Roman Ignacy Franciszek Potocki herbu Pilawa, pseud., krypt., i alonimy: anonim; I. P.; J.P.; Jan K. Szabrański (ur. 28 lutego 1750 w Radzyniu Podlaskim, zm. 30 sierpnia 1809 w Wiedniu) – minister policji w 1791 roku, marszałek wielki litewski w latach 1791–1794, minister policji w Straży Praw, marszałek Rady Nieustającej i członek Departamentu Interesów Cudzoziemskich Rady Nieustającej w 1779 roku, członek Komisji Edukacji Narodowej w latach 1773–1791, w latach 1781–1784 wielki mistrz Wielkiego Wschodu Narodowego Polski, polski polityk i działacz patriotyczny, publicysta, dramatopisarz, poeta, pedagog, historyk i tłumacz.
Jest współautorem dzieła: O ustanowieniu i upadku Konstytucji 3 maja (1791), Rozprawy o wpływie reformacji na politykę i oświatę w Polsce (wyd. Kot, 1922), kilku broszur politycznych i prób poetyckich. Ignacy Potocki napisał też Historję Królów Elekcyjnych.
Syn Eustachego, pułkownika wojsk koronnych (późniejszego generała artylerii litewskiej), i Marianny Kątskiej (albo Konckiej, ewentualnie Kąckiej). Brat Stanisława Kostki Potockiego.
Wychowanek pijarskiego Collegium Nobilium w Warszawie, następnie studiował nauki prawne w Rzymie (Nazarenum, w latach 1765–1768), przygotowując się do stanu duchownego. Przebywał jakiś czas we Włoszech, Francji i Niemczech. W kwietniu roku 1771 powrócił do Polski, a w rok później otrzymał posadę pisarza nadwornego litewskiego (1772–1782). 27 grudnia 1772 wziął ślub z Elżbietą Lubomirską, marszałkówną wielką koronną. Zastępując jemu matkę, czynna była do jego ożenku Katarzyna Kossakowska z Potockich (1722–1803). W 1773 został mianowany pisarzem wielkim litewskim. Był czołową postacią w polskim życiu publicznym w okresie panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego (początkowo był jego przeciwnikiem, spiskował przeciwko królowi w Petersburgu w roku 1776, później był przywódcą Stronnictwa Patriotycznego), współtwórcą Konstytucji 3 Maja. W roku 1778 odznaczony Orderem Orła Białego. Pełnił m.in. funkcje marszałka Rady Nieustającej (1778–1780), a następnie był jej członkiem (do roku 1784). Od roku 1777 należał do wolnomularstwa (VIII stopień wtajemniczenia), był wówczas członkiem loży Świątynia Izis. W roku 1780 działał w deputacji powołanej do rozpatrzenia gospodarki finansowej A. Tyzenhauza. W roku 1781 został Wielkim Mistrzem Wielkiej Loży Narodowej Wielkiego Wschodu Polski, funkcję tę pełnił do 4 marca 1784. Stanął też na czele Rady Niewidzialnej i Tajnej, organu zrzeszającego polskich masonów najwyższych stopni wtajemniczenia. Na sejmie roku 1782 czynnie wystąpił w obronie biskupa K. Sołtyka. W roku 1783 został mianowany marszałkiem nadwornym litewskim, później marszałkiem wielkim litewskim (1791–1794). 22 kwietnia 1783 zmarła mu żona, Elżbieta Lubomirska. Wkrótce po jej pogrzebie wyjechał z Polski w półtoraroczną podróż po Włoszech i Francji.
Na Sejmie Rozbiorowym 1773–1775 został członkiem Komisji Edukacji Narodowej (był nim przez 21 lat: od 14 października 1773 aż do roku 1794) i Komisji Emfiteutycznej Litewskiej. Na zlecenie Komisji Edukacji Narodowej w roku 1774 opracował projekt reform szkolnictwa średniego, którego wynikiem był Przepis na szkoły wojewódzkie oparty na filozofii Franciszka Bacona. Był też inicjatorem i przewodniczącym Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych (1775–1788), a w latach 1774–1794 administrował Biblioteką Załuskich. W latach 1777–1778 był aktywnym członkiem Towarzystwa Fizycznego. W tym okresie (1776–1783) należał do antykrólewskiej opozycji magnackiej. Przez kilka miesięcy (od XII 1776 do III 1777) podróżował do Petersburga w towarzystwie F. K. Branickiego. W roku 1783, po śmierci S. Lubomirskiego, stanął na czele opozycji magnackiej.
Założył wraz z bratem Stanisławem Kostką miejscowość Olesin oraz wraz z Grzegorzem Piramowiczem szkołę elementarną w Kurowie. W roku 1774 został kawalerem Orderu Świętego Stanisława.
