Rodzaj: Liryka Gatunek: Hymn
Bogurodzica – najstarsza polska pieśń religijna i najstarszy zachowany polski tekst poetycki wraz z melodią. Utwór powstał w średniowieczu, najprawdopodobniej na przełomie XIII i XIV wieku. Pierwszy zapis tekstu pochodzi z 1407, wcześniej tekst mógł krążyć w obiegu ustnym. W 1506 roku tekst pieśni został dołączony do Statutów Jana Łaskiego z błędną informacją, że jej autorem jest św. Wojciech, ponieważ nie znał on języka polskiego.
Epoka: Renesans Rodzaj: Liryka Gatunek: Tren
Cykl trenów Jana Kochanowskiego składający się z 19 wierszy, poświęconych jego zmarłej w dzieciństwie córce Urszuli. Treny były pisane przez kilka lub kilkanaście miesięcy. Zostały wydane w 1580 r. w Krakowie (wznowione w 1583 i 1585). Poprzedził je dedykacją: "Urszuli Kochanowskiej, wdzięcznej, uciesznej, niepospolitej dziecinie...", zaś w drugim wydaniu dołączył utwór Epitafium Hannie Kochanowskiej (poświęcony zmarłej niedługo po Urszuli córce Hannie). Są to utwory o charakterze lamentacyjnym, wyrażają żal i rozpacz po śmierci córki. Są najbardziej osobistym dziełem poety. Stanowią przede wszystkim pomnik wystawiony zmarłemu dziecku, lecz są także wyrazem bolesnego doświadczenia przez los, zrujnowania ideałów człowieka renesansowego, kryzysu światopoglądowego i prób jego przezwyciężenia.
Epoka: Renesans Rodzaj: Liryka Gatunek: Pieśń
Cykl dwunastu pieśni Jana Kochanowskiego. Wydany po śmierci poety w 1586 roku nakładem Drukarni Łazarzowej razem z Pieśniami księgi dwoje. Powstanie cyklu przypada na czarnoleski okres twórczości Kochanowskiego: wskazywano na lata 1567–1568 lub 1570–1579. ednym z najstarszych mitów antropologicznych, podejmowanych w literaturze, jest mit szczęśliwej, wyidealizowanej krainy. U Kochanowskiego pochwała życia wiejskiego realizuje się w pieśni Panny XII, zaczynającej się od słów Wsi spokojna, wsi wesoła.... Utwór ten jest bezpośrednią adaptacją horacjańskiej epody (ziemiański model życia jest przeciwstawiany dworskiemu i kupieckiemu, prace wiejskie, i płynąca stąd przyjemność, są pokazane na tle zmieniających się pór roku, gospodyni zostaje doceniona). Pozostałe pieśni cyklu stanowią nawiązanie do Wergiliusza (Georgiki) i Tibulla. Całość cyklu wpisuje się także w tradycję literatury sielankowej (bukolicznej).
Epoka: Renesans Rodzaj: Liryka Gatunek: Fraszka
Zbiór fraszek Jana Kochanowskiego, wydany po raz pierwszy w 1584 w Drukarni Łazarzowej w Krakowie. Kochanowski był autorem określenia fraszka (wł. frasca – gałązka, drobiazg, bagatela, błahostka) i wprowadził ten typ utworu, pokrewny epigramatowi, do literatury polskiej. Fraszki podzielone są na trzy księgi. Kochanowski tworzył fraszki na przestrzeni około dwudziestu lat. Większość z nich powstała w czasie przebywania Kochanowskiego na dworach (1559-1574), pozostałe po przeniesieniu się poety do Czarnolasu. Fraszki w zbiorze nie są ułożone chronologicznie, aczkolwiek w pierwszej i drugiej księdze przeważają fraszki z okresu dworskiego, zaś w trzeciej – czarnoleskiego. Fraszki nie są datowane, jednak zawierają anegdoty, nazwiska bohaterów, adresatów, dzięki czemu można odtworzyć czas powstania niektórych z nich.
Epoka: Renesans Rodzaj: Liryka Gatunek: Pieśń
Zbiór pieśni Jana Kochanowskiego, wydany nakładem Drukarni Łazarzowej w 1586 roku (a więc już po śmierci autora). Podzielony był na dwie części – Księgi pierwsze oraz Księgi wtóre. Zawierał 49 utworów i był tym samym największym zbiorem pieśni tego autora. Nie znalazły się w nim jednak wszystkie pieśni poety, części z nich on sam postanowił nie włączać do zbioru, ukazały się one później w książce Fragmenta albo pozostałe pisma (1590). Tom skomponowany jest chronologicznie – pierwsza księga zawiera utwory sprzed 1570 roku, druga natomiast pieśni powstałe później. Obie księgi są zróżnicowane tematycznie, ale utwory o tematyce miłosnej pojawiają się w księdze drugiej znacznie rzadziej, zawarte w niej natomiast apostrofy do lutni, mające rodowód horacjański, pojawiają się tylko w Księgach wtórych. Pomiędzy księgami występują również pewne różnice światopoglądowe w utworach refleksyjnych– Księgi pierwsze zawierają zachętę do stosowania epikurejskiej zasady Carpe diem, natomiast Księgi wtóre –horacjańskiego złotego środka[
Epoka: Renesans Rodzaj: Epika Gatunek: Rozprawa
Andrzej Frycz Modrzewski, właśc. Andrzej Piotr Modrzewski herbu Jastrzębiec (ur. 20 września 1503 w Wolborzu, zm. 1572 w Wolborzu) – polski pisarz polityczny okresu renesansu, sekretarz królewski. Najbardziej znane jego dzieło to napisane po łacinie De Republica emendanda (O naprawie Rzeczypospolitej, 1551). Rozprawa została też przełożona na język niemiecki i opublikowana w Krakowie i Bazylei. Dzieło składa się z pięciu ksiąg. W dziedzinie polityki Modrzewski był człowiekiem nadzwyczaj postępowym, a czasami nawet utopijnym w kontekście ówczesnego utartego i niewzruszalnego europejskiego kształtu politycznego. To właśnie Modrzewski rzucił jako pierwszy pomysł równości wobec prawa. Postulował zrównanie wszystkich grup społecznych (szlachty, mieszczaństwa i chłopstwa) w prawach. Przerósł tym wszystkich współczesnych w całej Europie, w tym np. Jeana Bodina, który postulat Modrzewskiego o równości wobec prawa odrzucał jako szczyt niedorzeczności. Opowiadał się za protekcjonizmem w gospodarce, opieką państwa nad ubogimi i publicznym szkolnictwem. Krytykował ustrój feudalny oraz wyzysk i poddaństwo chłopów. Domagał się ostrzejszych kar za zabójstwo oraz karania śmiercią nawet za kradzież. Sprzeciwiał się wojnom zaborczym.
Epoka: Renesans Rodzaj: Dramat Gatunek: Dialog
Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem, a Plebanem, którzy i swe i innych ludzi przygody wyczytają, a takież i zbytki i pożytki dzisiejszego świata – dialog napisany przez Mikołaja Reja, wydany w Krakowie w roku 1543 pod pseudonimem Ambroży Korczbok Rożek. Jest to utwór o współczesnej autorowi tematyce, zarówno politycznej, społecznej jak i obyczajowej, przez co ma charakter publicystyczny. Jego treść wiążę się z początkowym, pełnym jeszcze nadziei, etapem walki szlachty o egzekucję praw i odzyskanie dóbr koronnych. Ujawnia konflikt między trzema stanami: szlachtą (przedstawicielem jest Pan), duchowieństwem (przedstawicielem jest Pleban) i chłopstwem (przedstawicielem jest Wójt). Całość poprzedza wiersz "Ku dobrym towarzyszom". W Krótkiej rozprawie... po raz pierwszy na karty polskiej literatury wprowadzono mowę potoczną.
Epoka: Barok Rodzaj: Epika Gatunek: Pamiętnik
Zbiór pamiętników Jana Chryzostoma Paska. Pasek spisywał swoje wspomnienia pod koniec życia, prawdopodobnie w latach 1690–1695. Rękopis drukiem wydany zostały dopiero w 1836 roku przez hrabiego Edwarda Raczyńskiego. Pamiętniki dzielą się na dwie części.
Część pierwsza obejmuje lata 1655-1666. Jej treścią są przygody Paska w czasie wojen ze Szwecją (1656), Siedmiogrodem (1657), Moskwą (1660) oraz rokoszem Lubomirskiego. Opisana w nim jest także słynna wyprawa wojsk polskich do Danii (1658-1659). W części pierwszej brakuje początkowych stron, trudno więc ustalić, od kiedy Pasek snuje swe wspomnienia. Ponieważ autor spisywał swoje pamiętniki pod koniec życia zdarza mu się mylić lub przesuwać w czasie fakty historyczne.
Druga część pamiętników obejmuje lata 1667-1688 i opisuje żywot ziemianina, gospodarza i obywatela, jaki prowadził Pasek jako dzierżawca wsi należących do klucza olszowskiego Ordynacji Myszkowskich[1]. Pasek pomija w tej części bardziej kompromitujące fakty ze swojej biografii, m.in. skazanie na banicje.
Epoka: Barok Rodzaj: Epika Gatunek: Poemat
ransakcja wojny chocimskiej – epos autorstwa Wacława Potockiego, publikowany także pod tytułem Wojna chocimska (wydanie z 1850 roku). Pełny tytuł tego dzieła brzmiał Transakcja wojny chocimskiej... z różnych... relacyj... z łacińskiego na polskie... wierszem przetłumaczona. R. P. 1670, dnia decembra ostatniego.
Utwór jest przeróbką dziennika Jakuba Sobieskiego, uzupełnioną o osobiste dygresje i wywody autora. Po raz pierwszy opublikowany został w 1670 roku. Drugie wydanie z 1675 roku, zaopatrzone było w dedykację: zięciowi poety, Janowi Lipskiemu. Składa się z dziesięciu części.
Treścią utworu jest zwycięstwo nad Turkami odniesionym w 1621 przez Polskę pod Chocimiem. Bohaterami są autentyczne postacie historyczne, takie jak Jan Karol Chodkiewicz, czy Stanisław Lubomirski, którzy przyczynili się do tego zwycięstwa. W intencji autora Transakcja wojny chocimskiej miała pobudzać uczucia patriotyczne Polaków. Jednak obok opiewania heroicznej przeszłości, Potocki wyraził w nim także elementy krytyczne wobec ustroju Rzeczypospolitej oraz rządzących nią magnatów.
Epoka: Barok Rodzaj: Epika Gatunek: Kronika
Maciej Stryjkowski Matys Strykowski (łac. Matthias Strycovius pseud. Osostevitius) herbu Leliwa (ur. w 1547 w Strykowie; zm. między 21 października 1586 a 1593) – polski historyk i poeta, dyplomata, kanonik.
Po ukończeniu szkoły w Brzezinach przebywał prawdopodobnie w dworach magnackich. Następnie służył w wojsku, m.in. w Witebsku pod komendą Aleksandra Gwagnina. W latach 1574–1575 posłował do Turcji wraz z Andrzejem Taranowskim. W 1579 przyjął niższe święcenia kapłańskie i został kanonikiem w Miednikach. Przed 21 X 1586 został proboszczem w Jurborku.
Kronika Polska, Litewska, Żmudzka i wszystkiej Rusi (wydana w Królewcu 1582, wyd. 3 1846) – pierwszy drukowany zarys historii Europy Wschodniej do 1581. Jest to udana kompilacja kronik Jana Długosza, Macieja Miechowity, a także licznych kronik rękopiśmiennych.
Epoka: Oświecenie Rodzaj: Epika Gatunek: Poemat heroikomiczny
Antymonachomachia (z gr. monachos – mnich, machia – walka) – poemat heroikomiczny autorstwa Ignacego Krasickiego wydany po raz pierwszy anonimowo w 1780 roku.
Antymonachomachia powstała jako odpowiedź na liczne głosy krytyki. Autor stworzył ją jako pozorne przeciwieństwo Monachomachii, dokonując w sposób ironiczny pochwały życia zakonników. Treścią poematu jest historia klasztoru, do którego wiedźma podrzuca egzemplarz Monachomachii, która wywołuje oburzenie mnichów.
Podobnie jak poprzednie dzieło, Antymonachomachia zawiera 6 pieśni podzielonych na oktawy i posługuje się jedenastozgłoskowcem.
