1885-02-24     1944-08-08

Juliusz Kaden-Bandrowski

Żołnierz Legionów Polskich, pisarz.

Polski pisarz (prozaik) i publicysta, wolnomularz, kapitan piechoty Wojska Polskiego. Był już uznanym pisarzem, gdy po wybuchu Wielkiej Wojny w 1914 r. wstąpił do Legionów Polskich w Krakowie. Nawet wóczas nie przerwał pracy oddając swój talent i pióro idei niepodległości. Jego powieści charakteryzują się wiernością faktom i wnikliwością. W Piłsudskim widział męża opatrznościowego, który przez zakręty, zwroty i zasadzki nieobliczalnej wojny prowadzi do jednego, niewzruszonego celu - niepodległości. Na wzó romantyczny budował legionową legendę

Urodził się w 24 lutego 1885 r. w Rzeszowie w rodzinie z tradycjami muzycznymi. Był synem Juliusza Mariana Bandrowskiego - lekarza ale też pyblicysty i przez pewien czas dyrektora teatru i jego żony Heleny z Kadenów - pianistka i śpiewaczka. Jego bratem był Jerzy Bandrowski (1883–1940), powieściopisarz i tłumacz z angielskiego oraz dziennikarz. Studiował pianistykę w konserwatoriach w Krakowie, Lwowie, Lipsku i Brukseli (od 1907), jednakże zrezygnował z kariery pianisty z powodu skutków dwukrotnego złamania ręki w dzieciństwie. W czasie studiów odbył romantyczną podróż do Gruzji śladem swej pięknej koleżanki z konserwatorium, by podjąć tam pracę nauczyciela fortepianu. Musiał jednak szybko stamtąd wracać ze względu na zatarg z mężem koleżankii. Wspominamy o tym, bowiem to wydarzenie pojawia się w pierwszej książce pisarza.

Publicysta, pisarz i społecznik

W 1907 zajął się publicystyką – był korespondentem prasy krajowej, pisując recenzje i szkice publicystyczne. Podczas pobytu w Brukseli rozpoczął studia filozoficzne. Zaangażował się wówczas silnie w działalność społeczno-niepodległościową w polskich stowarzyszeniach młodzieżowych na emigracji (lelewelczycy), związanych z PPS-Frakcją Rewolucyjną. Był jednym z założycieli Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej im. Joachima Lelewela, które powstało w 1910 r. w Brukseli.

Oprócz działalności publicystycznej i prelekcyjnej, w 1911 zadebiutował literacko powieścią - w duchu prozy młodopolskiej - "Niezguła" (pisaną od 1909), dobrze przyjęta przez krytykę. Akcja rozgrywa się się na tle realiów politycznych i społecznych rewolucji 1905 r. Są w tej powieści wątki autobiograficzne (pobyt w Gruzji), ale zaznaczony jest autorski dystans do bohatera, pojawia się też stały później wątek pisarstwa Kadena-Bandrowskiego – życia czynnego w chwili potrzeby dziejowej.

W tym samym roku ukazał się tom nowel "Zawody" nakładem krakowskiego wydawnictwa „Książka”, związanego z Frakcją Rewolucyjną PPS Józefa Piłsudskiego. To książka zupełnie inna, o charakterze społecznym i egzystencjalnym jednocześnie, poświęcona zagadnieniu pracy w kilku zawodach rzemieślniczych, pozostających na marginesie masowej pracy wielkoprzemysłowej, sytuacji proletariatu, życia na uboczu wielkiego miasta. Bohaterami tych opowiadań są szewc, rzeźnik, druciarz, hycel, służąca. Maria Dąbrowska tak o niej pisała pisała: „Kaden zszedł do najniższych szczebli pracującego na tej ziemi człowieka. Dał nam obrazy krótkie i bolesne jak pchnięcie noża, a tak dokładnie, jakby widziane przez powiększające szkło – obrazy ludzi najbardziej ze wszystkiego wyzutych, zawodów najprzykrzejszych – rodzajów pracy najbardziej ponurych”.

Temat pracy, obok zagadnień ściśle politycznych, społecznych, a także obyczajowych, będzie czwartym wielkim motywem jego twórczości. Przechodził w swej publicystyce od tematów artystycznych, literatury i muzyki do spraw bieżącego życia w duchu nieraz naturalistycznym, ujmując je we własną, wypracowaną przez siebie formę literacką, styl często gwałtowny i ekspresyjny, język skrótowy, obrazowy i dynamiczny.

Co ciekawe w tym samym czasie w Brukseli działała Maria Szumska, czyli przyszła pisarka Maria Dąbrowska (studiowała tam nauki przyrodnicze). Na zjeździe Unii Stowarzyszeń Polskiej Młodzieży Niepodległościowej w Liège w 1910 r. przedstawili wspólny program: „Uczymy się w obcych krajach wszystkiego – mówiła Szumska w swym wystąpieniu – co może stać się zagadnieniem życia polskiego”. Kaden uzupełniał: „Tak w kraju, jak i za granicą ciąży na nas odpowiedzialność za to, co było, i za to, co być powinno”.

