maju 1911 roku przez Berlin i Kolonię dotarł ponownie do Paryża, gdzie w Salonie Niezależnych oglądał pierwsze prace kubistów. W Bretanii zatrzymał się u malarza Władysława Ślewińskiego, w lipcu odwiedził w Londynie Bronisława Malinowskiego.
W latach 1912–1913 młody Witkiewicz poddaje się psychoanalizie, pod kierunkiem doktora Karola de Beaurain, który mu "wmówił kompleks embriona”. W jednym z listów do przyjaciółki Heleny Czerwijowskiej po raz pierwszy podpisuje się jako Witkacy, symbolicznie wyzwalając się spod artystycznej dominacji ojca.
Burzliwe życie towarzyskie zaowocowało zaręczynami z Jadwigą Janczewską, która w lutym 1914 r. popełniła samobójstwo. Wydarzyło się to po kłótni obojga – Jadwiga była w ciąży, Witkacy panicznie bał się konsekwencji wydawania potomstwa w świecie, którego przyszłość budził w nim najgorsze obawy.
Czas do lipca 1918 r. spędził poza granicami Polski. Wziął wówczas udział w wyprawie badawczej swego przyjaciela, antropologa Bronisława Malinowskiego, na Nową Gwineę i do Australii co niechybnie uchroniło go od depresji po śmierci Janczewskiej.
Witkiewicz miał w niej uczestniczyć jako fotograf i rysownik, dokumentujący kolejne etapy badań. Zatrzymali się na Cejlonie, a w lipcu 1914 roku dotarli do Australii, gdzie dowiedzieli się o wybuchu wojny.
Podróż przerwał sam Witkacy z powodu wybuchu I wojny światowej. Jako poddany rosyjski nie mógł wrócić do Zakopanego, zatem przez pewien czas służył w wojsku rosyjskim, otrzymując nominację na porucznika. Uważał, że w nowym konflikcie zbrojnym Polacy powinni wybić się na niepodległość walcząc po słowiańskiej, nie germańskiej stronie.
W trybie przyśpieszonym skończył kurs oficerski i we wrześniu 1915 roku odkomenderowano go na front w stopniu podchorążego. Został dowódcą czwartej kompanii, a w uznaniu zasług w lipcu 1916 roku mianowano go podporucznikiem elitarnej Lejb-Gwardii Pułku Pawłowskiego. W tym samym miesiącu Witkacy został ciężko ranny podczas bitwy koło wsi Witoneż w zachodniej części Ukrainy. Co ciekawe wśród przeciwników armii rosyjskiej były tam oddziały Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego. Na front już nie powrócił. Zwolniony z wojska pod koniec 1917 roku był świadkiem rewolucji październikowej.
Po powrocie do Zakopanego został przyjęty do grupy Formistów, której stał się wkrótce głównym teoretykiem. Doświadczenie bolszewizmu w Rosji, jak też rychłe narodziny nazizmu w Niemczech utwierdziły go w skrajnie pesymistycznych poglądach co do ślepego biegu dziejów. Zorganizował kilka wystaw, głównie w krakowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych, ale i w Warszawie, Lwowie, Poznaniu, Zakopanem. Wydał też manifest artstyczny "Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia".
W kolejnych latach napisał większość swoich utworów dramatycznych, w tym "Szkice estetyczne" i "Teatr. Wstęp do teorii Czystej Formy w teatrze" , około 40 dramatów których premiery odbywały się w Krakowie, Warszawie, Toruniu, Łodzi.
38-letni Witkacy 30 kwietnia 1923 roku ożenił się z wnuczką Juliusza Kossaka, Jadwigą Unrug zwaną Nineczką. Wspólne pożycie obojga w pensjonacie prowadzonym przez jego matkę w Zakopanem przebiegało pod znakiem narastających konfliktów, co spowodowało przeprowadzkę Jadwigi do Warszawy. "O ile dumna byłam, że taki właśnie człowiek wybrał mnie na żonę, to nie nadążałam za tym piekielnie intensywnym życiem, jakie Staś prowadził i byłam nim zmęczona. Niestety, bardzo prędko zaczął mnie zdradzać, szukając u innych kobiet tego, czego nie znalazł u mnie" - pisała Jadwiga Witkiewiczowa. Nieudany związek małżeński przekształcił się z czasem w przyjaźń. Ich małżeństwo trwało prawie 17 lat, aż do śmierci Witkacego.
W 1927 r. założył słynną firmę portretową. "Za 100 złotych robię portret w całej figurze. Nędza i twórczość się kończy i życie" czytamy w regulaminie FIrmy. Klient musiał się stosować do zasad z których ostatnia brzmiała: "Nieporozumienia wykluczone". Większość stworzonych wtedy prac można dziś oglądać w zakopiańskiej willi Kolibie. Przez kilkanaście lat namalował kilka tysięcy portretów. Nie każdy jednak mógł dostąpić zaszczytu uwiecznienia. Niektóre prośby o wizerunek były odrzucane bezapelacyjnym: "Nie widzę powodu!".