Epoka: Oświecenie Rodzaj: Epika Gatunek: Poemat heroikomiczny
Utwór powstał prawdopodobnie w Berlinie między końcem 1776 a wiosną 1777 – Tadeusz Mikulski datuje powstanie Monachomachii na 1778, Juliusz Kleiner i Ryszard Wierzbowski na wiosnę 1776. Legenda literacka[potrzebny przypis] mówi, że został napisany w apartamencie Woltera w Poczdamie.
W 1778 ukazały się dwa pierwsze, nie podające imienia autora wydania dzieła – lwowskie K. Szlichtynga i lipskie M. Grölla. Oparte były one na dwóch różnych rękopisach, z których oba były niepoprawne. Jako pierwsze nazwisko Krasickiego podało wydanie Monachomachii w Dziełach poetyckich z 1802. Pierwsze wydanie oparte na poprawniejszym tekście ukazało się w pierwszym tomie Dzieł Krasickiego (Warszawa 1803).
Tematem utworu jest walka pomiędzy mnichami dwóch zakonów: karmelitów i dominikanów. Przedstawienie sporu mnichów w utworze naznaczone jest groteskowym humorem. Jednocześnie Monachomachia jest ostrą satyrą, krytyką ukrytą pod kostiumem zabawnych postaci.
Epoka
Zbiór bajek Ignacego Krasickiego, wydany w 1779 w Warszawie przez Michała Grölla.
Zbiór składa się ze 117 krótkich bajek epigramatycznych, podzielonych na cztery główne części i Przydatek (11 utworów), poprzedzonych wierszami Do dzieci i Wstęp do bajek. W większości są to utworzy oryginalne, chociaż niektóre nawiązują do bajek orientalnych, starożytnych (Ezop, Fedrus) i nowożytnych (Jean de La Fontaine, Christian Fürchtegott Gellert).
Bajki poruszają takie tematy, jak zło moralne, pycha, zazdrość, chciwość, skąpstwo, odróżnianie spraw istotnych oraz nieistotnych, uleganie pozorom, konsekwencje kierowania się emocjami, zalety kierowania się rozsądkiem i wiedzą o świecie, krytyka życia dworskiego. Bohaterami bajek są zwykle zwierzęta, symbolizujące określone cechy ludzkie.
Epoka: Oświecenie Rodzaj: Dramat Gatunek: Komedia
Komedia polityczna w trzech aktach napisana przez Juliana Ursyna Niemcewicza w 1790, która była reakcją na zewnętrzną i wewnętrzną sytuację polityczną Polski.
Powstanie utworu miało ścisły związek z obradami Sejmu Czteroletniego. Powrót posła miał oddziaływać na publiczność w określonym, reformatorskim kierunku. Sam tekst komedii uformował się na przestrzeni kilkunastu dni, na przełomie października i listopada 1790. Tak szybką pracę nad utworem wymuszały na autorze listopadowe wybory nowego kompletu posłów na sejmikach.
Powrót posła ogromnym sukcesem rozpoczął swój sceniczny żywot 15 stycznia 1791. Stał się zarazem przedmiotem ożywionej dyskusji, wystąpień sejmowych, komunikatów kancelarii królewskiej i korespondencji dyplomatycznej.
Epoka: Oświecenie Rodzaj: Epika Gatunek: Rozprawa polityczna
Przestrogi dla Polski z teraźniejszych politycznych Europy związków i z praw natury wypadające, przez pisarza Uwag nad życiem Jana Zamoyskiego – praca Stanisława Staszica, wydana po raz pierwszy anonimowo z datą 4 stycznia 1790.
Kontynuuje tu Stanisław Staszic poglądy, które zawarł już w Uwagach nad życiem Jana Zamoyskiego (1787). Podkreśla związki systemu prawa natury z życiem społecznym, zamieszcza więcej wniosków praktycznych. Na główny plan wysuwają się dwie sprawy: ustrój Rzeczypospolitej szlacheckiej oraz koncepcja narodu.
Zasady ustroju zostały oparte na oświeceniowym "prawie człowieka", które miało gwarantować równość wolność i własność wszystkim członkom społeczeństwa. Staszic w wielu sytuacjach upatruje despotyzm grupy albo jednostki, co stanowi zagrożenie dla pokoju w Europie. Wbrew temu Staszic dostrzega jednak ratunek dla utrzymania państwowości Polski we wprowadzeniu despotyzmu – władzy silnej ręki. Podkreśla jednak, że byłoby to rozwiązanie krótko okresowe. Większą szanse dla Polski widzi, w reformie w duchu oświeceniowego republikanizmu, który potrafiłby wyzwolić wszystkie siły twórcze narodu. Podstawą do udoskonalenia ustroju w Polsce, mającej kształt monarchii konstytucyjnej, ma być nowa koncepcja narodu. Zamiast "wyłącznictwa" magnacko-szlacheckiego, typowego dla feudalizmu, postuluje system oparty na hegemonii szlachecko-mieszczańskiej.
Epoka: Oświecenie Rodzaj: Liryka Gatunek: Hymn
Polska pieśń patriotyczna z 1797 roku, od 26 lutego 1927 oficjalny hymn państwowy Rzeczypospolitej Polskiej.
Słowa hymnu – nazywanego Pieśnią Legionów Polskich we Włoszech – zostały napisane przez Józefa Wybickiego. Autor melodii, opartej na motywach ludowego mazurka (właściwie mazura) pozostaje nieznany. Początkowo sądzono, że melodię tę skomponował książę Michał Kleofas Ogiński (twórca słynnego poloneza – Pożegnanie ojczyzny), potem materiały archiwalne temu zaprzeczyły i do dziś najczęściej autorzy śpiewników i prac naukowych podają określenie "melodia ludowa" (a niektórzy dodają do tego asekuracyjny znak zapytania).
Pieśń powstała w mieście Reggio nell'Emilia w ówczesnej Republice Cisalpińskiej (obecnie północne Włochy), jednak dokładna data i okoliczności jej napisania oraz pierwszego wykonania nie są pewne, do dziś pozostając przedmiotem sporów wśród historyków.
Epoka: Oświecenie Rodzaj: Liryka Gatunek: Pieśń
Pieśń Legionów Polskich we Włoszech — pierwotny tekst autorstwa Józefa Wybickiego powstał w Reggio nell'Emilia jako żołnierska piosenka śpiewana do popularnej melodii mazurka i po raz pierwszy został wykonany publicznie 20 lipca 1797 r. podczas uroczystości na cześć twórcy Legionów Polskich, gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. Ogłoszony drukiem w Warszawie w 1806 r. uległ modyfikacji: zmieniono kolejność strof (trzecia znalazła się w miejscu drugiej) oraz usunięto strofę czwartą i szóstą. Szczególnie wymowa strofy czwartej, zaczynającej się od słów: "Niemiec, Moskal nie osiędzie (…)" byłaby nietaktem wobec przyszłego władcy tworzącego się właśnie Księstwa Warszawskiego, króla saskiego Fryderyka Augusta oraz posunięciem niedyplomatycznym w obliczu pertraktacji prowadzonych przez Napoleona z Aleksandrem I, uwieńczonych pokojem w Tylży w 1807 r. (Wybicki doskonale znał kulisy ówczesnych działań politycznych, będąc w nie zaangażowany osobiście). Zmieniony tekst, po dalszych poprawkach (m.in. w zakresie uwspółcześnienia form gramatycznych i pewnych zmianach leksykalnych) stał się podstawą dzisiejszej wersji hymnu narodowego; oficjalnie Pieśń Legionów Polskich we Włoszech stała się hymnem państwowym decyzją Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w 1927 roku.
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Dramat Gatunek: Komedia
Komediowy utwór dramatyczny Aleksandra Fredry z 1832 roku, napisany wierszem. Premiera miała miejsce we Lwowie w 1833 roku. Głównym tematem utworu podzielonego na V aktów jest miłość. Pracę nad utworem komediopisarz rozpoczął w 1826 roku. Sztuka ta, o pierwotnym tytule Magnetyzm, nie została wystawiona z przyczyn osobistych – Fredro zakochał się nieszczęśliwie w Zofii z Jabłonowskich. Finalna redakcja powstała dopiero w 1832 r., a jej premiera odbyła się we Lwowie dnia 15 lutego 1833 r. Pierwsze wydanie książkowe ukazało się w 1834 r., przysparzając dziełu wielu nowych czytelników i widzów.
Fredro oparł swój utwór na jedenastozgłoskowcu. Pojawiają się też dwie inne miary: ośmiozgłoskowiec (we fragmentach, gdzie konieczna była synchronizacja słowa i ruchu) i trzynastozgłoskowiec (we fragmentach prezentujących światopogląd postaci).
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Dramat Gatunek: Komedia
komedia Aleksandra Fredry w czterech aktach, która powstała w początku lat 30. XIX wieku. Pierwsze wydanie książkowe (w zbiorze dzieł Fredry) miało miejsce w 1838 we Lwowie. Oba rękopisy dramatu przechowywane są w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu.
Prapremiera Zemsty odbyła się 17 lutego 1834 we Lwowie w teatrze Jana Nepomucena Kamińskiego z udziałem Jana Nepomucena Nowakowskiego w roli Cześnika i Witalisa Smochowskiego w roli Rejenta.
Komedia powstała w 1833. Inspirowana była dokumentem znalezionym przez Fredrę na zamku Kamieniec w Odrzykoniu, który otrzymał w posagu żony. W dokumencie tym znajduje się historia poprzednich właścicieli. Budowla była własnością dwóch skłóconych ze sobą rodów: Firlejów (dolna część zamku) i Skotnickich (górna część). Piotr Firlej - daleki pierwowzór Cześnika dokuczał Janowi Skotnickiemu - pierwowzorowi Rejenta, za co ten skierował rynny na jego zabudowania. Wtedy Firlej napadł na jego robotników naprawiających mury górnego zamku i zniszczył przy okazji rynny. Skotnicki pozwał go przed sąd i wygrał sprawę, ale kres ich długoletnim zatargom położył dopiero ślub zawarty w 1630 przez wojewodzica Mikołaja Firleja z kasztelanką Zofią Skotnicką.
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Dramat Gatunek: Dramat romantyczny
Dramat romantyczny Zygmunta Krasińskiego napisany w roku 1833, wydany w 1835 w Paryżu (później wielokrotnie wznawiany). Początkowo utwór miał nosić nazwę Mąż i być pierwszą częścią trylogii.
Tytuł, inspirowany dziełem Dantego (Boska komedia), może być interpretowany dwuznacznie: określa historię jako dzieło ludzkości lub ukazuje komedię dziejącą się bez boskiej interwencji, przeczącą planom boskim. Jak uważał autor, działania człowieka są względne i ostatecznie poddane woli Boga. Tak więc dwie skrajnie odmienne racje w utworze tracą na swym znaczeniu w obliczu interwencji racji uniwersalnej, Absolutu. Najważniejszym problemem poruszanym w dziele Krasińskiego jest konflikt polityczno-społeczny czyli, jak pisał, walka arystokracji i demokracji. W utworze zawarta jest także krytyka typowo romantycznego nastawienia do rzeczywistości.
Akcja dramatu rozgrywa się w przyszłości. Pisząc go, autor korzystał z wiedzy o wydarzeniach rewolucji francuskiej: walkach jakobinów, sektach i nowych doktrynach (m. in. saintsimonizm) i in.
Utwór interpretowany i omawiany przez Adama Mickiewicza w Literaturze słowiańskiej. Był poddawany także, często sprzecznym, analizom. Różnie rozumiano zakończenie dramatu pod względem literackim i teatralnym.
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Liryka Gatunek: Ballada
Zbiór ballad wydany w 1822 w Wilnie jako część pierwszego tomu Poezyj. Uważany jest za początek rozwoju gatunku ballady w literaturze polskiej oraz za manifest polskiego romantyzmu. Jednocześnie Ballady i romanse pozostają w związku z gatunkami literackimi poprzedniego okresu, zwłaszcza z dumą, dumką i sielanką.
Ballady Mickiewicza są silnie osadzone w realiach historycznych i lokalnych. Miejsce akcji jest ściśle określone (Świteź, Płużyny, Ruta i in.). W tę oswojoną rzeczywistość wkracza świat nadprzyrodzony, w codzienność ingerują siły nadprzyrodzone, a to, co znane, okazuje się niebezpieczne i tajemnicze. Ingerencje świata nadziemskiego mogą mieć charakter etyczny – to, co nadprzyrodzone, ocenia czyny ludzkie i wprowadza ład moralny, wymusza odpowiedzialność za czyny i wymierza karę za popełnione zło.
