1831-10-21    

Upadek Powstania Listopadowego

W 1831 roku upadło Powstanie Listopadowe, co wiąże się z upadkiem ostatniego bastionu oporu twierdzy Zamość. Obrona Zamościa w powstaniu listopadowym stanowi niewątpliwie piękną kartę w dziejach Polski. Twierdza broniona do ostatniego dnia powstania, skapitulowała jako ostatni punkt oporu. Niepokonana w walce dzięki męstwu obrońców, żołnierzy i ochotników, jak pisano: "wojowników, co po smutnym epilogu powstania listopadowego najdłużej wytrwali z bronią w ręku, składając ją dopiero w chwili, kiedy wysłani delegaci powrócili z wieścią hiobową, że wodzowie z armią przekroczyli granicę Prus (...)".

Historycy analizując nasz zryw narodowy słonni są twierdzić, że bieg powstania listopadowego był w dużej mierze warunkowany brakiem wiary w sukces. Generał Jan Skrzynecki dowodząc wojskami Królestwa Polskiego nie angażował się w jakiekolwiek działania, pozwalając Rosjanom na przejęcie inicjatywy. Jego celem było wyłącznie utrzymanie armii w gotowości, ponieważ miała być ona argumentem dla interwencji dyplomatycznej państw zachodnich.

Powstanie listopadowe 1830-1831

Powstanie wybuchło na fali europejskich ruchów rewolucyjnych i niepodległościowych, które w1830 r. zaowocowały m.in. wybuchem rewolucji lipcowej we Francji i ogłoszeniem niepodległości Belgii, jednak głównych jego przyczyn należy szukać wewnątrz kraju. Konstytucja Królestwa Polskiego z 1815 r. była od lat łamana. W 1819 roku zniesiono wolność prasy i wprowadzono cenzurę prewencyjną, w 1821 zawieszono wolność zgromadzeń i zakazano działalności masonerii, w 1822 skazano Waleriana Łukasińskiego, przywódcę Wolnomularstwa Narodowego, w 1825 r. zniesiono jawność obrad sejmowych. Nasilały się prześladowania wobec opozycji legalnej (kaliszanie) i nielegalnej. W społeczeństwie polskim narastały niezadowolenie i sprzeciw wobec władzom rosyjskim.

W 1828 r. w warszawskiej Szkole Podchorążych Piechoty zawiązano spisek kierowany przez podporucznika Piotra Wysockiego, który podjął przygotowania do zrywu narodowego. Decyzję o wybuchu powstania przyśpieszyła planowana przez Rosję interwencja zbrojna przeciwko rewolucjom we Francji i w Belgii, do której miała być włączona armia polska, a także aresztowania wśród uczestników spisku, grożące jego zdekonspirowaniem.

Wieczorem 29 listopada 1830 r. spiskowcy zaatakowali Belweder – siedzibę Wielkiego Księcia Konstantego Pawłowicza, naczelnego wodza wojsk polskich, brata cara Mikołaja I. Budynek opanowano, jednak sam książę zdołał zbiec. Spiskowcy zdobyli Arsenał i opanowali stolicę, jednak powstaniu sprzeciwiła się większość generalicji, a władzę w powstaniu przejęła grupa polityków konserwatywnych (F. K. Lubecki-Drucki, A. J. Czartoryski, M. G. Radziwiłł, J. Chłopicki), którzy zachowywali wstrzemięźliwość wobec radykalizacji działań powstańczych i dążyli do rokowań z Rosjanami.

