1977-02-26     0000-00-00

Polska stacja polarna im. Henryka Arctowskiego

Pierwsza polska samodzielna morska wyprawa do Antarktyki wyruszyła pod koniec 1975 roku. Głównym jej celem było oszacowanie zasobów kryla i ryb w Oceanie Południowym. Wyprawa dotarła m.in. w rejon Wyspy Króla Jerzego, na której lądowała.

Na przełomie roku 1976/77 statki MT Dalmor i MS Zabrze wypłynęły z Gdyni zabierając ze sobą materiały do budowy Stacji, sprzęt, paliwo, środki transportu, żywność oraz uczestników wyprawy i ich bagaż. Inicjatorem oraz kierownikiem założycielskiej wyprawy był doc. dr Stanisław Rakusa-Suszczewski. Sprawy organizacji wypraw były w gestii Instytutu Ekologii PAN kierowanego przez prof. dr. Romualda Klekowskiego.

Ze względu na dogodną lokalizację, łatwy dostęp dla statków zaopatrzeniowych oraz pobliskie źródło słodkiej wody postanowiono o założeniu Stacji na Wyspie Króla Jerzego w Zatoce Admiralicji. Patronem Stacji został wybitny polski badacz polarny Henryk Arctowski (1871-1958) uczestnik pierwszej naukowej wyprawy do Antarktyki na statku „Belgica” (1897-1899).

Stacja rozpoczęła działalność 26 lutego 1977 roku i funkcjonuje nieprzerwanie do chwili obecnej. Ogromne zaangażowanie osób związanych ze Stacją pozwoliło jej przetrwać zawirowania polityczne w czasie zmian ustrojowych oraz stan wojenny.

Badania

Polska Stacja Antarktyczna im. H. Arctowskiego jest jedyną tego typu jednostką prowadzoną przez polską placówkę naukową, zaś całoroczne stacje naukowo-badawcze w Antarktyce posiada zaledwie 20 państw. Tak więc to unikalne również w skali światowej urządzenie daje Polsce dostęp do największego naturalnego „laboratorium przyrody” jakim jest Antarktyka, możliwość prowadzenia ambitnych, multidyscyplinarnych programów badawczych oraz szansę współpracy z najlepszymi placówkami naukowymi z innym państw. Ekstremalne warunki klimatyczne panujące w Antarktyce, wysokie wymagania dotyczące ochrony środowiska i ogromne trudności logistyczne związane z utrzymaniem stacji badawczych i realizacją programów naukowych sprawiają, że rejon ten stał się również laboratorium testowania nowych technologii. Wiele realizowanych w oparciu o Stację programów naukowych ma potencjalną wartość aplikacyjną.

W oparciu o Stację im. H. Arctowskiego oraz dwie bazy terenowych „Lions Rump” i „Demay” prowadzi się badania naukowe w dziedzinach takich jak oceanografia, geologia, glacjologia, geomorfologia, klimatologia, mikrobiologia, botanika, ekologia, ornitologia, genetyka, biologia i chemia morza, kartografia a także stałe monitoringi środowiskowe. Badania są organizowane w ramach interdyscyplinarnych programów badawczych, dotyczących problemów takich jak zmienność ekosystemów polarnych, ewolucja, struktura i dynamika różnorodności biologicznej czy też wpływ zmian klimatycznych w rejonie Półwyspu Antarktycznego na funkcjonowanie ekosystemów morskich i lądowych.

Materiały i dane gromadzone od 1977 roku w oparciu o Polską Stację Antarktyczną im H. Arctowskiego są w sposób ciągły wykorzystywane w kraju przez ponad 20 placówek naukowych oraz przez instytucje naukowe z 22 krajów. Na bazie tych materiałów zorganizowano m. in. bank psychrofilnych szczepów mikroorganizmów pochodzących z różnych środowisk. Obecnie kolekcja liczy około 3000 izolatów, w tym także o potencjale wskazującym na ich przydatność biotechnologiczną.