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Dramat Gatunek: Dramat romantyczny
Cykl dramatów romantycznych Adama Mickiewicza publikowany w latach 1823-1860. Składają się na niego cztery luźno powiązane części. Oprócz dramatów, w skład II części wchodzi wiersz Upiór publikowany początkowo jako osobny utwór, zaś w skład III część rozległy Ustęp – epicki komentarz ukazujący obraz carskiej Rosji, zakończony słynnym wierszem Do przyjaciół Moskali.
Elementem spajającym te części jest obrzęd dziadów – dokładnie przedstawiony w części II, wspominany przez Gustawa w cz. IV i odbywający się w scenie IX cz. III. W utworze znajdują się liczne wątki autobiograficzne, zawarte są w nim idee romantyzmu, także polskiego, związanego z walką narodowowyzwoleńczą z rosyjskim zaborcą.
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Epika Gatunek: Powieść poetycka
Klasycystyczny poemat epicki Adama Mickiewicza wydany po raz pierwszy w drugim tomie Poezyj z 1823 roku; często określany również jako powieść poetycka .
Fabuła Grażyny − pod względem tematyki oraz realiów historycznych pokrewna wydanemu w pięć lat później Konradowi Wallenrodowi − oparta jest na motywie zaczerpniętym z Iliady Homera: pierwowzorem zagniewanego Litawora jest Achilles, zaś Grażyny – Patroklos. Tematem dzieła jest waleczny czyn "niewiasty z wdzięków, a bohatera z ducha" , dokonany w imię wyższości racji ogólnej nad indywidualną oraz tragiczne dzieje małżeństwa Grażyny i Litawora. Grażyna porusza również problem "pamięci o przeszłości i tradycji", co zbliża powieść do drugiej części Dziadów.
Powstanie Grażyny bezpośrednio łączy się z rosnącą w pierwszej połowie XIX wieku popularnością eposów w stylu Torquatoa Tassa oraz ze skrzętnymi studiami autora nad obyczajowością i tradycją pogańskiej Litwy (zwłaszcza rodzimego Nowogródka), co czyni z utworu swoisty "poemat archeologiczny". Forma dzieła została ponadto stylizowana na język staropolski.
Grażyna, zarówno treścią jak i szesnastowieczną formą, stanowi swego rodzaju kontynuację napisanej wcześniej przez Mickiewicza powiastki Żywila (1819).
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Epika Gatunek: Powieść poetycka
Powieść historyczna z dziejów litewskich i pruskich – powieść poetycka napisana przez Adama Mickiewicza na zsyłce w Petersburgu, prawdopodobnie między rokiem 1825 a 1828, wydana zaś w lutym 1828 przez drukarnię Karola Kraya; uważana za jeden z najbardziej znanych poematów polskiego romantyzmu.
Oryginał wysłany z Moskwy został ocenzurowany przez rosyjskiego cenzora Bazylego Anastasewicza. Mickiewicz musiał usunąć wers Tyś niewolnik, jedyna broń niewolników jest zdrada, a w drugim wydaniu po wprowadzeniu zmian w przedmowie car Mikołaj I nazywany jest przez poetę Ojcem tylu ludów.
Ponieważ autor wykorzystał w dziele tzw. historyzm maski, akcja utworu rozgrywając się w średniowieczu, w istocie porusza problemy patriotyczne Polski XIX wieku. Za pierwowzór literackiego Konrada Wallenroda posłużyła autentyczna postać żyjącego w XIV wieku wielkiego mistrza krzyżackiego Konrada von Wallenrode.
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Epika Gatunek: Publicystyka
Utwór poetycki, broszura publicystyczna o charakterze politycznym napisana przez Adama Mickiewicza i wydana w grudniu 1832 roku w Paryżu. Utwór powstał w najbardziej płodnym literacko okresie życia Mickiewicza, krótko po upadku powstania listopadowego, tuż po napisaniu Dziadów części III, a bezpośrednio przed powstaniem Pana Tadeusza.
Księgi w swojej formie przypominają przypowieści ewangeliczne, co jest celowym zabiegiem autora. Pod względem gatunku literackiego zalicza się je do literatury apokryficznej. Niemniej w swoim przesłaniu są utworem publicystycznym związanym z sytuacją Polaków u zarania Wielkiej Emigracji.
Księgi były skierowane szczególnie do emigrantów po klęsce powstania listopadowego. Mickiewicz wyraża swoją opinię o politycznych sporach emigracji polskiej, które, jego zdaniem, stanowią zagrożenie dla poczucia jedności narodowej. Zwracał się do emigracji o zgodę i gotowość do działania. Księgi stanowią jeden z fundamentów polskiego mesjanizmu, gdyż Polska, jak pisze autor, przetrwała w ideałach wiary chrześcijańskiej i pragnieniu wolności; ma więc jego zdaniem, rolę odkupicielską. Jej rozbiory porównuje do męki Jezusa Chrystusa, a jej wyzwolenie do zmartwychwstania.
Część emigracji zarzucała autorowi idealizację i promowanie moralności wynikającej jedynie z religijności. Krytycznie słowa braku uznania pojawiły się także w bulli papieskiej Grzegorza XVI. Księgi zdobyły jednak wielką popularność, nie tylko za granicą, ale także w Polsce, gdzie były nielegalnie drukowane. Przetłumaczono je na wiele języków. Dzięki temu utworowi Mickiewicz stał się znany w Europie.
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Liryka Gatunek: Oda
Napisana 26 grudnia 1820, uznawana za entuzjastyczną pochwałę młodości w duchu filomackim.
Jest to pierwszy w historii literatury polskiej utwór poświęcony młodości – która nie jest tu potraktowana jako zjawisko sfery biologicznej czy socjologicznej, lecz raczej ukazana jako "potęga kreacyjna o boskiej mocy, składnik uniwersalnego porządku świata". Świadczą o tym m.in. stałe porównania Boga i młodości jako mocy powoływania stworzeń do istnienia.
Wielu współczesnych Mickiewiczowi widziało w tekście Ody do młodości jawne nawiązania do poematu Fryderyka Schillera An die Freude oraz innych hymnów jego autorstwa. Wyraźne są też liczne odwołania do haseł filomatów i "do zbiorowego heroizmu w walce z przeciwnikiem, oświeceniowo (...) nazywanym: z samolubami, przesądami i nieczułym światem (...)"
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Epika Gatunek: Epopeja
Poemat epicki wydany w dwóch tomach w 1834 w Paryżu przez Aleksandra Jełowickiego.
Ta epopeja narodowa z elementami gawędy szlacheckiej powstała w latach 1832–1834 w Paryżu. Składa się z dwunastu ksiąg pisanych wierszem, trzynastozgłoskowym aleksandrynem polskim. Czas akcji: pięć dni z roku 1811 i dwa dni z roku 1812.
Epopeja jest stałą pozycją na polskiej liście lektur szkolnych. W 2012 była publicznie odczytywana w akcji społecznej propagującej znajomość literatury polskiej Narodowe Czytanie Pana Tadeusza.
W 2014 roku rękopis "Pana Tadeusza" został wpisany na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata.
Według Józefa Bohdana Zaleskiego, przyjaciela Adama Mickiewicza, pomysł "poematu sielskiego" narodził się już w 1831 podczas pobytu wieszcza w Wielkopolsce. Poeta miał rozpocząć go od opisu dworku szlacheckiego. Z kolei Józef Grabowski, właściciel wsi Łukowo, utrzymywał później, że to w jego miejscowości Mickiewicz powziął postanowienie napisania Pana Tadeusza. Dokładne fakty na ten temat jednak nie są znane. Badacze przypuszczają, że poeta napisał wówczas około sto kilkadziesiąt wersów opisujących Soplicowo (w ostatecznym kształcie fragment ten ma się kończyć na 174 wersie I księgi). Poeta jednak – po napisaniu tego fragmentu – nie rozwijał tekstu przez kilkanaście następnych miesięcy.
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Liryka Gatunek: Sonet
Cykl 18 sonetów stanowiących opis podróży poety na Półwysep Krymski latem i jesienią 1825.
Wiersze napisane zostały w latach 1825-1826, wydane zaś w Moskwie w 1826 razem z Sonetami odeskimi oraz przekładem sonetu V (Widok gór ze stepów Kozłowa) na język perski w zbiorze pod tytułem Sonety.
Utwory stanowią pierwszy cykl sonetów w literaturze polskiej, a także zapoczątkowały "sonetomanię" wśród pisarzy epok romantyzmu i Młodej Polski, który naśladowali oraz nawiązywali do dzieła Mickiewicza. Wiersze zawierają motto pochodzące z West–östlicher Divan Johanna Wolfganga von Goethego ("Wer den Dichter will verstehen, / Muss in Dichters Lande gehen[a]") i dedykowane są "towarzyszom podróży krymskiej".
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Dramat Gatunek: Tragedia
Cyprian Kamil Norwid, właściwie Cyprian Ksawery Gerard Walenty Norwid herbu Topór (ur. 24 września 1821 w Laskowie-Głuchach, zm. 23 maja 1883 w Paryżu) – polski poeta, prozaik, dramatopisarz, eseista, grafik, rzeźbiarz, malarz i filozof.
Często uznawany za ostatniego z czterech najważniejszych polskich poetów romantycznych. Wielu historyków literatury uważa jednak taki pogląd za zbytnie uproszczenie, zaliczając jego twórczość raczej do klasycyzmu i parnasizmu.
Przeważającą część swojego życia spędził za granicą, głównie w Paryżu, żyjąc w nędzy i utrzymując się z prac dorywczych. Twórczość Norwida, trudna do zrozumienia dla jemu współczesnych, została zapomniana po jego śmierci. Został odkryty ponownie dopiero w okresie Młodej Polski głównie za sprawą Zenona Przesmyckiego-Miriama (po części również młodego Władysława Stanisława Reymonta
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Epika Gatunek: Dialog
Promethidion. Rzecz w dwóch dialogach z epilogiem – poemat, traktat dydaktyczny Cypriana Kamila Norwida pisany wierszem. Najprawdopodobniej powstał w latach 1848-49, dopracowany w 1850 i wydany rok później w Paryżu. Poeta dedykował go zmarłemu przyjacielowi - Łubieńskiemu.
Składa się z dwóch części. Stanowi refleksję autora nad estetyką i pojmowaniem sztuki w nawiązaniu do filozofii Platona. W dziele tym autor opowiada się za koniecznością tworzenia odrębnej sztuki narodowej. Najważniejszym zadaniem sztuk plastycznych, jak uważał, jest ucieleśnianie ideału, upowszechnianie piękna. Działania te miałyby pokonywać dystans między twórcą a społeczeństwem, dawać sens moralny. Dzieło osiągnęło największą popularność w okresie Młodej Polski i 20-lecia międzywojennego.
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Dramat Gatunek: Tragedia
Biała tragedia – gatunek dramatyczny stworzony przez Norwida w związku z jego sztuką pt. Pierścień wielkiej damy, którą napisał w 1872.
Wiązała w sobie konwencje tragedii i komedii. Tragedia to odczucia głównego bohatera, zarysowane w wypowiedziach o charakterze pesymistycznej, patetycznej, pisane białym wierszem. Biała tragedia miała być pełna niedopowiedzeń i aluzji, które pełniły funkcję symboliczną w utworze.
Komedia zaś to zwroty akcji, intrygi, zaskoczenie. Przymiotnik "biała" oznacza sztukę dramatyczną pozbawioną scen krwawych i tych kończących się śmiercią głównych bohaterów dzieła. Pod tym względem miała być przeciwieństwem tragedii szekspirowskiej. Łączy w sobie także elementy ironii romantycznej.
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Epika Gatunek: Poemat
Rzecz o wolności słowa. Wygłoszona przez autora na jednym z odczytów publicznych, urządzonych przez Komitet Stowarzyszenia Pomocy Naukowej w Paryżu dnia 13 maja 1869 roku.
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Dramat Gatunek: Komedia
Komedia w jednym akcie, (...) tytuł, nawiązujący, wg spostrzeżenia Z. Przesmyckiego, do fragm. —» Don Juana poznańskiego R. Berwińskiego, oznaczać ma przełomową dla bohatera noc kończącą dzieje jego miłości. Jedna z "włoskich" miniatur Norwida
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Dramat Gatunek: Tragedia
Dramat napisany około 1865-1866. Dramat jest dwuczłonowy: dzieli się na tragedię Tyrtej i Za kulisami. Te dwa wątki przeplatają się: sceny z odgrywanego w teatrze Tyrteja łączą się ze scenami dziejącymi się poza kulisami.
W utworze znajduje się Dedykacja, którą Norwid poświęca "młodości mej stolicy" (Warszawie).
Wiele fragmentów utworu stanowi aluzję do Warszawy po upadku powstania styczniowego.