W roku 1929 Witkacy związał się z Czesławą Oknińską-Korzeniowską. Po śmierci matki w 1931 roku Witkacy przenosi się do "Witkiewiczówki" na Antałówce, gdzie ciotka Maria Witkiewiczówna wynajmowała mu pokój. Pod koniec życia Witkacy zwrócił się głównie ku filozofii. Jego koncepcje estetyczne opierały się przede wszystkim na pojęciu "czystej formy", do której dążył zarówno w malarstwie, poezji, jak i w teatrze. W literaturze Witkacy porzucił dramat na rzecz powieści, przydatnej w wyrażaniu poglądów autora, której jednak nie traktował jako dzieła Czystej Formy. Jego pierwsza opublikowana powieść to "Pożegnanie jesieni" z 1927 roku. Trzy lata później ukazało się "Nienasycenie". W latach 1931–1932 Witkacy napisał ostatnią powieść "Jedyne wyjście". W traktacie "Pojęcia i twierdzenia implikowane przez pojęcie istnienia" z 1935 roku wyłożył swój system, skoncentrowany na ontologii, który nazwał monadyzmem biologicznym. Wydał także książkę o używkach, znaną dziś jako "Narkotyki". W 1935 roku za twórczość literacką został odznaczony Złotym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury. Rok później powstały "Niemyte dusze" (przed wojną publikowane we fragmentach).
W 1937 roku Witkacy wraz z krytykami Karolem Ludwikiem Konińskim oraz Jerzym Eugeniuszem Płomieńskim założył w Zakopanem Teatr Niezależny, w którym objął kierownictwo artystyczne. Jako dramaturg był zwolennikiem teatru autonomicznego, pozbawionego cech prawdopodobieństwa i związków z rzeczywistością, mającego wzbudzać uczucia metafizyczne.
Po wybuchu II wojny światowej mimo zgłoszenia się do punktu mobilizacyjnego, nie został powołany do wojska.Witkacy miał 54 lata. 5 września wyjechał z Warszawy. Na wieść o wkroczeniu do Polski wojsk radzieckich nad ranem 18 września 1939 r. w Jeziorach na Polesiu popełnił samobójstwo. Wspólnie z nim nieudaną próbę podjęła jego ówczesna partnerka, Czesława. Artysta został pochowany w Jeziorach, a próba przeniesienia jego zwłok pod Tatry nie powiodła się. W kwietniu 1988 r. uroczyście pochowano na starym cmentarzu w Zakopanem sprowadzone z Polesia szczątki ludzkie, które, jak się okazało, nie należały do Witkacego.
Sztuki teatralne
Juwenilia
"Karaluchy", 1893
"Komedie z życia rodzinnego", 1893
"Komedia pierwsza"
"Komedia druga"
"Sceny z komedii trzeciej"
"Z komedii czwartej"
"Menażeria, czyli Wybryk Słonia", 1893
"Księżniczka Magdalena, czyli Natrętny Książę", 1893
"Odważna księżniczka", 1893
"Biedny chłopiec", 1893
Dramaty
"Maciej Korbowa i Bellatrix", 1918
"Pragmatyści", 1919
"Tumor Mózgowicz", 1920
"Nowe Wyzwolenie", 1920
"Oni", 1920
"W małym dworku", 1921
"Niepodległość trójkątów", 1921
"Metafizyka dwugłowego cielęcia", 1921
"Gyubal Wahazar, czyli Na przełęczach bezsensu", 1921
"Kurka Wodna", 1921
"Bezimienne dzieło", 1921
"Mątwa, czyli Hyrkaniczny światopogląd", 1922
"Nadobnisie i koczkodany, czyli Zielona pigułka", 1922
"Jan Karol Maciej Wścieklica", 1922
"Wariat i zakonnica, czyli Nie ma złego, co by na jeszcze gorsze nie wyszło", 1923
"Szalona lokomotywa", przekład Konstanty Puzyna (z tł. francuskiego Jadwigi Strzałkowskiej), 1923
"Janulka, córka Fizdejki", 1923
"Matka", 1924
"Sonata Belzebuba, czyli Prawdziwe zdarzenie w Mordowarze", 1925
"Szewcy", 1927–1934
Ocalałe fragmenty sztuk
"Nowa homeopatia zła", wspólnie z Tadeuszem Langierem, prawdop. 1918
"Straszliwy wychowawca", 1920
"Normalny człowiek", 1924
"Persy Zwierżontkowskaja", 1924
"Wampir we flakonie, czyli Zapach welonu", 1926
"Tak zwana ludzkość w obłędzie", 1938
Powieści
"622 upadki Bunga, czyli Demoniczna kobieta", 1911
"Pożegnanie jesieni", 1927
"Nienasycenie", 1930
"Jedyne wyjście", 1932
Pisma estetyczne
"Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia", 1919
"Szkice estetyczne", 1922
"Teatr. Wstęp do teorii Czystej Formy w teatrze", 1923
Pisma filozoficzne
"Pojęcia i twierdzenia implikowane przez pojęcie Istnienia", 1935
"Zagadnienie psychofizyczne" – praca nieukończona, 1938, pierwodruk, 1978
Pisma różne
"Nikotyna, alkohol, kokaina, peyotl, morfina, eter + Appendix", 1932
"Niemyte dusze", 1936
Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.