Zdjęcie: Arctowski Polish Antarctic Station / Facebook


Bazy terenowe

Baza terenowa Demay

Leży na terenie obszaru chronionego ASPA 128, na brzegu Rajskiej Zatoki (Paradise Cove), pomiędzy Przylądkiem Demay a Przylądkiem Uchatki (Uchatka Point). Drewniany budynek refugium zapewnia miejsce do spania dla czterech osób, ogrzewanie piecem z płaszczem wodnym, kuchenkę gazową, zbiornik słodkej wody, zlew, prysznic oraz pomieszczenia magazynowe i poddasze. Znajduje się około 10 km od Stacji. Stanowi bazę terenową dla monitoringu ekologicznego.

Baza terenowa Lions Rump

Leży przy granicy obszaru chronionego ASPA 151, na zachodnim brzegu zatoki Króla Jerzego (King George Bay). Budynek bliźniaczy do refugium Demay zapewnia miejsce do spania dla czterech osób i podobne wyposażenie. Odległość do Stacji wynosi ok. 35 km. Stanowi bazę terenową dla monitoringu ekologicznego okolic Lions Rump.

Latarnia morska

Na terenie Polskiej Stacji Antarktycznej im. Henryka Arctowskiego znajduje się latarnia morska ułatwiająca nawigację w Zatoce Admiralicji. Latarnia znajduje się na bazaltowym bloku skalnym na Przylądku Kormoranów. Budowę latarni rozpoczęto w grudniu 1977 roku, a uruchomiona została 16 marca 1978 roku. Wieża latarni ma średnicę 80cm i wysokości 6m.

Wyspa Króla Jerzego

Wyspa Króla Jerzego (62°02′S 58°21′W) jest największą wyspą archipelagu Szetlandów Południowych, położonego 120 km od wybrzeży Antarktydy. Wyspa została odkryta przez Williama Smitha w 1819 roku. Powierzchnia wyspy wynosi ok. 1300km², z czego ponad 90% pokrywają lodowce. Wyspa ma trzy główne zatoki: Zatokę Maxwella, Zatokę Admiralicji oraz Zatokę Króla Jerzego. Na wyspie znajdują się stacje należące do 10 państw.

Chile i Argentyna zgłosiły roszczenia terytorialne do Wyspy (kolejno w 1940 i 1943 roku), które nie zostały jednak uznane przez społeczność międzynarodową.

Jedną z lokalnych atrakcji jest prawosławna Cerkiew Świętej Trójcy zbudowana w 2004 roku przy Stacji Bellingshausen. Miejscem o znaczeniu historycznym jest też grób Włodzimierza Puchalskiego, polskiego fotografa i reżysera filmów dokumentalnych, zmarłego podczas ekspedycji 19 stycznia 1979 roku.

Na Wyspie używany jest czas lokalny wg. strefy UTC/GMT -03:00.

Przyroda

Na lądzie:

Zachodnie wybrzeże Zatoki Admiralicji, na którym położona jest Polska Stacja Antarktyczna im. Henryka Arctowskiego należy do jednego z najbogatszych przyrodniczo rejonów Wyspy Króla Jerzego. Roślinność na Wyspie Króla Jerzego reprezentowana jest przez gatunki tundrowe, tj. mchy, porosty oraz nieliczne rośliny naczyniowe. Na wyspie występuje 72 gatunki mszaków. Dominującymi mchami są: płonnicz alpejski (Polytrichastrum alpinum), Calliergon sarmentosum oraz Calliergidium austrostramineum. Tuż przy Stacji znajduje się jeden z największych mszarów nadmorskich Antarktyki, zwany Ogrodami Jasnorzewskiego. Oprócz mszaków, obszar ten w dużej części tworzony jest przez trawę śmiałka antarktycznego (Deschampsia antarctica) oraz kolobanta antarktycznego (Colobanthus quitensis) z rodziny goździkowatych. Są to jedyne dwa gatunki roślin naczyniowych występujące naturalnie w Antarktyce. Na terenie Ogrodów Jasnorzewskiego znajduje się Jezioro Wujka. Słodkowodny zbiornik, stanowi siedlisko dla drobnych skorupiaków – największego przedstawiciela słodkowodnych bezkręgowców, 16 mm – Branchinecta gaini, zwanego również „bajkową krewetką” oraz mniejszego widłonoga Boeckella poppei. Mszar zasilany jest w substancje odżywcze z pobliskiej kolonii lęgowej pingwinów białookich (Adeli, Pygoscelis adeliae). Guano, z pozoru mało istotna pozostałość po obecności ptaków ma kluczowe znaczenie dla ekosystemu lądowego Antarktyki; poza morskim aerozolem, to jedyne źródło azotu oraz fosforu dostępnego dla roślin i grzybów. W konsekwencji tego powstały zbiorowiska ornitokoprofilne, czyli zbiorowiska organizmów czerpiących korzyści z odchodów ptaków. Jednym z najpiękniejszych zbiorowisk antarktycznej tundry, głównie za sprawą pomarańczowo-żółtego koloru porostów, jest zbiorowisko Caloplaca regalis–Caloplaca lucens, które często towarzyszy dużym koloniom pingwinów. Warto wspomnieć, iż karoteny znajdujące się w plesze porostu C. regalis są prawie identyczne jak te pochodzące z pingwiniego guana, czyli z kryla (Euphausiacea) – drobnego skorupiaka, który stanowi podstawę łańcucha pokarmowego w Antarktyce. Z uwagi na surowość klimatu i niską dostępność nutrientów w dalszej odległości od oceanu najczęściej występującym zbiorowiskiem roślinnym są zbiorowiska naskalne (saxicolous communities). Silną reprezentacją organizmów zajmujących powyższe siedliska są porosty, czyli grzyby zlichenizowane (Lichenes) – ponad 190 gatunków. Najbardziej charakterystycznym z nich jest brodaczka Usnea antarctica oraz wzorzec geograficzny (Rhizocarpon geographicum).