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Liryka Gatunek: Wiersz
Jako genezę utworu Cypriana Kamila Norwida pt. "Fortepian Chopina" podaje się następujące wydarzenie: W dniu 19 września 1863 roku, po nieudanym zamachu na general-gubernatora Warszawy hr. Berga, którego dokonano (jak podaje Stanisław Cywiński) strzelając, czy też (jak podaje Tadeusz Pini) rzucając bombę z okna pałacu Zamoyskich, żołnierze rosyjscy podpalili pałac i strącili na ulicę fortepian Chopina znajdujący się wówczas w mieszkaniu siostry pianisty [Izabeli Barcińskiej] w Pałacu Zamoyskich. Nikt jednak nie wyjaśnia, dlaczego to wydarzenie wywołało powstanie wiersza, który przecież nie mówi ani o powstaniu styczniowym, ani o zamachu na Berga.
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Liryka Gatunek: Wiersz
Wiersz z 1851 poświęcony zmarłemu rok wcześniej generałowi Józefowi Bemowi. Mottem utworu są słowa przysięgi wypowiedzianej przez kartagińskiego wodza Hannibala: Iusiurandum patri datum usque ad hanc diem ita servavi ("przysięgi złożonej ojcu aż po dziś dzień tak dotrzymałem").
Poeta dokonał w utworze stylizacji pogrzebu bohatera (według rytuału średniowieczno-rycerskiego, pogańskiego i wczesnosłowiańskiego) oraz mitologizacji postaci generała Bema.
Utwór został napisany polskim piętnastozgłoskowym heksametrem, ma charakter rapsodu, utworu podniosłego, opiewającego doniosłe wydarzenie lub niezwykłego bohatera. Styl jest wzniosły, obrazy dynamiczne, metafory i personifikacje uwypuklają symboliczne znaczenie tekstu.
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Dramat Gatunek: Tragedia
Tragedia w pięciu aktach, napisanej przez Juliusza Słowackiego w Genewie w 1834 roku, a wydanej w Paryżu w roku 1839 (w epoce romantyzmu). Wykonana na scenie po raz pierwszy w 1862. Autor poświęcił swój utwór Zygmuntowi Krasińskiemu, "autorowi Irydiona". Balladyna to również imię głównej bohaterki wspomnianego utworu. Utwór Słowackiego to opowieść o żądzy władzy i o dorastaniu do roli zbrodniarza. Nie przypadkiem też imię głównej bohaterki nawiązuje do ballady, w której zazwyczaj pojawiają się motywy fantastyczne i elementy wierzeń ludowych.
Balladyna i Alina to siostry, mieszkające wraz z matką w ubogiej chacie w lesie. Nimfa, królowa jeziora Gopła, Goplana, zakochana w kochanku Balladyny, Grabcu, przez swą zazdrość miesza się w ludzkie sprawy i gmatwa ich losy. Do chaty sióstr przyjeżdża bogaty książę Kirkor, wiedziony tam przez sługę Goplany, Skierkę. Goplana ma nadzieję, że Kirkor zakocha się w Balladynie, a wtedy Grabiec zostanie tylko dla niej. Jednak jej sługa, Skierka, sprawia, że książę zakochuje się w obu siostrach.
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Epika Gatunek: Poemat dygresyjny
Poemat dygresyjny, którego pięć pierwszych pieśni powstało w latach 1840–1841 i zostało opublikowanych w 1841 roku. Pozostałe części poematu nie ukazały się za życia poety – wydał je Antoni Małecki w zbiorze Pism pośmiertnych Słowackiego.
Treść utworu dotyczy wydarzeń podczas konfederacji barskiej, na tle walki z Rosjanami i zbuntowanymi chłopami ruskimi mającej miejsce na terenie kresowych województw ukrainnych Rzeczypospolitej. Akcja utworu opowiada o podróżach i losach szlachcica Maurycego Beniowskiego (wzorowanego na rzeczywistym awanturniku Maurycym Beniowskim). Zgodnie z regułami poematu dygresyjnego, fabuła obejmuje jedynie niewielką część utworu (ok. 50%[2]); narrator wielokrotnie odchodzi od niej, aby przedstawić własne uwagi na temat aktualnego życia literackiego, sytuacji politycznej i społecznej, własnego życia itp oraz refleksje autotematyczne. Utwór pisany jest oktawą, fabuła jest celowo zbudowana z elementów skonwencjonalizowanych, co ma podkreślać jej literackość, narrator posługuje się humorem i ironią.
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Dramat Gatunek: Dramat romantyczny
Tytuł właściwy: Kordian: Część pierwsza trylogii. Spisek koronacyjny – dramat romantyczny napisany został w Genewie w 1833, ukazał się anonimowo w Paryżu w 1834.
Na podstawie listów Słowackiego skierowanych do matki uważa się, że prace nad "produkcją", jak zwykł określać pisaną sztukę sam poeta, rozpoczął on w pierwszym kwartale 1833, w pensjonacie pani Pattey w Les Pâquis pod Genewą. Młody poeta miał niewątpliwie trudności z tworzeniem i jak wynika z listów, wena nachodziła go tylko w nocy. Późniejszych historyków i badaczy literatury intrygował fakt, iż z listów wynikałoby, że Kordian niemalże w całości powstał w przeciągu niecałego miesiąca. Z listów można również wywnioskować, że w ciągu pierwszych 8 miesięcy powstała mniej niż 1/3 dzieła, ostatecznie ukończonego 30 listopada. Między innymi te nieścisłości, jak i urwanie utworu (luźne zakończenie), wprowadziły do środowiska literackiego późniejszą polemikę na temat tego, czy Kordian stanowi jedynie pierwszą część trylogii. Nadzieje na dalsze części trylogii podsycał również list z 1838 skierowany do Eustachego Januszkiewicza w którym Słowacki napisał m.in. "moja trzecia część Kordiana spalona".
Książka ukazała się w druku w 1834 w drukarni Pinardów i sprzedawano ją w wielu paryskich księgarniach. Interesujący jest też fakt, że Słowacki opublikował swoje dzieło anonimowo. Uważa się, że decyzja ta miała dwojakie podłoże. Z jednej strony, autor uprawiał niestosowną politykę, ukazując rodzinę carską w niekorzystnym świetle. Z drugiej strony, po wydaniu książki niewiadome źródła donosiły, jakoby autorem dzieła był sam Adam Mickiewicz. Pogłoska ta stała się w niektórych środowiskach tak prawdopodobna, że próby dementowania jej przez wydawcę Adama Mickiewicza bagatelizowano. Dzięki temu zabiegowi Słowacki udowodnił, że pomimo swojego młodego wieku talentem może dorównać mistrzowi.
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Liryka Gatunek: Poemat
Poemat historiozoficzny napisany w latach 1845-1849. Stanowi jedno z najważniejszych dzieł poety. Jest podsumowaniem jego poglądów. Dzieło to Słowacki pisał do końca życia; pozostało nieukończone.
Jego pierwsza część została wydana w 1847 roku w Paryżu jako Król-Duch Rapsod I. Nie stanowi spójnej całości, gdyż powstawało w wielu wersjach rękopiśmiennych i z tego powodu jego całościowe wydanie, wierne zamiarom poety, okazywało się bardzo utrudnione.
Wielokrotnie nazywa się to dzieło eposem wszechsłowiańskim. Utrudnienia związane z pewnymi odejściami od formy eposu - między innymi metafizyczna i paraboliczna tematyka dzieła - nie pozwalają nazwać Króla-Ducha poematem heroicznym - epopeją. Podobne wątpliwości wysnuwa się współcześnie w stosunku do Pana Tadeusza Mickiewicza, który nazywa się poematem metafizycznym.
Poemat zawiera parafrazy staroruskich kronik.
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Dramat Gatunek: Tragedia
"Mazepa. Tragedia w pięciu aktach" – dramat napisany przez Juliusza Słowackiego w Paryżu, w drugiej połowie roku 1839. Został wydany w 1840 również w Paryżu. Wystawiony w Budapeszcie w 1847.
Głównym bohaterem jest młody Iwan Mazepa, paź i dworzanin królewski – przyszły hetman kozacki. Akcja toczy się w XVII wieku na zamku wojewody, którego odwiedza król Jan II Kazimierz Waza wraz ze świtą.
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Liryka Gatunek: Wiersz
Wiersz Słowackiego napisany w 1830 roku, nawiązujący do powstania listopadowego. Utwór nawiązuje do gatunkowych tradycji klasycyzmu, patetyczna forma służy gloryfikacji powstania.
Hymn, Oda do wolności oraz Kulik przyniosły Słowackiemu sławę oraz sympatię patriotycznej publiczności. Uczyniły z niego poetę politycznego o ambicjach ingerowania w rzeczywistość historyczną i brania za nią odpowiedzialności, choć dbał, by pozostać bezstronnym.
Tytuł nawiązuje do wiersza Mickiewicza (Oda do młodości). Oda stanowi pochwałę wolności, Słowackiemu zależało również na propagowaniu idei republikańskich. Wśród przywołanych wydarzeń historycznych znalazły się reformacja zapoczątkowana przez Marcina Lutra, rewolucja angielska pod wodzą Olivera Cromwella, wspomina również prezydenturę Georga Washingtona.
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Dramat Gatunek: Tragedia
Sen srebrny Salomei. Romans dramatyczny w 5 aktach – dramat Juliusza Słowackiego napisany w listopadzie 1843 roku, wydany w Paryżu w roku następnym. Po raz pierwszy wystawiony 24 marca 1900 w Krakowie. Rozważania Słowackiego mają charakter historiozoficzny i są związane z założeniami towiańszczyzny.
W 1768 po zawiązaniu Konfederacji barskiej na Ukrainie rozpoczął się, prawdopodobnie sprowokowany przez Rosję, bunt zwany koliszczyzną. Jego głównymi uczestnikami było chłopstwo ukraińskie tzw. czerń i przybywający z Zaporoża Kozacy. Największe nasilenie koliszczyzny przypadło na czerwiec i lipiec 1768. Jej uczestnicy dokonywali masowych mordów na polskiej szlachcie, Żydach i duchowieństwie katolickim. Choć jeszcze w lecie 1768 bunty stłumiono, to nastroje nadal były napięte, a stosunki między dworem a chłopami groziły kolejnymi rozruchami.
Główny wątek stanowi historia miłości Leona i Salomei, zagrożonej planami Regimentarza, aby ożenić syna z księżniczką Wiśniowiecką. Obok tego rozgrywają się inne wątki: Gruszczyńskiego, walk z kozakami i związku Wiśniowieckiej z Sawą. Kluczowe momenty losów każdej z postaci pierwszoplanowych stanowią kolejno: objawienie przyszłych wydarzeń (u Salomei są to sny, u Gruszczyńskiego i Księżniczki - proroctwa Wernyhory, u Semenki wizja Iwana Gonty), ustosunkowanie się do nich i zakończenie - na ogół pozytywne, choć okupione cierpieniami, jeśli bohater zlekceważył przepowiednie.
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Liryka Gatunek: Wiersz
W wierszu pod tytułem "Sowiński w okopach Woli" Juliusz Słowacki opisuje ostatnie chwile z życia jednego z generałów, uczestników powstania listopadowego, obrońców Warszawy - Sowińskiego.
"W starym kościółku na Woli Został jenerał Sowiński Starzec o drewnianej nodze...".
Te właśnie słowa, rozpoczynające cały utwór, opisują tego bohatera. Jednak Generał nie jest postacią fikcyjną. W rzeczywistości było on zasłużonym żołnierzem, który na polach wielu bitew odnosił spektakularne sukcesy. Walczył on między innymi pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego w bitwie pod Możajskiem, wtedy to został ranny, przez co utracił nogę, dlatego też w wierszu występuje jako jenerał - z nogą drewnianą. Natomiast to właśnie w tytułowych okopach Woli rozgrywała się ostatnia w jego życiu walka. Generał bowiem, bohatersko sam stawił czoła całemu oddziałowi rosyjskiemu.
Nie poddał on się pomimo to, iż jego działania z góry skazane były na niepowodzenie. Wiedział doskonale, że w osamotnieniu nic wielkiego nie może uczynić, a jego możliwości są nieporównywalnie małe z siłami, którymi dysponuje jego wróg. Jednak dla niego najważniejszą rzeczą był żołnierski honor,
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Liryka Gatunek: Wiersz
Wiersz jest ostatnią wolą odchodzącego ze świata artysty, to poetycka forma pożegnania się ze światem. W utworze wykorzystano lirykę bezpośrednią, a podmiot liryczny utożsamiany jest z autorem (w wierszu występują elementy z biografii Słowackiego). Poeta wie, że musi odejść z tego świata, mimo, że nie do końca zaznał pełni szczęścia w życiu:
"A jak gdyby tu szczęście było – idę smętny"
Na jego kondycję psychiczną wpływa kilka faktów z jego życia: choroba oraz świadomość zbliżającej się śmierci, brak własnej rodziny i potomka, życie w cieniu Adama Mickiewicza, a także sytuacja polityczna państwa polskiego – klęska powstania listopadowego i nieodzyskanie niepodległości za życia poety.