Patriota

Prowadzili działalność patriotyczną nie tylko wśród studenckiej młodzieży, ale całej polskiej emigracji. Kaden-Bandrowski wygłaszał pogadanki historyczne i polityczne, propagował samokształcenie w kulturze narodowej, odwiedzał polskie ośrodki górnicze w Belgii i szerzył wśród robotników oświatę w duchu przynależności narodowej. Pisał recenzje i szkice o literaturze, teatrze, muzyce, sztuce, Stanisławie Wyspiańskim, tradycji literackiej od romantyzmu do Stefana Żeromskiego, malarstwie Józefa Mehoffera i Wojciecha Weissa, a także o sztuce belgijskiej, za co w 1913 r. dostał Order Leopolda II.

W 1913 druga powieść "Proch" traktująca o konfrontacji pokoleniowej ojców i synów – o poczuciu stagnacji i niemocy w inteligenckich środowiskach. O postawie niezgody i sprzeciwu młodszego pokolenia. O nowych ideach i społecznej krytyce, nierozwiązanych problemach polskich, przejściu od młodopolskiej „niemocy” do wyczekiwanego czynu.

Przed wybuchem I wojny światowej powrócił do Krakowa, współpracując głównie z tygodnikiem socjalistycznym "Naprzód". Juliusz Kaden-Bandrowski, piłsudczyk z wyboru i przekonania, jako pisarz stawał zawsze po stronie prawa moralnego i taki był w życiu. Podejmuje wielką akcję oświatową, wygłasza dziesiątki odczytów, objeżdżając całą Małopolskę. Porusza tematy tradycji historycznej, literatury, aluzyjnie polityki, chcąc podnieść lub wpajać świadomość narodową podupadłą od klęski Powstania Styczniowego, nieco poruszoną od wydarzeń 1905 r.

Legiony - twórca romantycznego mitu

W sierpniu 1914 roku, po wybuchu wojny, wstąpił do I Brygady Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego, którego zostanie adiutantem. Razem z takimi pisarzami jak Wacław Sieroszewski i Gustaw Daniłowski redaguje odezwy i manifesty do ludności Krakowa zachęcające do udziału w walce. Ramię w ramię ze wspomnianym Sieroszewskim, Władysławem Orkanem, Wilhelmem Feldmanem, Jerzym Żuławskim podejmuje obowiązek bezpośredniego udziału w walce zbrojnej, odkładając na bok swe pióro, poświęcając je sprawie nadrzędnej, jaką było wykorzystanie szansy wojennej dla wywalczenia jakiejś trwalszej pozycji dla Polski. Członek Polskiej Organizacji Narodowej (1914). Następnie pełnił funkcję oficera werbunkowego oraz kronikarza I Brygady.

Nie porzuca pisania. Powstają reportaże z pola walki, kroniki wydarzeń, relacje z kolejnych kampanii legionowych. I nie były to zwykłe relacje, pisarz nie zrezygnował z ambicji literackich i pełniejszego przedstawiania rzeczywistości wojennej. Chciał uchwycić niezwykłość i podniosłość historycznej chwili, patos sytuacji, a zarazem skupić się na żołnierskim wysiłku, znoju walki, na zwycięstwach i klęskach, na walce na śmierć i życie. Jak sam to opisuje "O czyny chodzi tutaj, nie zaś wcale o wyraz. Słowo moje było czynów tych cieniem". W efekcie w latach 1915‒1916 wychodzi kilka zbiorów prozy legionowej: "Piłsudczycy", "Bitwa pod Konarami", "Mogiły", "Spotkanie". Opisywał starcia wojenne niejako od wewnątrz, jako ekstatyczny świadek walki na śmierć i życie. Wojenna proza Kadena pokazuje heroiczny, a zarazem tragiczny wysiłek polskiego oręża, całą żmudną drogę do zwycięstwa, bo wtedy, w połowie wojny, nie było żadnej pewności, że nawet za cenę krwi i ofiar osiągnie się to, co z nadzieją milcząco zakładano – niepodległość.

28 kwietnia 1916 roku został awansowany na chorążego, a 1 stycznia 1917 roku – podporucznika 5 pułku piechoty Legionów Polskich. Od września 1918 roku działał w Polskiej Organizacji Wojskowej w Krakowie i brał udział w rozbrojeniu garnizonu austriackiego i wyzwoleniu miasta..