Mimo to nastroje patriotyczne w stolicy i na prowincji wzmagały się. Pod naciskiem opinii publicznej 18 grudnia 1830 sejm ogłosił powstanie za narodowe. 6 lutego 1831 ponad stutysięczna armia rosyjska pod wodzą feldmarszałka I. Dybicza przekroczyła granicę Królestwa, napotykając opór dwa razy mniej licznych wojsk powstańczych. Po bitwach pod Stoczkiem, Wawrem, Białołęką i Grochowem (25 lutego 1831), ofensywa rosyjska została powstrzymana, a miesiąc później armia polska przeprowadziła udane kontruderzenie zaplanowane przez gen. Ignacego Prądzyńskiego, zwyciężając pod Wawrem, Dębem Wielkim, Iganiami. Niestety ofensywę polską przerwał wódz naczelny gen. Jan Skrzynecki. Powstanie rozszerzyło się na Żmudź, Litwę, część Białorusi i Ukrainy.

W maju 1831 rozpoczęła się kolejna operacja wojskowa zaplanowana przez gen. Prądzyńskiego, skierowana przeciwko wojskom rosyjskim zgrupowanym w okolicach Łomży i Ostrołęki. Udane początkowo uderzenie i tym razem zostało spowolnione przez gen. Skrzyneckiego. 26 maja 1831 r. wojska polskie poniosły klęskę bitwie pod Ostrołęką, co miało się okazać przełomowym momentem powstania. Spadało morale wojsk polskich, znaczna część chłopów odmówiła udziału w wojnie, mnożyły się dezercje, narastało niezadowolenie w nękanej epidemią cholery Warszawie. W lipcu 1831 r. wojska rosyjskie pod dowództwem feldmarszałka Iwana Paskiewicza (zastąpił zmarłego Dybicza) przekroczyły Wisłę w pobliżu granicy pruskiej i zbliżyły się od strony zachodniej do Warszawy. Po dwudniowym krwawym szturmie na stolicę (obrona Woli i śmierć gen. Józefa Sowińskiego) Warszawa skapitulowała. Rząd i sejm przeniosły się do Zakroczymia, a potem do Płocka. Po upadku stolicy nastąpiło załamanie powstania. 18 września 1831 r. do Galicji uszedł korpus gen. Ramorino, 5 października granicę pruską przekroczyła główna armia polska pod dowództwem gen. Rybińskiego (32 tys. żołnierzy). 9 października padł Modlin, 21 października – Zamość.

Jak napisał na łamach "Słowa Zamojskiego" z 23 XI 1930 roku, Wacław Tokarz: "Powstanie roku 1830 i 1831 było niewątpliwie najsilniejszą z naszych rozpraw orężnych z Rosją w XVIII i XIX wieku. Wojsko nasze w roku 1831 rozporządzało niezwykle licznymi kadrami, posiadało żołnierza, który już w pierwszej bitwie pod Wawrem o mało, co wbrew swemu dowództwu, nie wyrwał nieprzyjacielowi zwycięstwa i wydobył tak gorące wyrazy uznania z ust mało skłonnego do nich wodza nieprzyjacielskiego. Posiadało wśród oficerów wyższych bądź służących w wojsku czynnie, bądź też zgłaszających się do służby po wybuchu, prawdziwą obfitość talentów, zdolnych do rozwoju w razie dłuższej wojny".

Obrona Zamościa w powstaniu listopadowym stanowi niewątpliwie piękną kartę w dziejach Polski. Twierdza broniona do ostatniego dnia powstania, skapitulowała jako ostatni punkt oporu. Niepokonana w walce dzięki męstwu obrońców, żołnierzy i ochotników, jak pisano: "wojowników, co po smutnym epilogu powstania listopadowego najdłużej wytrwali z bronią w ręku, składając ją dopiero w chwili, kiedy wysłani delegaci powrócili z wieścią hiobową, że wodzowie z armią przekroczyli granicę Prus (...)".

Po upadku powstania w twierdzy zamojskiej ulokowano stały garnizon rosyjski liczący ok. 2000 żołnierzy. W kazamatach i innych obiektach fortecznych umieszczono ponownie więźniów, przywracając Zamościowi status twierdzy-wiezienia, jak w czasach przed powstaniem. Po roku 1831 Rosjanie traktowali Zamość także nadal jako twierdzę, widząc w niej rosyjski punkt oporu na wypadek kolejnego powstania oraz jedną z fortec zabezpieczającą granicę z Austrią. Z biegiem czasu Zamość otrzymał również w nomenklaturze rosyjskiej, status ciężkiego więzienia warownego.