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Liryka Gatunek: Ballada
Władysław Syrokomla, a właściwie Ludwik Władysław Kondratowicz, był polskim poetą, pisarzem i tłumaczem doby romantyzmu, którego nazywano lirnikiem wioskowym. Zwolennik uwłaszczenia chłopów, współpracownik Kuriera Wileńskiego. W 1857 przeniósł się do Wilna. Uczestniczył w manifestacjach patriotycznych. Był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Uwięziony w 1861 przez władze rosyjskie i przymusowo osadzony w Borejkowszczyźnie. Został pochowany na cmentarzu na Rossie w Wilnie.
Wśród jego wielu dzieł, znajduje się Córa Piastów, obrazek historyczny przedstawiający pojednanie Polaków i Litwinów w XIII wieku
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Epika Gatunek: Gawęda
Ważnymi cechami poezji Syrokomli jest jasność i prostota, która nigdy nie jest rezultatem nieudolności autorskiej i nigdy nie obniża się do poziomu zwykłego prostactwa. Ta prostota właśnie, w połączeniu z prznikającym wszystkie utwory Syrokomli niekłamanym uczuciem, była jednym z głównych powodów jego popularności.
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Epika Gatunek: Reportaż podróżniczy
Niwa badań na Litwie szeroka i niewyczerpana jak morze i to nie pod jednym względem. Czy to artysta zechce ją przebywać z ołówkiem i pędzlem, czy geolog, botanik lub rolnik, zechcą eksploatować jéj łono, czy historyk grzebać się po jéj kurhanach, archiwach, ruderach zamków i kościołach, czy badacz obyczajów zapuści oko w masę plemion tu mieszkających, czy poeta zechce się zapomóc pieśnią i podaniem – wszystkich czeka jeszcze u nas plon obfity, któregośmy się zrazu ani domyślali, patrząc na skromne a potulne oblicze naszéj ziemi.
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Liryka Gatunek: Pieśń
Oryginalna pieśń nazywała się Marsz ułański i zaczynała słowami "A kto chce rozkoszy użyć". Kto ją przerobił, nie wiadomo. Dziś najczęściej funkcjonuje pod tytułem incipitu (pierwszego wersu).
Marian Langiewicz (1827, Krotoszyn – 1887, Konstantynopol) to kolejny po Mierosławskim dyktator powstania. W 1860 brał udział w wyprawie Garibaldiego na Sycylię, gdzie odznaczył się męstwem i nieustępliwością. Był wykładowcą Polskiej Szkoły Wojskowej w Genui i tam stał się zażartym przeciwnikiem Mierosławskiego. Mianowany pułkownikiem i naczelnikiem województwa sandomierskiego miał przeprowadzić koncentrację sił powstańczych w Górach Świętokrzyskich i na ich czele uderzyć na Warszawę. 22 stycznia stoczył trzy zwycięskie potyczki z Rosjanami w Jedlni, Bodzentynie i w Szydłowcu. Jego oddział liczył już 1400 ludzi, a ochotnicy wciąż przybywali. Rosjanie rozpoczęli pościg. Ostrożny, początkowo wręcz kunktatorski Langiewicz, 11 lutego pobił Rosjan w bitwie pod Słupią, zdobywając 1000 karabinów i 8 dział. Jego siły stale rosły. Po połączeniu z posiłkami z Mazowsza miał pod sobą ponad 2500 żołnierzy. Coraz bardziej odchodził od taktyki walki partyzanckiej na rzecz otwartej wojny. 24 lutego w Małogoszczu wydał bitwę przeważającym liczebnie Rosjanom. Dzięki sprawnemu dowodzeniu wyrwał się z okrążenia, tracąc 300 zabitych i 2 armaty. Ale szczęście go opuściło. Nie mogło być zresztą inaczej – Rosjanie mogli nie przejmować się małymi oddziałkami, siły tak znaczne jak Langiewicza musiały ściągnąć ich uwagę. Ileż można bazować na szczęściu, odwadze podwładnych i własnym talencie taktycznym? Zwłaszcza że Langiewicz miał typowe objawy zawrotu głowy od sukcesów. 11 marca ogłosił się dyktatorem powstania, a tydzień później pokonany w bitwach pod Chrobrzem i Grochowiskami przeszedł do Galicji. Dwa lata przesiedział w austriackiej twierdzy, potem przebywał w Szwajcarii, by w końcu podjąć służbę w armii tureckiej jako Langie Bey.
Epoka: Romantyzm Rodzaj: Liryka Gatunek: Pieśń
Stefan Witwicki urodził się 13 września 1801 roku niedaleko Winnicy w Janowie na Podolu. Polski poeta, eseista i pamiętnikarz, jeden z najbliższych przyjaciół Chopina. Podolanin, wychowany w kręgu Liceum Krzemienieckiego, gdzie jego ojciec był profesorem.
Od 1822 Witwicki przebywał w Warszawie, jako urzędnik Komisji Rządowej Wyznań i Oświaty, pisujący wiersze i krytyki w warszawskiej prasie. Tenże poeta zajął jedno z czołowych miejsc wśród parafrazatorów Mazurka Dąbrowskiego.
Poeta debiutował zbiorem nieco dziwacznych naśladujących Mickiewicza, Ballad i romansów (1824), uznanych za jego "poetyckie samobójstwo". Swą pozycję odbudował dopiero publikując, oparte na wątkach starotestamentowych, "Poezje biblijne", a przede wszystkim – "Piosnki sielskie" (1830), pokłosie fascynacji folklorystycznych. Na wybuch powstania listopadowego zareagował pisząc trzy pieśni powstańcze (m. in. powstańczą wersję "Jeszcze Polska") i sprawując służbę w Gwardii Narodowej.
Po upadku zrywu niepodległościowego znalazł się w Paryżu, włączając się aktywnie w życie Wielkiej Emigracji.
Epoka: Pozytywizm Rodzaj: Epika Gatunek: Nowela
Pierwodruk noweli ukazał się w 1890 roku w "Przeglądzie Literackim", a następnie została wydana w zbiorze "Na drodze" w Krakowie w roku 1893.
Utwór ma formę wspomnień kilkunastoletniego Wicka Mostowiaka, który mieszka z rodzicami i braćmi (Felkiem i Piotrusiem) na warszawskim Powiślu, jednej z najuboższych dzielnic Warszawy. Chłopiec w prostych słowach relacjonuje codzienne wydarzenia, które składają się na życie w nędznej kamienicy. Ojciec, piaskarz, w momencie rozpoczęcia akcji noweli stracił pracę i Mostowiakowie są zmuszeni sprzedawać po trochu swój ubogi dobytek, by przetrwać.
Epoka: Pozytywizm Rodzaj: Epika Gatunek: Baśń
Baśn literacka opublikowana po raz pierwszy w 1896 roku. Utwór pisany jest prozą poetycką z obszernymi wierszowanymi fragmentami. Jego akcja rozgrywa się w świecie mityczno-baśniowym a zarazem realnym; w następstwie pór roku – od wiosny do jesieni. Bohaterami baśni jest gromada krasnoludków, którymi rządzi król Błystek. Krasnoludki, które zimę spędziły pod ziemią, wychodzą wiosną na powierzchnie i spotykają ludzi. Pomagają ubogiej gęsiarce, sierotce Marysi, odnaleźć jej zagubione gąski. Udaje im się też wyciągnąć rodzinę ubogiego chłopa Skrobka z biedy. Jesienią powracają znowu pod ziemię.
Epoka: Pozytywizm Rodzaj: Epika Gatunek: Nowele
Najbardziej znaną ze zbioru jest Gloria victis – nowela Elizy Orzeszkowej, która ukazała się po raz pierwszy w 1910 roku w zbiorze opowiadań pod tym samym tytułem. Nowela należy do późnego okresu twórczości Orzeszkowej, określanego przez badaczy mianem "wspomnieniowego". Wymienia się kilka przyczyn jej napisania.
Prawie pięćdziesiąt lat po upadku powstania styczniowego Orzeszkowa chciała przypomnieć wysiłek powstańców. Uważała, że młodzież, poddawana dobrowolnej lub przymusowej rusyfikacji, zapominała o roli tych wydarzeń. Tymczasem dla pisarki, która sama aktywnie uczestniczyła w powstaniu, było to nie do przyjęcia.
Po drugie, wybuch rewolucji 1905 roku i związane z nią idee wolnościowe budziły skojarzenia z atmosferą, jaka kiedyś towarzyszyła polskim powstańcom. W ostatecznym stłumieniu zrywu rewolucyjnego Orzeszkowa widziała analogię do klęski powstania i towarzyszącej jej atmosferze załamania i ogólnego zniechęcenia.
Rewolucja przyczyniła się też do zelżenia nacisku cenzury, co umożliwiło wydanie tekstu.
Epoka: Pozytywizm Rodzaj: Epika Gatunek: Powieść
Powieść pozytywistyczna Elizy Orzeszkowej. Ukazuje panoramę polskiego społeczeństwa XIX wieku, nawiązując jednocześnie do powstania styczniowego. Akcja powieści rozgrywa się pomiędzy czerwcem a sierpniem 1886 roku.
Powieść publikowano po raz pierwszy w odcinkach na łamach "Tygodnika Ilustrowanego" od stycznia do grudnia 1887. W postaci książkowej Nad Niemnem ukazało się w 1888 roku.
Autorka planowała ograniczyć fabułę utworu tylko do małżeństwa pomiędzy panną z wyższych sfer a mężczyzną pochodzącym ze szlachty zagrodowej. Z czasem jednak tło obyczajowe zaczęło być coraz bogatsze, autorka zrezygnowała więc z pierwotnego tytułu powieści: Mezalians. W 1886 roku odbywała się intensywna praca nad tekstem, przeważnie na dworze w Miniewiczach, niedaleko wsi Bohatyrowicze. Wesele Elżuni z III tomu powieści jest inspirowane rzeczywistym weselem, na którym Orzeszkowa była jednym z gości.
Epoka: Pozytywizm Rodzaj: Epika Gatunek: Powieść
Powieść Henryka Sienkiewicza. Jedna z kilku powieści obyczajowych w dorobku autora, obok Rodziny Połanieckich i Wirów. Sienkiewicz postanowił odejść od gatunku powieści historycznej, który dał mu sławę i napisać utwór o tematyce współczesnej, podejmujący problem człowieka końca XIX wieku, pozbawionego trwałych zasad moralnych i celu w życiu, do którego mógłby dążyć. Napisał więc powieść psychologiczną, w której romansowa fabuła była pretekstem do ukazania stanów psychicznych bohatera i autoanalizy jego przeżyć. Ze względu na swoją tematykę oraz brak jednoznacznego potępienia głównego bohatera utwór wzbudził burzliwą dyskusję i wywołał zarzuty amoralności. Dla wielu młodych ludzi Bez dogmatu była diagnozą ich pokolenia.
Epoka: Pozytywizm Rodzaj: Epika Gatunek: Nowela
Janko Muzykant – nowela autorstwa Henryka Sienkiewicza. Po raz pierwszy ukazała się w "Kurierze Warszawskim" w 1879 roku.
Jej akcja toczy się w XIX wieku, a głównym bohaterem jest chorowity chłopiec Janko. Imiona własne mieszkańców, język, wykonywane czynności, sposób spędzania czasu i funkcja dworu wskazują na to, że akcja noweli rozgrywa się w polskiej społeczności, która żyje pod zaborem rosyjskim[2]. Ewa Kosowska podkreśla, że w tekście nie ma przeciwwskazań, aby rozpoznawać Janka jako dziecko nieślubne, zważywszy na fakt, że nowela nie zawiera informacji na temat ojca chłopca[3]. Spośród innych wiejskich dzieci Janka wyróżnia talent muzyczny. Zgodnie z interpretacjami talent ten nie implikuje we wsi znaczących zmian, ale podważa jej ustabilizowaną strukturę. Mieszkańcy wsi widzą w opętanym muzyką chłopcu niezrozumiałe i nietypowe dla siebie zjawisko[4]. Na skutek fascynacji dźwiękiem skrzypiec Janko zakrada się do dworu, by ich dotknąć. Zostaje oskarżony o próbę kradzieży i skazany na karę chłosty. Chłopiec umiera z powodu zbyt surowej kary.