18 listopada 1918 generał Bolesław Roja mianował go kierownikiem Biura Prasowego w Polskiej Komendzie Wojskowej w Krakowie. Następnie służył jako sztabowy oficer łącznikowy podczas walk o Przemyśl. Relacjonował następnie obronę Lwowa i Kresów Wschodnich w czasie walk polsko-ukraińskich, w okresie do stycznia 1919. W grudniu 1918 został pierwszym redaktorem naczelnym tygodnika "Żołnierz Polski", po czym od wiosny 1919 zrezygnował, aby relacjonować walki wojny polsko-bolszewickiej – wyprawy na Wilno i Kijów. Kierował wówczas Biurem Prasowym Naczelnego Dowództwa, co spowodowało później głośne oskarżenia o nadużycia finansowe, lecz ostatecznie nieudowodnione. Zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku i 274. lokatą w korpusie oficerów piechoty. W latach 1923–1924 był oficerem rezerwy 14 pułku piechoty we Włocławku. W 1934 roku pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa Miasto III z przydziałem do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr I.

Od stycznia 1921 przez kilka miesięcy przebywał w USA z odczytami agitacyjnymi i informującymi o sytuacji kraju, w środowisku polonijnym. Jego twórczość w latach 20. była obfita: Kaden wydawał wtedy powieści, wspomnienia i zbiory opowiadań. Od 1922 rozpoczął druk w odcinkach powieści politycznej Generał Barcz, uważanej za najważniejszą w karierze Kadena-Bandrowskiego, która spotkała się z żywym i zróżnicowanym przyjęciem i wywołała polemiki. Powieść opowiada o dniach odzyskania przez Polskę niepodległości i oparta jest na faktach – większość postaci i część zdarzeń miała odpowiedniki w rzeczywistości. Od 1925 drukował odcinki kolejnej ważnej powieści, "Czarne skrzydła" o tematyce społeczno-politycznej, opowiadającej o losie górników Zagłębia Dąbrowskiego, a w 1932 napisał powieść polityczną Mateusz Bigda, analizującą walkę o władzę w powojennej Polsce. Nadal intensywnie działał na polu publicystyki i promowania literatury. Trzecią powieścią cyklu rozpoczętego przez Czarne skrzydła miały być Białe skrzydła, pisane od 1937 i ukończone dopiero w 1942, którego większość maszynopisu zaginęła jednak podczas wojny. Należał do pierwszego składu redakcji pisma "Skamander".

W latach 1923–1926 przewodniczył Związkowi Zawodowemu Literatów Polskich, ponownie w 1933. W latach 1933–1939 był sekretarzem generalnym Polskiej Akademii Literatury. Był też radnym Warszawy.

Kres czyli II wojna światowa

W trakcie II wojny światowej, podczas okupacji niemieckiej, mimo propozycji opuszczenia miasta, pozostał w Warszawie (do której przeprowadził się podczas dwudziestolecia międzywojennego). Podczas obrony stolicy 8 września 1939 roku objął dział propagandy prasowej w Komisariacie Cywilnym przy dowództwie obrony. Wtedy też uczestniczył w tajnym nauczaniu literatury i udzielał lekcji muzyki. Aresztowany przez Gestapo i przesłuchiwany. Ostatnim jego utworem napisanym podczas okupacji jest "Jedwabny węzeł", którego odnalezione fragmenty ogłosiła Irena Szypowska w "Twórczości" (nr 11, 1959); była to końcowa część cyklu powieści politycznych.

Wybuch II wojny światowej w rzeczywistości zakończył karierę pisarską Kadena-Bandrowskiego i położył się tragicznym cieniem na resztę jego życia. Dwóch jego ukochanych synów zginęło w czasie wojny, jeden przed Powstaniem Warszawskim, drugi jako jego uczestnik.

Zmarł 8 sierpnia 1944, w czasie powstania warszawskiego, na skutek odniesienia rany od odłamka pocisku 6 sierpnia.

W 1951 wszystkie jego utwory z wyjątkiem "Miasta mojej matki" i "W cieniu zapomnianej olszyny" zostały wycofane z polskich bibliotek oraz objęte cenzurą do czasów odwilży po śmierci Stalina.



TROCHĘ HISTORII, TROCHĘ KULTURY - INDEX


COPYRIGHT

Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.


DZIAŁ HISTORIA/KULTURA PAI WYŚWIETLONO DOTYCHCZAS   10065502   RAZY






HISTORIA I KULTURA
W POLONIJNEJ AGENCJI INFORMACYJNEJ


Ten kto nie szanuje i nie ceni swej przeszłości nie jest godzien szacunku teraźniejszości ani prawa do przyszłości.
Józef Piłsudski

W DZIALE HISTORIA - KULTURA PAI ZNAJDZIECIE PAŃSTWO 1470 TEMATÓW



×
NOWOŚCI ARCHIWUM DZIAŁANIA AGENCJI HISTORIA-KULTURA BADANIA NAUKOWE NAD POLONIĄ I POLAKAMI ZA GRANICĄ
FACEBOOK PAI YOUTUBE PAI NAPISZ DO REDAKCJI

A+ A-
POWIĘKSZANIE / POMNIEJSZANIE TEKSTU