Był członkiem konfederacji Sejmu Czteroletniego. Wybrany ex ministerio sędzią Sejmu Czteroletniego w 1788 roku. Wybrany członkiem wyłonionej w 1788 roku przez Sejm Czteroletni Deputacji Interesów Zagranicznych. Był członkiem wyłonionej w roku 1789 przez Sejm Czteroletni Deputacji do Formy Rządu, do której zadań należało opracowanie projektu zmiany ustroju Rzeczypospolitej. 17 grudnia 1789 do sejmu wniesiono jego tekst, zaaprobowany przez deputację Zasady do formy rządów.
Ignacy Potocki miał (wraz z Kołłątajem) duży udział w tworzeniu Konstytucji 3 Maja. Propagował supremację sejmu nad władzą wykonawczą. Sprzeciwił się ustanowieniu w konstytucji Komisji Sprawiedliwości, czego chciał król Stanisław August Poniatowski (główny autor tekstu konstytucji), ponieważ uważał, iż ministerstwo sprawiedliwości narusza rozdział władzy wykonawczej i sądowniczej. Zwolennik sojuszu z Prusami, przyczynił się do zawarcia nieskutecznego dla Polski układu w roku 1790. 2 maja 1791 roku podpisał asekurację, w której zobowiązał się do popierania projektu Ustawy Rządowej. W 1791 był jednym z założycieli Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej[potrzebny przypis].
W czerwcu 1792 pojechał do Berlina, próbując rokować z Fryderykiem Wilhelmem II. W czasie wojny polsko-rosyjskiej, na zebraniu ministrów Rzeczypospolitej 23 lipca 1792 był przeciwny decyzji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego o jego przystąpieniu do konfederacji targowickiej i zalecał kontynuowanie oporu. W roku 1792, po zwycięstwie Targowicy, na emigracji w Dreźnie, skąd uczestniczył w przygotowaniach do powstania. W czasie insurekcji kościuszkowskiej 1794 był jednym z jej głównych przywódców, reprezentował skrzydło umiarkowane. Wszedł w skład Rady Najwyższej Narodowej, zostając szefem Wydziału Interesów Zagranicznych. W tej roli bezskutecznie zabiegał o poparcie dla insurekcji za granicą. Odważnie zgłosił się do negocjacji z Rosjanami po rzezi Pragi przez wojska Suworowa, któremu ofiarował koronę polską dla w. ks. Konstantego.
Po upadku powstania w niewoli rosyjskiej w Petersburgu. Za poręczeniem Augusta Ilińskiego zwolniony przez cara Pawła I w roku 1796. Osiadł w Klementowicach i zajął się studiami historycznymi oraz pracą literacką. Członek Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk. Za Księstwa Warszawskiego, po wyzwoleniu Galicji w roku 1809 przez wojska ks. Poniatowskiego, wrócił do działalności politycznej. Zmarł wkrótce potem w Wiedniu będąc tam z misją dyplomatyczną do Napoleona, w sprawie włączenia Galicji do Księstwa w rezultacie wyniku wojny austriacko-polskiej. Pochowany w Wilanowie.
Potocki Ignacy (1750-1809), marszałek wielki litewski, działacz polityczny. Wykształcony w Collegium Nobilium i we Włoszech, dzięki małżeństwu z Elżbietą z Lubomirskich wszedł do grona familii Czartoryskich i Poniatowskich.
Uczestnik „obiadów czwartkowych”, został w roku 1773 jednym z pierwszych działaczy Komisji Edukacji Narodowej i poważnie zaangażował się w reformę szkolnictwa i w prace Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych. Był od r. 1780 wielkim mistrzem loży masońskiej, wkrótce także Wielkiej Loży Narodowej i tajnej Rady Niewidzialnej.
Przynajmniej od roku 1782 pozostawał w ostrej opozycji wobec króla, ale w trakcie obrad Sejmu Czteroletniego (1788-92) nawiązał bliższą współpracę z królewskim obozem reform, włączył się w prace nad nową konstytucją i był jednym z autorów Ustawy Rządowej 3 V 1791. Uszedł przed rządami konfederacji targowickiej na emigrację (do Saksonii), gdzie w porozumieniu z Kościuszką przygotowywał insurekcję, a po wybuchu w 1794 r. prowadził akcję dyplomatyczną w jej interesie i wszedł do powstańczej Rady Najwyższej Narodowej. Po klęsce więziony był przez dwa lata w Petersburgu, a po trzecim rozbiorze przez Austriaków.
Wiele pisał , m.in. na tematy nauki i jej dziejów, polityki, tłumaczył prace m.in. z dziedziny logiki, poezje łacińskie. Ponownie włączył się do polityki w r. 1809, w czasach Księstwa Warszawskiego, lecz tego roku zmarł w Wiedniu i pochowany został w Wilanowie.
Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.