Epoka: Pozytywizm Rodzaj: Epika Gatunek: Powieść
Krzyżacy – powieść historyczna Henryka Sienkiewicza, która ukazywała się w czasopiśmie "Tygodnik Ilustrowany" od lutego 1897 do lipca 1900 roku, a w postaci książkowej w roku 1900. Akcja utworu toczy się od 1399 (rok śmierci królowej Jadwigi) do 1410 (bitwa pod Grunwaldem).
W okresie publikacji powieść była protestem przeciwko germanizacji prowadzonej przez władze zaboru pruskiego. Sienkiewicz chciał, aby jego książka ukazywała Polskę w okresie świetności jej oręża.
Tłem historycznym 'Krzyżaków' jest fragment historii Polski przedstawiający konflikt jagiellońskiej Polski z zakonem krzyżackim. Przy pisaniu powieści autor korzystał z Kroniki Janka z Czarnkowa, Historii Jana Długosza, dzieł takich historyków jak Stanisław Smolka i Karol Szajnocha, niemieckich i francuskich opracowań historycznych, map, odpisów ksiąg itd. Na tle znaczących wydarzeń historycznych autor opisuje dzieje barwnych i wyrazistych postaci. Bohaterami powieści są: Jurand ze Spychowa i jego córka Danusia, a także polski rycerz Maćko i jego bratanek Zbyszko z Bogdańca. Tragiczna miłość Zbyszka i Danusi stanowi wątek melodramatyczny, a walka ze zdradzieckimi Krzyżakami miała podnosić ducha Polaków pod zaborami. Kulminacją powieści jest zwycięska bitwa pod Grunwaldem, przedstawiona jako tryumf oręża polsko-litewskiego. Przebieg bitwy Sienkiewicz odtworzył według Jana Długosza i pod wpływem obrazu Jana Matejki. Powieść opisuje wiele wydarzeń i postaci historycznych, choć nie wszystkie opisane są zgodnie z prawdą.
Książkowe wydanie powieści w roku 1900 uwieńczyło jubileusz dwudziestopięciolecia pracy pisarza.
Krzyżacy ze względu na antyniemiecką wymowę byli pierwszą książką wydaną w Polsce po zakończeniu II wojny światowej; powieść została wydana w sierpniu 1945 roku.
W 1960, w 550. rocznicę bitwy pod Grunwaldem, powstał polski film w reżyserii Aleksandra Forda, pt. Krzyżacy oparty na powieści.
Książka została przetłumaczona na 25 języków.
Epoka: Pozytywizm Rodzaj: Epika Gatunek: Nowela
Latarnik – nowela Henryka Sienkiewicza, która po raz pierwszy ukazała się w "Niwie" w 1881. Przedstawia historię Skawińskiego, polskiego emigranta politycznego, który obsługiwał latarnię morską położoną na wyspie. Latarnik uchodzi za jedną z najlepszych polskich nowel.
Utwór powstał w Stanach Zjednoczonych podczas podróży Sienkiewicza po tym kraju. Pisarz wyjechał tam w 1876. Wysyłał do Polski, będącej wtedy pod zaborami, korespondencje drukowane w "Gazecie Polskiej". O powstaniu noweli Sienkiewicz poinformował w przypisach: Opowiadanie to osnute jest na wypadku rzeczywistym, o którym pisał w swoim czasie Julian Horain w jednej ze swoich korespondencji z Ameryki. Pierwowzorem postaci latarnika Skawińskiego był Polak o nazwisku Siellawa. Powodem zwolnienia go z posady latarnika było zaniedbanie obowiązków na skutek lektury Murdelio Zygmunta Kaczkowskiego.
Akcja toczy się w latach 70. XIX wieku w Aspinwall i na samotnej wysepce leżącej niedaleko Panamy. We fragmentach, w których pisarz zastosował retrospekcję, opowiedziano wydarzenia rozgrywające się od 1830, czyli od powstania listopadowego, w którym Skawiński brał udział.
Epoka: Pozytywizm Rodzaj: Epika Gatunek: Powieść
Ogniem i mieczem – pierwsza z trzech powieści historycznych będących częścią Trylogii, pisanej dla pokrzepienia serc przez Henryka Sienkiewicza w latach 1884–1888.
Akcja powieści rozgrywa się w latach 1648–1651, w okresie powstania Chmielnickiego na Ukrainie. Pozostałe części Trylogii to Potop i Pan Wołodyjowski. Powieść była pierwotnie wydana w odcinkach w latach 1883–1884 w warszawskim dzienniku "Słowo" i, z minimalnym opóźnieniem w stosunku do "Słowa", także w krakowskim dzienniku "Czas".
Pierwsze wydanie książkowe ukazało się w 1884 w Warszawie. Wydanie książkowe miało inne zakończenie powieści aniżeli wersja wydrukowana w czasopismach. Część rękopisu powieści przechowywana jest w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu. Autor mija się chwilami z historyczną prawdą, co nie ujmuje dziełu wartości literackich. Sienkiewicz tworzył swoją powieść, aby podnieść na duchu żyjących pod zaborami Polaków.
Epoka: Pozytywizm Rodzaj: Epika Gatunek: Powieść
Potop – druga z powieści tworzących Trylogię Henryka Sienkiewicza wydana w 1886 roku (pozostałe części to Ogniem i mieczem i Pan Wołodyjowski), opowiadająca o potopie szwedzkim z lat 1655–1660.
Głównym bohaterem powieści jest młody chorąży orszański Andrzej Kmicic, który przybywa na Laudę, aby zgodnie z testamentem Herakliusza Billewicza poślubić jego wnuczkę Aleksandrę Billewiczównę. W tym też momencie rozpoczyna się powieść. Akcja przedstawia okres z lat 1655–1657.
Powieść była pierwotnie wydana w odcinkach w latach 1884–1886 w dzienniku krakowskim Czas i, z minimalnym opóźnieniem w stosunku do Czasu, także w warszawskim Słowie i Kurierze Poznańskim. Pierwsze wydanie książkowe w 1886 w Warszawie. Część rękopisu powieści przechowywana jest w Ossolineum we Wrocławiu.
Epoka: Pozytywizm Rodzaj: Epika Gatunek: Powieść
Pan Wołodyjowski – trzecia z powieści tworzących Trylogię Henryka Sienkiewicza (pozostałe części to Ogniem i mieczem oraz Potop).
Powieść była pierwotnie wydana w odcinkach w latach 1887–1888 w warszawskim dzienniku "Słowo" i, z minimalnym opóźnieniem w stosunku do "Słowa", także w dzienniku krakowskim "Czas" i "Dzienniku Poznańskim". Wydanie książkowe miało miejsce w latach 1887–1888. Część rękopisu powieści przechowywana jest w Ossolineum we Wrocławiu.
Fabuła powieści przedstawia wydarzenia historyczne z lat 1668–1673. Był to okres wojen z Turcją. Ukazane zostały przez Sienkiewicza następujące wydarzenia historyczne: elekcja Michała Korybuta Wiśniowieckiego, obrona Kamieńca Podolskiego,
zwycięska bitwa pod Chocimiem.
Epoka: Pozytywizm Rodzaj: Epika Gatunek: Powieść
Quo vadis: Powieść z czasów Nerona – powieść historyczna Henryka Sienkiewicza. Opublikowana najpierw w odcinkach w warszawskiej "Gazecie Polskiej" (lata 1895–1896) i – z minimalnym opóźnieniem w stosunku do "Gazety" – także w krakowskim dzienniku "Czas" i "Dzienniku Poznańskim". Wkrótce powieść została wydana w formie druku zwartego, jej premiera odbyła się w Krakowie, w 1896 roku.
Powieść odniosła światowy sukces i została przetłumaczona na ponad pięćdziesiąt języków. Pełny tekst powieści Quo vadis znajduje się w rękopisie Biblioteki Narodowej, a we wrocławskim Ossolineum znajduje się 39 luźnych kart pierwszego szkicu powieści. Rękopis BN został zakupiony od spadkobierców Leopolda Kronenberga. Karty znajdujące się w zbiorach Ossolineum pochodzą ze zbiorów rodziny pisarza z Oblęgorka.
Często (lecz błędnie) uważa się, że to za powieść Quo vadis Henryk Sienkiewicz został nagrodzony nagrodą Nobla. W istocie w 1905 roku Sienkiewicz otrzymał ją za wybitne osiągnięcia pisarskie w literaturze epickiej.
Tytuł książki to łaciński zwrot, oznaczający: Dokąd idziesz?. Odwołuje się on do słów Quo vadis, Domine? (Dokąd idziesz, Panie?), wypowiedzianych według legendy, przywołanej również w powieści, przez apostoła Piotra do Chrystusa.
Ilustracje do powieści wykonywali m.in. znani malarze Piotr Stachiewicz i Jan Styka.
Epoka: Pozytywizm Rodzaj: Epika Gatunek: Powieść
Rodzina Połanieckich – powieść Henryka Sienkiewicza, wydana w 1894 roku. Jedna z kilku powieści obyczajowych w dorobku autora, obok Bez dogmatu i Wirów. Surowo potraktowana przez krytykę literacką epoki, cieszyła się jednak popularnością wśród czytelników, choć nigdy nie dorównała poczytnością powieściom historycznym tego autora.
Bohaterem powieści jest Stanisław Połaniecki, który żeni się ze zubożałą szlachcianką Marynią. Z bezwzględnego człowieka interesu i niewiernego męża, który wartości moralne podporządkowuje swoim celom i zachciankom, zmienia się w hołdującego tradycyjnym wartościom ziemianina.
Epoka: Pozytywizm Rodzaj: Epika Gatunek: Powieść
W pustyni i w puszczy – powieść przygodowa dla młodzieży Henryka Sienkiewicza publikowana w odcinkach w latach 1910–1911 w dzienniku "Kurier Warszawski", wydana w 1911 w Warszawie w wydawnictwie "Gebethner i Wolff"; przełożona na 21 języków (1985), stała się międzynarodowym bestsellerem[1]. Książka opowiada o przygodach Stasia Tarkowskiego i Nel Rawlison w Afryce. Z minimalnym opóźnieniem w stosunku do "Kuriera", była drukowana także w "Dzienniku Poznańskim", "Słowie Polskim" i "Dzienniku Chicagowskim" w USA. Część rękopisu powieści przechowywana jest w Ossolineum we Wrocławiu.
Epoka: Pozytywizm Rodzaj: Epika Gatunek: Nowela
Za chlebem – nowela Henryka Sienkiewicza z 1880 roku opublikowana po raz pierwszy na łamach "Gazety Polskiej".
W utworze tym autor podjął temat polskiej emigracji zarobkowej. Główni bohaterowie – Wawrzon Toporek i jego córka Marysia są rolnikami, którzy pozbyli się gospodarstwa w Lipińcach i emigrują do Ameryki. Liczą na to, że znajdą tam swoje miejsce i poprawią swoją sytuację ekonomiczną. Jednak, gdy docierają na miejsce, okazują się być całkowicie nieprzystosowani do lokalnych warunków. Nie potrafią odnaleźć się na emigracji, coraz bardziej tęsknią za krajem...
Epoka: Pozytywizm, Modernizm Rodzaj: Epika Gatunek: Powieść
Powieść pisana w latach 1901–1908, opublikowana w formie książkowej w latach 1904–1909.
Pisarz otrzymał za ten utwór Nagrodę Nobla w 1924. Powieść ukazuje życie społeczności zamieszkującej wieś Lipce na przestrzeni czterech pór roku.
W okresie, w którym powstawała powieść, tematyka chłopska była bardzo popularna w sztuce i literaturze. Tego typu wątki pojawiały się również często we wczesnych utworach Reymonta. Jednocześnie niektórzy badacze sugerują, że bezpośrednim impulsem do napisania powieści chłopskiej mogła być dla pisarza Ziemia Emila Zoli – Chłopi mieliby, zgodnie z tą hipotezą, być polemiką z utworem francuskiego powieściopisarza. Reymont nie znał jednak języka francuskiego w stopniu umożliwiającym mu swobodne czytanie tego utworu, mógł się więc zaznajomić z nim najwyżej za sprawą relacji przyjaciół. Oba utwory łączy też niewiele elementów: tematyka chłopska, opisy prac i uroczystości wiejskich oraz podział akcji na cztery pory roku. Zbieżności te wynikać jednak mogą z samej tematyki tych dzieł.
