251 lat temu, 19 kwietnia 1773 roku, w Warszawie rozpoczął obrady sejm rozbiorowy, którego celem było zatwierdzenie decyzji zaborców o podziale Rzeczypospolitej; podczas obrad protestowali niektórzy posłowie m.in. Tadeusz Rejtan, którego rozpaczliwy gest uwiecznił Jan Matejko
Nie była to pierwsza próba rozbioru państwa polsko‐litewskiego. W 1769 r. Fryderyk II proponował Katarzynie pomoc w wojnie z Turcją w zamian za zgodę na zaanektowanie przezeń Prus Królewskich, a Lwowa przez Austrię, która zresztą pod pretekstem naruszenia granicy przez barszczan zajęła Spisz i Podhale. Wówczas jeszcze Rosja na to nie przystała, co nie znaczy, że myśl o oderwaniu kawałków ziem sąsiada była jej obca.
W Petersburgu już w okresie bezkrólewia z lat 1763–1764 oraz w 1767 r. mówiono o zmianie wschodniej granicy Rzeczypospolitej, lecz cesarzowa obawiała się, że jednostronna aneksja może doprowadzić do protestów Prus i Austrii.
Ostatecznie traktaty rozbiorowe z 1772 r. przypieczętowały podjętą rok wcześniej decyzję. Rosja zajęła ziemie na wschód od Dniepru i Dźwiny z miastami wojewódzkimi: Połockiem, Witebskiem i Mścisławiem. Austria uzyskała nieco mniejsze, za to znacznie gęściej zaludnione terytorium południowej Małopolski i województw bełskiego i ruskiego. Pod względem powierzchni i liczby ludności najmniej zyskały Prusy, lecz opanowane przez nie Warmia i Prusy Królewskie (odtąd zwane Prusami Zachodnimi), miały szczególną wartość jako gospodarczo najbardziej rozwinięte. Sam Gdańsk pozostał we władzy Rzeczypospolitej, podobnie zresztą jak drugie największe miasto regionu – Toruń. Oficjalnie zaborcy deklarowali, że każdy z nich odbiera jedynie to, co kiedyś doń należało, w co jednak nikt nie wierzył. Ugruntowanie takiej interpretacji genezy I rozbioru nastąpiło dopiero pod wpływem XIX- i XX‐wiecznych historyków niemieckich, austriackich i rosyjskich.
Aby uspokoić mniejsze państwa europejskie, które obawiały się podobnego losu, oraz zalegalizować dokonane zmiany, postanowiono, że zgodę na nie wyrazi sejm, nazywany w czasach późniejszych rozbiorowym. Pod naciskiem Rosji zebrał się on w 1773 r. w Warszawie. Przed jego rozpoczęciem zawiązano konfederację pod przewodnictwem byłego konfederata radomskiego Adama Ponińskiego, którego odpowiednio wynagrodził ambasador rosyjski. Stało się to jednak wbrew prawu, które nakazywało ogłosić, że sejm będzie skonfederowany, już na sejmikach przedsejmowych. Dało to pretekst do zgłoszenia protestu posłowi nowogródzkiemu Tadeuszowi Rejtanowi, który chciał skorzystać z liberum veto, zerwać sejm i tym samym pokrzyżować plany zaborców. Do kontrowersji formalnych nie przywiązywano już jednak większej wagi: gdy Rejtan odmówił przyjęcia łapówki, a w dodatku sam sarkastycznie zaproponował Ponińskiemu jeszcze wyższą, by ten zrezygnował z marszałkowania, jego zastrzeżenia zignorowano i sejm, otoczony przez rosyjskie i pruskie wojska, zaakceptował traktaty graniczne z sąsiadami.
Obrady sejmu rozbiorowego trwały aż do 1775 r., a w tym czasie nowa delegacja, którą skompletował ambasador rosyjski Otto Stackelberg, przygotowała i przedłożyła ponad tysiąc ustaw, które w istotny sposób zmodyfikowały ustrój Rzeczypospolitej. Potwierdziwszy prawa kardynalne, powołano do życia Radę Nieustającą, w której zasiadali wybierani przez sejm konsyliarze, w okresach pomiędzy sejmami przebywający przy królu i kontrolujący jego poczynania. Rada dzieliła się na pięć departamentów: spraw zagranicznych, wojska, skarbu, sądownictwa oraz administracji i stanowiła zalążek rządu i centralnej administracji, których dotąd Rzeczpospolita nie posiadała. Na negatywnej opinii o niej zaciążyła jednak jej geneza (powstała z inicjatywy Katarzyny II).
Sejm Rozbiorowy 14 października 1773 r. powołał też na wniosek Stanisława Augusta Poniatowskiego Komisję Edukacji Narodowej (właść. Komisja nad Edukacją Młodzi Szlacheckiej Dozór Mająca), zależną od króla i Sejmu. Komisja była pierwszą w Europie instytucją o charakterze ministerstwa oświaty. Kierunek jej działaniom nadawał Hugo Kołłątaj. Eksperci pod jego wodzą opracowali m.in. trzystopniowy model szkół podstawowych i średnich (szkoły parafialne, państwowe szkoły powiatowe i uniwersytety), przeprowadzono reformę Akademii Krakowskiej i powołano Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych.
TADEUSZ REYTAN w DZIALE HISTORIA-KULTURA PAI
POLONIJNA AGENCJA INFORMACYJNA - KOPIOWANIE ZABRONIONE.
NAPISZ DO REDAKCJI - PODZIEL SIĘ WIADOMOŚCIĄ