Zwierzęta lądowe Antarktyki (te, które całe swoje życie spędzają na lądzie) na Wyspie Króla Jerzego reprezentowane są jedynie przez drobne bezkręgowce, m.in. 3 gatunki skoczogonków (Collembola), oraz owady (Insecta) – 2 muchówki z rodziny ochotkowatych – Parochlus steineni oraz bezskrzydłą Belgica antarctica, gatunek endemiczny dla Antarktyki.

W morzu:

Od momentu otwarcia się Cieśniny Drake’a pomiędzy Ameryką Południową a Antarktydą, i powstania wokół antarktycznego prądu morskiego (ok. 40 mln lat temu), Antarktyka została odizolowana od reszty świata. Powstanie prądu wokół antarktycznego zmusiło organizmy żyjące w Oceanie Południowym do powolnego przystosowywania się do nowych, skrajnie surowych warunków. Te, którym się to nie udało, wyginęły. Stąd też w Antarktyce brak jest krabów, które w innych morskich ekosystemach stanowią często dominującą grupę. Potężny wokół antarktyczny prąd stał się również przeszkodą uniemożliwiającą migracje morskich bezkręgowców. Zwierzęta żyjące w Oceanie Południowym nie mogły go opuścić, zaś gatunki z zewnątrz nie mogły się doń przedostać. Oznacza to, że bezkręgowce antarktyczne ewoluowały w dużym stopniu niezależnie od „reszty świata”. To właśnie spowodowało, że w wodach tych znaleziono niezwykle dużo endemitów, gatunków nie występujących w żadnym innym rejonie świata. W zależności od grupy systematycznej ilość endemitów waha się od 50% do nawet 90%.

Kluczowym elementem ekosystemów antarktycznych jest drobny morski skorupiak – kryl Euphasiacea, który jest podstawą wszystkich łańcuchów pokarmowych w Antarktyce. To najliczniejszy, widoczny gołym okiem, organizm zamieszkujący naszą planet. Kryl występuje w całym Oceanie Południowym. Jego liczebność wynosi około 900 bilionów osobników (900 000 000 000 000). Skupia się on w wielkie ławice ciągnące się na setki mil kwadratowych, zabarwiając morze na różowo. W 1m3 wody może być do 10 kg tych małych skorupiaków, co daje zagęszczenie około 20 osobników na litr. Dorosły kryl stanowi podstawę diety większości zwierząt antarktycznych: ryb, pingwinów, fok, uchatek oraz wielorybów.