Pierwsza wersja powieści była gotowa już w 1901 roku, jednak niedługo przed oddaniem tekstu do druku Reymont postanowił przeredagować początek powieści. Przeglądając rękopis uznał jednak, że całość utworu nie jest zgodna z jego zamierzeniami. Niezadowolony pisarz zdecydował się więc zacząć pracę od nowa i spalić napisaną już powieść. Zniszczeniu uległo w sumie 11 tys. wierszy.
Epoka: Modernizm Rodzaj: Epika Gatunek: Powieść
Powieść panoramiczna Władysława Reymonta publikowana w latach 1897–1898 w dzienniku "Kurier Codzienny", wydana w dwóch tomach w 1899 w Warszawie w wydawnictwie "Gebethner i Wolff".
Celem Reymonta było przedstawienie różnych warstw społecznych oraz zbiorowości ludzkich, co autor starał się już zrobić wcześniej, pisząc Fermenty. Obydwie powieści wiąże ze sobą także antyurbanizm. Na napisanie Ziemi obiecanej miała wpływ sama Łódź, która w czasach współczesnych autorowi dynamicznie się rozwijała. Pisarz obserwował zmiany zachodzące w społeczeństwie. Dzieło miało zapewnić Reymontowi "właściwe miejsce w literaturze", m.in. poprzez rywalizację z Wincentym Kosiakiewiczem (autorem innej powieści o Łodzi – Bawełny). Materiały do powieści Reymont zaczął zbierać w 1896 r. podczas pobytu w Łodzi.
Autor, tytułem powieści, nawiązał do tradycji biblijnej. Ziemia Obiecana, czyli Kanaan, była miejscem obiecanym Żydom przez Boga, do którego wędrowali pod przewodnictwem Mojżesza. Łódź była taką ziemią obiecaną, do której przybywało się w nadziei na zbicie fortuny. W rzeczywistości dla wielu mieszkańców cel ten był niemożliwy do zrealizowania. Miasto okazywało się dla nich molochem, w którym trudno było przetrwać. Tytuł Ziemia obiecana jest więc ironiczny. Stał się on publicystycznym określeniem Łodzi, z czasem pozbawionym pejoratywnego odcienia.
Epoka: Pozytywizm, Modernizm Rodzaj: Epika Gatunek: Powieść
Komediantka – powieść Władysława Reymonta wydana w 1896. Dzieło powstało na podstawie własnych teatralnych przeżyć i doświadczeń autora. Bohaterką powieści jest panna Janina Orłowska. Reymont napisał Komediantkę w miejscowości Bukowno, gdzie przez krótki czas pracował jako zawiadowca na stacji kolejowej.
Powieść rozpoczyna się w Bukowcu, gdzie na małej, położonej wśród wzgórz i lasów stacji kolejowej pracuje Orłowski. Jego córka - 22-letnia Janka stoi przed życiową decyzją: czy przyjąć oświadczyny Grzesikiewicza, którego szanuje, ale nie kocha. Janka nie widzi się w roli żony. Marzy o wyższych celach, o poświęceniu się dla idei. W sąsiednim miasteczku pewnego razu urządza przedstawienie teatr amatorski, a Janka grając tam rolę odkrywa, że pasjonuje ją aktorstwo. Ojciec, z natury porywczy, nieakceptujący córki - gdyż zawsze pragnął mieć syna - zarzeka się, że wyrzuci córkę z domu, jeśli odrzuci ona oświadczyny Grzesikiewicza. Bohaterka, żyjąca zawsze w zgodzie z własnym sumieniem i swymi wartościami, mimo wszystko nie ulega presji ojca. Musi opuścić dom. Postanawia, że pojedzie do Warszawy i spróbuje dostać się do teatru Cabińskiego, o którym czytała w gazetach poświęconych sztuce.
Epoka: Modernizm Rodzaj: Dramat Gatunek: Dramat poetycki
Dramat autorstwa Stanisława Wyspiańskiego, wystawiony po raz pierwszy w Teatrze Miejskim w Krakowie 16 marca 1901 roku
Utwór przedstawia autentyczne wydarzenie – wesele poety Lucjana Rydla z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną. Ślub miał miejsce 20 listopada 1900 roku w Bazylice Najświętszej Maryi Panny w Krakowie, wesele zaś w podkrakowskiej wsi Bronowice.
Pisząc Wesele Wyspiański inspirował się dramatami Mickiewicza, Fredry i Słowackiego oraz malarstwem Malczewskiego i Maksymiliana Gierymskiego.
Wesele składa się z trzech aktów. Akt I jest aktem realistycznym, napisanym w konwencji komedii realistycznej, akt II jest natomiast aktem symboliczno-wizyjnym, obie te konwencje przeplatają się w akcie trzecim. Utwór ma budowę szopkową. Jest kontynuacją dramatów romantycznych. Przedstawia sytuację duchową narodu, nawiązując m.in. do rzezi galicyjskiej z 1846. Autor pokazuje, dlaczego Polacy nie potrafią wywalczyć niepodległośc.
Epoka: Modernizm Rodzaj: Dramat Gatunek: Tragedia
Dramat w trzech aktach Stanisława Wyspiańskiego. Akcja utworu od początku do końca rozgrywa się na scenie teatru krakowskiego, a więc przedstawia teatr w teatrze.
Napisany w 1902 roku, a wydany w styczniu 1903. Podejmuje diagnozę ówczesnej Polski. Po wystawieniu "Wesela" w 1901 roku Wyspiański otrzymał wieniec z liczbą 44, która miała być symbolem czwartego wieszcza narodowego. Na to wyraźne zamówienie publiczności odpowiedział Wyspiański "Wyzwoleniem", którego głównym bohaterem uczynił Konrada, postać z "Dziadów" Adama Mickiewicza.
Zadaniem głównego bohatera jest tytułowe wyzwolenie, które ma się dokonać na różnych płaszczyznach: wyzwolenie Polski z niewoli politycznej; wyzwolenie narodu z bezwładu ducha i woli; wyzwolenie sztuki.
Do spraw wyzwoleńczych należy jeszcze dołączyć wyzwolenie poety, bohatera dramatu. W tym układzie wyzwolenie Polski stanowi zadanie końcowe, aby to się stało, naród musi wyzwolić się ze stanu bezwładu woli i umysłu, aby dokonała się rewolucja w świadomości współczesnych. Przed zadaniem ostatecznym musi się więc stoczyć walka o ideologię.
Główny bohater – Konrad – ma stoczyć walkę o dusze i umysły Polaków. Przystępuje do tego zadania, władając prawdą i sztuką. To on posiada prawdę wyzwolenia i jest poetą, z tej racji sztuka powinna mu dać władzę nad duszami. Ona sama jednak także czeka na wyzwolenie z niewoli kłamstwa, które czyni ją niepoważną. Dlatego nikt nie bierze jej na serio i dopóki będzie trwał ten stan, prawda Konrada nie dotrze do słuchaczy, nie pozyska dusz i umysłów współczesnych. Tym samym proces wyzwoleńczy powinien rozpocząć się od sztuki.
Epoka: Modernizm Rodzaj: Dramat Gatunek: Tragedia
Warszawianka zawiera komentarz powstania listopadowego. Wyspiański nawiązał do pieśni Kazimierza Delavigne Warszawianka. Motywy tej pieśni, a zwłaszcza powtarzające się słowa: Oto dziś dzień krwi i chwały [...] dziś twój triumf albo zgon odgrywają ważną rolę w dramacie, pogłębiają nastrój niewiary będącej udziałem zgromadzonych generałów i arystokratycznych przywódców powstania, rozprawiających o tajemniczym "losie" o niepoznawalnych siłach, które rządzą człowiekiem i historią.
Rzecz dzieje się w dniu bitwy o Olszynkę Grochowską 25 lutego 1831 r. w sztabie gen. Józefa Chłopickiego, stacjonującego w Dworku Grochowskim.
Osobami dramatu są generałowie Powstania Listopadowego: Józef Chłopicki, Jan Skrzynecki, oficerowie sztabowi oraz dwie dziewczyny: Anna i Maria, których narzeczeni biorą udział w boju o Olszynkę Grochowską. Nagle wchodzi Wiarus, zabłocony, schlapany śniegiem. Nie wypowiada ani słowa, ale jest symbolem. Przynosi wieść o klęsce, ale i o śmierci w bitwie narzeczonego Marii.
W konstrukcji utworu został on wyraźnie przeciwstawiony całemu towarzystwu zebranemu w salonie. Jest prostym żołnierzem, swoim wyglądem i zachowaniem świadczy o rzeczywistej walce narodowowyzwoleńczej i kompromituje zarazem patos rozmów na temat "losu" jakie toczą przedstawiciele obozu szlacheckiego. Pieśń staje się ważnym elementem spotęgowania nastroju tragizmu.
W Warszawiance Wyspiański rozbudował tekst poboczny. Obecne są uwagi na temat dekoracji, wyglądu postaci i rekwizytów. Ważnym symbolem jest znajdujące się na scenie popiersie Napoleona z opaską liści laurowych stojące na wysokim postumencie. Obok popiersia stoi Chłopicki zamyślony, zastygły w pozie napoleońskiej. Nie wierzy on w powstanie, żyje wspomnieniami bohaterskiej przeszłości pod sztandarami Napoleona i przeciwstawia ją słabości i błędom powstańców. Sam niestety nie decyduje się na aktywny udział w walce. Ważne w dramacie są nie tylko słowa poety, ale także muzyka i refren powtarzającej się pieśni, sceny pantomimiczne i rekwizyty znajdujące się na scenie. Te wszystkie elementy zaczęły pełnić funkcję dramatyczną.
Epoka: Modernizm Rodzaj: Dramat Gatunek: Tragedia
Utwór Stanisława Wyspiańskiego poruszający tematykę powstania listopadowego.
Główną przyczyną napisania "Nocy listopadowej" było zafascynowanie Wyspiańskiego tematem powstania i lektura takich dzieła jak: "Historia powstania listopadowego" Stanisława Barzykowskiego oraz "Powstanie narodu polskiego w roku 1830 i 1831" Maurycego Mochnackiego. Wpływ na powstanie dramatu mogła mieć również najprawdopodobniej wizyta autora w Warszawie w 1898 roku i wrażenia jakie zrobiły na nim Łazienki. Utwór powstawał długo, bo od jesieni 1901 roku do 31 maja 1904 roku, kiedy to Wyspiański kończy przepisywanie dramatu. Dzieło ukazało się drukiem w roku 1904.
"Noc listopadowa" to dramat sceniczny składający się z 10 luźnych scen, w którym brak podziału na akty. Sceny tworzą szereg samodzielnych epizodów, rozgrywających się w różnych miejscach. (…) Suma tych epizodów składa się na wielowymiarowy obraz powstania i kondensuje dramatyzm zdarzeń. Dostrzec można inspiracje dramatem romantycznym (brak zasady trzech jedności, luźna kompozycja, rozrachunek z powstaniem). Wyspiański napisał nieco później uzupełnienie do dramatu w formie "programu muzyki antraktowej", które znamy z rękopisu. Pierwsza inscenizacja dramatu odbyła się w rocznicę śmierci poety: 28 listopada 1908 roku.
Epoka: Modernizm Rodzaj: Dramat Gatunek: Tragedia
Akcja dramatu rozgrywa się w Noc Zmartwychwstania Pańskiego na Wawelu.
W Akcie I bohaterami są Aniołowie i ożywione figury oraz obrazy znajdujące się w Katedrze Wawelskiej.
Akt II to opis wydarzeń tuż przed tym jak Hektor wyrusza na wojnę z Grekami. Wszyscy namawiają go aby został gdyż jak wyruszy to zginie. Hektor jednak wybiera powinność i obowiązek, zostawia rodziców, żonę i dziecko, pomimo iż wie, że przyczyną wojny trojańskiej jest romans Aleksandra(Parysa) i Heleny, którzy tak są zapatrzeni w siebie, że nic sobie nie robią z tego, że ich łóżkowe ekscesy kosztują życie wielu Greków i Trojan.
Akt III to historia biblijnych braci Ezawa i Jakuba, synów Izaaka. Młodszy Jakub, za namową i podstępem matki - Rebeki, kradnie bratu błogosławieństwo ojca, używając skór zwierzęcych na przedramionach (Ezaw, w przeciwieństwie do Jakuba miał bardzo owłosione przedramiona). Ta historia kończy się pogodzeniem braci.
Akt IV to psalmodium harfiarza - uwielbienie Zmartwychwstałego Pana. Na koniec bije dzwon Zygmunta obwieszczając Pańskie Zmartwychwstanie; bicie dzwonu w miejscu gdzie spoczywają królowie Polski, ma być też zapowiedzią jej odrodzenia. Autor łączy w jednym dramacie nie związane ze sobą różne motywy literackie różnych kultur starożytności ze współczesnością.