Po klęsce powstania nastąpiła ostra reakcja Rosjan. Kilkadziesiąt tysięcy polskich żołnierzy wcielono do armii rosyjskiej i zesłano w głąb Rosji, ich dzieci zaś umieszczono w rosyjskich tzw. koloniach wojennych. Na więzienie i ciężkie skazano roboty kilkuset uczestników powstania, którzy nie schronili się na emigracji. W ciągu 2 lat skazano zaocznie 264 osoby na karę śmierci oraz ponad 2,5 tys. na „śmierć cywilną”. Powstańcy w obawie przed represjami masowo opuszczali ojczyznę (Wielka Emigracja), w której przez sądy rosyjskie zostawali uznani za za nieżyjących i pozbawiwni praw cywilnych. Skonfiskowane polskie majątki ziemskie (ok. 10% ogólnej powierzchni) w Królestwie Polskim przekazano w ręce Rosjan. Uderzono w szkolnictwo i naukę (w 1832 r. zamknięto Uniwersytet Warszawski i Wileński, Liceum Krzemienieckie i Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Warszawie). Przeprowadzono masową akcję kasat klasztorów, wiele kościołów katolickich przekazano Cerkwi prawosławnej, w 1839 r. zlikwidowano unię brzeską, zmuszając wiernych do przyjęcia prawosławia. Do 1856 r. utrzymano stan wojenny na obszarze Królestwa Polskiego. W Warszawie w latach 1832-34 wzniesiono Cytadelę – twierdzę wojskową , której X Pawilon stał się głównym więzieniem politycznym w Królestwie.

Twierdza Zamość

Twierdza Zamość – fortyfikacje otaczające Zamość zbudowane w latach 1579–1618 na zlecenie Jana Zamoyskiego. Wielokrotnie przebudowywane, w tym najbardziej kompleksowo w latach 20. XIX w. Jedna z największych twierdz Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a następnie Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego. W swojej historii przeszła 5 oblężeń. Pierwszym z nich była obrona przed wojskami kozacko-tatarskimi w czasie powstania Chmielnickiego. Drugie, to oblężenie szwedzkie z 1656, trzecie było oblężenie wojsk Księstwa Warszawskiego, mające na celu odbicie Zamościa z rąk austriackich w 1809 roku. Najdłuższym, zarazem czwartym oblężeniem trwającym aż 10 miesięcy, było rosyjskie oblężenie w 1813 roku. Po raz ostatni, czyli piątym, Zamość bronił się w czasie powstania listopadowego, kiedy to jako ostatni punkt oporu w ogóle w swej historii uległ Rosjanom. Zaś szturmem Forteca została zdobyta tylko raz, i to przez wojska polskie, w 1809 roku. Zlikwidowana została w 1866 roku.



TROCHĘ HISTORII, TROCHĘ KULTURY - INDEX


COPYRIGHT

Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.


DZIAŁ HISTORIA/KULTURA PAI WYŚWIETLONO DOTYCHCZAS   10065848   RAZY






HISTORIA I KULTURA
W POLONIJNEJ AGENCJI INFORMACYJNEJ


Ten kto nie szanuje i nie ceni swej przeszłości nie jest godzien szacunku teraźniejszości ani prawa do przyszłości.
Józef Piłsudski

W DZIALE HISTORIA - KULTURA PAI ZNAJDZIECIE PAŃSTWO 1470 TEMATÓW



×
NOWOŚCI ARCHIWUM DZIAŁANIA AGENCJI HISTORIA-KULTURA BADANIA NAUKOWE NAD POLONIĄ I POLAKAMI ZA GRANICĄ
FACEBOOK PAI YOUTUBE PAI NAPISZ DO REDAKCJI

A+ A-
POWIĘKSZANIE / POMNIEJSZANIE TEKSTU