Jedną z bardzo interesujących grup zwierząt jest bentos, czyli organizmy zasiedlające morskie dno. Znamy obecnie ponad 88000 gatunków organizmów bentosowych, z tego w wodach wokół Antarktydy żyje około 4900, zaś w Zatoce Admiralicji, nad którą położona jest Polska Stacja Antarktyczna – prawie 500 gatunków. Są wśród nich gąbki, korale, ukwiały, rozgwiazdy, jeżowce, wężowidła, strzykwy, małże, ślimaki, skorupiaki, wieloszczety, a nawet głowonogi. Lista gatunków nie jest zamknięta, co roku odkrywane są nowe, wcześniej nieznane bezkręgowce. Organizmy te, potrafiące z powodzeniem żyć w tak niesprzyjającym środowisku, odznaczają się szeregiem ciekawych przystosowań. Należy do nich niskie tempo metabolizmu, powolny wzrost i rozwój, długowieczność, duża odporność na głód, wszystkożerność, a także gigantyzm.

Z Antarktyką najbardziej kojarzone są jednak pingwiny. Te nielotne ptaki zamieszkujące tylko półkulę południową można spotkać również w Afryce czy Ameryce Południowej, jednak zasięg ich występowania związany jest ściśle z zimnymi prądami oceanicznymi. Obecnie rodzina pingwinów reprezentowana jest przez 18 gatunków, z których 3 gniazdują na Wyspie Króla Jerzego: pingwiny białookie, zwane Adeli (P. adeliae), pingwiny białobrewe (P. papua) i pingwiny maskowe, zwane również antarktycznymi (P. antarcticus). Czasami w Zatoce Admiralicji pojawiają się również pojedyncze osobniki pingwinów królewskich (Aptenodytes patagonicus) i złotoczubych (Eudyptes chrysolophus). Oprócz pingwinów, w okolicach Stacji, gniazdują również ptaki latające z rzędów: siewkowe, rurkonose i wiosłonogie.

W Antarktyce reprezentacja gromady ssaków ograniczona jest jedynie do dwóch rzędów: płetwonogich i waleni. Ssaki płetwonogie reprezentowane są przez rodzinę fokowatych (Phocidae) i uchatkowatych (Otaridae), których jedynym przedstawicielem w Antarktyce jest uchatka antarktyczna (Arctocephalus gazella). Do fok, spotykanych w okolicach Polskiej Stacji Antarktycznej, należą m.in. najwięksi ich przedstawiciele – słonie morskie południowe (Mirounga leonina), foki krabojady (Lobodon carcinophagus), foki Weddella (Leptonychotes weddellii), a także jedne z kluczowych drapieżników Antarktyki – lamparty morskie (Hydrurga leptonyx).

Walenie to ssaki morskie, których całe życie związane jest ze środowiskiem morskim. W Antarktyce pojawia się 20 gatunków należących zarówno do fiszbinowców jak i zębowców. Fiszbinowce to wieloryby żywiące się głównie krylem, na górnej szczęce posiadające fiszbiny, dzięki którym przefiltrowują drobne organizmy pelagiczne z wody.

Waleniami, najczęściej spotykanymi w Zatoce Admiralicji są humbaki (Megaptera novaengliae) oraz wale karłowate (Balaenoptera bonaerensis). Czasem można zaobserwować patrolujące wody zatoki stada orek (Orcinus orca).

Obszary chronione

Zgodnie z Protokołem o ochronie środowiska do Układu w sprawie Antarktyki cała Antarktyka jest rezerwatem naturalnym poświęconym pokojowi i nauce (Art. 2). Jednocześnie Protokół ustanowił dodatkowe kategorie obszarów objętych ochroną: ASPA (Antarktyczny Obszar Szczególnie Chroniony – Antarctic Specially Protected Area), ASMA (Antarktyczny Obszar Szczególnie Zarządzany – Antarctic Specially Managed Area) i HSM (Miejsca i Pomniki Historyczne – Historic Sites and Monuments). ASPA są powoływane w celu ochrony obszarów szczególnie cennych przyrodniczo. Wejście na ich obszar jest możliwe wyłącznie za zezwoleniem wydanym przez właściwą instytucję danego państwa. Polskim polarnikom zezwolenie wydaje IBB PAN. W Antarktyce są 72 obszary ASPA (o łącznej powierzchni ok. 3,270 km2), w tym 7 na Wyspie Króla Jerzego (King George Island). Z inicjatywy Polski powstały dwa obszary ASPA: ASPA 128 Zachodnie Wybrzeże Zatoki Admiralicji (Western Shore of Admiralty Bay) i ASPA 151 Lions Rump.