Epoka: Modernizm Rodzaj: Dramat Gatunek: Tragedia
Poemat, którego podmiotem lirycznym jest sam Bolesław Śmiały. Zaczyna się jak król wstępuje do kościoła aby zabić Stanisława, biskupa, który później przez męczeńską śmierć, będzie ogłoszony świętym. Bolesław miał tak naprawdę przydomek Szczodry. Podobno nie chodziło o to jak potrafił ubogacić człowieka, ale że był tak "hojny", że potrafił tak obsypać człowieka pieniędzmi, że ten pod ich ciężarem mógł umrzeć. Uważa się, że przydomek Śmiały został nadany po jego śmierci, więc nie powinien być prawdziwym przydomkiem króla na kartach historii.
Nie wiadomo dokładnie dlaczego król skazał biskupa na śmierć i czy dokonał sam wyroku, czy jego ludzie. W poemacie jest tak, że to król zadał śmiertelny cios, a swoim ludziom kazał poćwiartować ciało biskupa i rzucić je, hodowanym przez siebie, orłom na pożarcie. Orły rzuciły się na fragmenty ciała, ale nie na żer, lecz zaczęły się zachowywać, jakby chroniły zwłoki przed dalszym znieważeniem. Poemat swoją wymową jest tragiczny, król zdaje sobie sprawę ze swojego czynu i swojego potępienia.
Epoka: Modernizm Rodzaj: Epika Gatunek: Powieść
Syzyfowe prace – powieść Stefana Żeromskiego, która po raz pierwszy ukazała się w Nowej Reformie od 7 lipca do 24 września 1897 roku. Żeromski opublikował ją pod pseudonimem Maurycy Zych. Pod tymże pseudonimem wydał ją w formie książkowej we Lwowie w 1898 r. Ocenzurowana i przygotowana do druku przez pisarza powieść ukazała się w zaborze rosyjskim w 1909 (z datą 1910) pod tytułem Andrzej Radek, czyli Syzyfowe prace.
W Syzyfowych pracach autor na podstawie własnych doświadczeń z dzieciństwa i lat młodzieńczych przedstawił obraz szkoły w rosyjskim Królestwie Polskim i walkę polskiej młodzieży z rusyfikacją.
W 2000 roku powstała ekranizacja powieści (film i serial) w reż. Pawła Komorowskiego z Franciszkiem Pieczką, Alicją Bachledą-Curuś i Łukaszem Garlickim w rolach głównych.
Stefan Żeromski pod przejrzystymi kryptonimami ukrył szkołę w Pińczowie jako progimnazjum w Pyrzygłowach i gimnazjum kieleckie jako szkoła w Klerykowie. Pod osobą Andrzeja Radka ukrył swego bliskiego przyjaciela Jana Wacława Machajskiego, syna mieszczanina pińczowskiego.
Epoka: Modernizm Rodzaj: Epika Gatunek: Nowela
Stefan Żeromski herbu Jelita (ur. 14 października 1864 w Strawczynie, zm. 20 listopada 1925 w Warszawie) – polski prozaik, publicysta, dramaturg. Pierwszy prezes polskiego PEN Clubu.
Posługiwał się pseudonimami Maurycy Zych, Józef Katerla i Stefan Iksmoreż. Ze względu na zaangażowanie społeczne nazwany był "sumieniem polskiej literatury" lub "sumieniem narodu.
Epoka: Modernizm Rodzaj: Epika Gatunek: Powieść
Ludzie bezdomni – powieść młodopolska autorstwa Stefana Żeromskiego, napisana w 1899 roku w Zakopanem, po raz pierwszy wydana w 1900 roku. Opisuje życie i działalność społeczną młodego lekarza Tomasza Judyma oraz dzieje jego miłości do Joanny Podborskiej. Powieść osadzona jest w realiach końca XIX wieku i pokazuje idee pracy dla ludu oraz osobistego poświęcenia.
Pisarz bardzo dokładnie przygotowywał się do pisania utworu, który stanowi efekt pasji poznawczej i pozytywistycznych przekonań, że praca pisarska musi łączyć się z rzetelną, naukową nieomal penetracją społecznej rzeczywistości i własnych przekonań.
"Ludzie bezdomni" to piąta książka Stefana Żeromskiego, która ukazała się drukiem. Zainaugurował nią pisarz cykl powieści współczesnych, osadzonych w realiach życia polskiego schyłku XIX wieku, podporządkowany naczelnej idei – pracy społecznikowskiej. Podejmuje ją doktor Tomasz Judym, który samodzielnie i po latach wyrzeczeń zdobywa zawód lekarza, mający mu umożliwić niesienie pomocy innym ludziom, w szczególności jednak biednym i pokrzywdzonym.
Epoka: Modernizm Rodzaj: Epika Gatunek: Powieść
Powieśc zaczęła się ukazywać w odcinkach warszawskiego "Tygodnika Ilustrowanego" w czerwcu 1902 roku.
Historia powstania Popiołów jest dość długa i nie we wszystkich szczegółach dokładnie znana. Według informacji St. Piołun-Noyszewskiego plan powieści powstał już w Rapperswilu, a więc przed rokiem 1897; tamże zaczął Żeromski gromadzić do niej materiały historyczne, o czym świadczy wykorzystanie zbiorów Leonarda Chodźki. Pracę tę kontynuował później na marginesie swych zajęć w bibliotece Zamoyskich w Warszawie.
Do pisania powieści przystąpił latem 1898 r., być może już wówczas powziął ambitny plan przedstawienia obrazu życia duchowego Polski pod obcym panowaniem w XIX stuleciu. Autor zamierzał przedstawić najpierw pierwszą przemianę dusz i sumień w czasie wojen napoleońskich, a następnie uwydatnić jej skutki w rewolucjach, emigracji, buntach, powstaniach i wygnaniach. Podobno Żeromski pracował równocześnie nad powieścią Iskry z czasów powstania 1830 r.
W listopadzie 1900 r. rękopisy Popiołów i Iskier zostały skonfiskowane przez żandarmerię rosyjską w czasie rewizji w mieszkaniu pisarza. Dzięki staraniom Oktawii Żeromskiej rękopis Popiołów udało się odzyskać niemal w całości. Iskry natomiast, gotowe już w trzech czwartych, bezpowrotnie przepadły – tak twierdził Piołun-Noyszewski.
Po raz drugi rękopis powieści dostał się w ręce żandarmerii w czasie pobytu Żeromskiego w Nałęczowie; kilkanaście rozdziałów wówczas zakwestionowano i zatrzymano. Autor musiał je po raz drugi rekonstruować; W pokoleniu Młodej Polski Żeromski był, obok Wyspiańskiego, inicjatorem zwrotu ku tematyce historycznej.
Autor opowiadań Rozdzióbią nas kruki, wrony... (1894) i O żołnierzu tułaczu (1896) oznaczył nimi również główny kierunek tych zainteresowań: okres walk powstańczych w wieku XIX. Była to najbliższa, najbardziej wyrazista metafora historyczna dążeń niepodległościowych, które na przełomie wieku znowu wzmogły się wśród podstawowych mas narodu, zmuszając równocześnie klasy posiadające do rewizji lub zamaskowania ich ugodowej polityki wobec zaborców.
Tematykę walk niepodległościowych zdominował wówczas okres napoleoński – dlatego, że nie był objęty generalnym zakazem cenzury carskiej; Żeromski operuje takimi nazwami, jak Kobyłka czy Kozienice, nie wspomina natomiast, bo wspomnieć nie może, o Racławicach czy Maciejowicach. Już proza pozytywistyczna najczęściej zaznaczała idee patriotyczne przez aluzje do tradycji okresu napoleońskiego.
Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne Rodzaj: Epika Gatunek: Powieść
Przedwiośnie – powieść polityczna Stefana Żeromskiego wydana w 1924 (z datą 1925) w Warszawie w Wydawnictwie Jakuba Mortkowicza.
Powieść składa się z trzech części: "Szklane domy", "Nawłoć", "Wiatr od wschodu". Opowiada o życiu Cezarego Baryki, reprezentanta młodego pokolenia, urodzonego i wychowanego w Baku, przyjeżdżającego do odrodzonej po I wojnie światowej Polski.
Tytuł utworu ma charakter metaforyczny. W dosłownym rozumieniu przedwiośnie to okres pośredni pomiędzy zimą a wiosną, w którym mimo panujących niskich temperatur i zalegających pokładów śniegu ukazują się pierwsze oznaki powrotu przyrody do życia. Przenośne znaczenie zaś można rozumieć jako czas, w którym kształtowało się państwo polskie po okresie zaborów, zaś w kraju panował niepodległościowy entuzjazm
Epoka: Modernizm Rodzaj: Epika Gatunek: Nowela
Siłaczka – nowela Stefana Żeromskiego, wydana po raz pierwszy w zbiorze Opowiadania w 1895 r., opowiadająca historię lekarza Pawła Obareckiego i nauczycielki Stanisławy Bozowskiej. Akcja dzieje się w Obrzydłówku – małej wsi, do której doktor przyjechał w wieku 37 lat.
Bohaterowie Siłaczki to para młodych entuzjastów: lekarz i nauczycielka. Na prowincji podejmują pracę u podstaw, podzielając wiarę pozytywistów, że przyniesie ona szczęście, dobrobyt, wysoki poziom rozwoju cywilizacyjnego, kulturalnego całego społeczeństwa. W imię tej ostatniej wartości rezygnują z własnych karier, szczęścia, a nawet miłości. Są przy tym naiwni, nie rozumieją, że w ówczesnych warunkach społecznych i ekonomicznych to mrzonki. Bozowska walczyła do końca, zaś Obarecki poddał się, uległ rzeczywistości. Podobną decyzję podjęło wielu rówieśników doktora – w młodości święcie wierząc w pozytywistyczne ideały.
Epoka: Modernizm Rodzaj: Epika Gatunek: Powieść
Wierna rzeka – powieść Stefana Żeromskiego, która opowiada o powstaniu styczniowym.
Wierną rzekę opatrzył Żeromski podtytułem "klechda", potem (w wydaniu z roku 1925) zmienił podtytuł na "klechda domowa". Uznając Wierną rzekę za klechdę "domową", pisarz podkreślał jej osobisty i intymny rodowód, bliski związek opowieści z jego własnymi rodzinnymi, "domowymi" doświadczeniami i tradycjami.
Utwór opowiada dzieje miłości księcia i prostej dziewczyny, a akcja powieściowa rozgrywa się gdzieś na odludziu, na tle przyrody, w opuszczonym i zrujnowanym dworku szlacheckim, gdzie pojawia się nawet duch zmarłego przed laty współwłaściciela domu.
Epoka: Modernizm Rodzaj: Epika Gatunek: Powieść
Dzieje grzechu – powieść Stefana Żeromskiego, która ukazała się w 1908 r. w wersji książkowej. Wcześniej powieść ukazywała się w "Nowej Gazecie" w odcinkach. Było to w latach 1906-1908.
Dzieło jest określane mianem "powieści seksualnej" lub "kolejowego romansu". Powieść ze względu na swoją tematykę wzbudzała wiele kontrowersji zarówno wśród czytelników jak i krytyków literackich.
Dzieje grzechu to historia człowieka zniewolonego, którego grzech prowadzi do totalnego upadku, bez możliwości ponownego powstania. Żeromski skupia się na portrecie psychologicznym. Opisuje wewnętrzne przeżycia głównej bohaterki - Ewy Pobratyńskiej. Żeromski ukazuje zawikłane losy kobiety, która poprzez porzucenie przez ukochanego popada w depresję i stacza się. Od tej pory jej życie zmierza w niewłaściwym kierunku. Morduje swoje dopiero co narodzone dziecko, spotyka się z podejrzanymi mężczyznami, a potem zostaje prostytutką. Na końcu ginie, zamordowana przez kochanka.
Powieść była ekranizowana cztery razy - w 1911, 1918, 1933 i 1975 roku. Na pierwsze dwie adaptacje i ich rozpowszechnianie w kinie wydał zgodę Stefan Żeromski.
Prezentowane teksty znajdują sie się w domenie publicznej,
co oznacza że można je swobodnie publikować i rozpowszechniać.
Pliki w formacie PDF pochodzą z zasobów "Wolne Lektury" Fundacji Nowoczesna Polska
dodatkowe materiały w tekście - przypisy i motywy literackie,
udostępnione są na licencji CC Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0.