ASPA 128 Zachodnie Wybrzeże Zatoki Admiralicji (Western Shore of Admiralty Bay) znajduje się około 700 m na południowy wschód od Stacji. Obejmuje prawie 17 km2, z których ponad połowę stanowi teren wolny od lodu. Pozostałą część ASPA 128 pokrywają lodowce spływające z Kopuły Warszawa (Warszawa Icefield). Już tylko jeden z nich, Lodowiec Ekologii (Ecology Glacier) uchodzi do Zatoki. Obszar powołany został w celu zapewnienia ochrony bogatej faunie (kolonie rozrodcze i miejsca odpoczynku pingwinów, ptaków latających, ssaków płetwonogich) i florze (zbiorowiska mchów i porostów) tego rejonu. Na terenie ASPA 128 prowadzony jest od 1977 r. monitoring ptaków i ssaków (jedna z najdłuższych serii danych w Antarktyce). Na terenie ASPA 128 zlokalizowana jest amerykańska stacja sezonowa Copacabana i polska baza terenowa Demay.

ASPA 151 Lions Rump znajduje się w Zatoce Króla Jerzego (King George Bay). Obejmuje teren 1,3 km2 pomiędzy Lodowcem Orła Białego (White Eagle Glacier) a strefą sublitoralu rozciągającą się od Skałek Lajkonika (Lajkonik Rocks), poprzez Twin Pinnacles do Lions Head. Obecnie teren ten jest całkowicie wolny od lodu. Obszar powołany został w celu zapewnienia ochrony formacjom geologicznym, a także – analogicznie jak w przypadku ASPA 128 – bogatej faunie (kolonie rozrodcze i miejsca odpoczynku pingwinów, ptaków latających, ssaków płetwonogich) i florze (zbiorowiska mchów i porostów). Przy granicy ASPA 151 zlokalizowana jest polska baza terenowa Lions Rump.

ASMA powoływane są w celu koordynacji działań państw aktywnych w danym rejonie, unikaniu ewentualnych konfliktów i zminimalizowaniu szkód środowiskowych. W Antarktyce powołano dotychczas 6 takich obszarów o łącznej powierzchni około 30 tysięcy km2. Wejście na teren ASMA nie wymaga zezwolenia.

Cały obszar Zatoki Admiralicji wraz ze zlewnią stanowi obszar ASMA 1 Zatoka Admiralicji (Admiralty Bay), obejmujący niemal 410 km2. Na terenie ASMA 1 wydzielono szereg Stref Naukowych (Scientific Zones) obejmujących obszary cenne naukowo. Jedną z nich jest mszarnik (tzw. Ogrody Jasnorzewskiego), czyli pokryty zwartą roślinnością teren znajdujący się pomiędzy Stacją a granicą ASPA 128. Wstęp na ten teren jest ograniczony do osób prowadzących tam badania naukowe lub monitoringi, i posiadających odpowiednie zezwolenie.

HSM powoływane są w celu ochrony przed zniszczeniem miejsc o znaczeniu historycznym. W Antarktyce jest ich już 92. W sąsiedztwie Stacji znajduje się grób Włodzimierza Puchalskiego, wpisany na listę Historycznych Miejsc i Pomników Antarktyki (HSM 51).



TROCHĘ HISTORII, TROCHĘ KULTURY - INDEX


COPYRIGHT

Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.


DZIAŁ HISTORIA/KULTURA PAI WYŚWIETLONO DOTYCHCZAS   10065590   RAZY






HISTORIA I KULTURA
W POLONIJNEJ AGENCJI INFORMACYJNEJ


Ten kto nie szanuje i nie ceni swej przeszłości nie jest godzien szacunku teraźniejszości ani prawa do przyszłości.
Józef Piłsudski

W DZIALE HISTORIA - KULTURA PAI ZNAJDZIECIE PAŃSTWO 1470 TEMATÓW



×
NOWOŚCI ARCHIWUM DZIAŁANIA AGENCJI HISTORIA-KULTURA BADANIA NAUKOWE NAD POLONIĄ I POLAKAMI ZA GRANICĄ
FACEBOOK PAI YOUTUBE PAI NAPISZ DO REDAKCJI

A+ A-
POWIĘKSZANIE / POMNIEJSZANIE TEKSTU