Ostania niedziela Wielkiego Postu, otwierająca Wielki Tydzień, w Polsce nazywana także Kwietną lub Wierzbną, rozpoczyna cykl najważniejszych obrzędów i uroczystości bezpośrednio już związanych z Wielkanocą, z obchodami Męki i Zmartwychwstania Chrystusa. Kościół święci w tym dniu tryumfalny wjazd Chrystusa do Jerozolimy, dokąd przybył wraz z uczniami na święto Paschy i - jak podaje Pismo święte - witany był przez wielkie tłumy ludzi wołających: Hosanna Synowi Dawidowemu, błogosławiony, który idzie w Imię Pańskie dla naszego zbawienia i rzucających na drogę, i pod kopytka osiołka, na którym jechał, gałązki oliwne i palmowe.
Najważniejszą uroczystością kościelną Niedzieli Palmowej są procesje z palmami. Procesje te, jako pierwsi obchodzili, już w IV w., chrześcijanie jerozolimscy. Później w V i VI w. przyjęły się one także w Kościele zachodnim. Sam zaś obrzęd święcenia gałązek zielonych czyli palm wielkanocnych, wprowadzono do liturgii Niedzieli Palmowej w XI w.
Jak donoszą ewangeliści Mateusz, Łukasz i Jan, Jezus w tym czasie miał udać się ze swoimi uczniami do Jerozolimy na żydowską Paschę. Gdy przybyli na Górę Oliwną, Jezus poprosił dwóch uczniów, aby poszli przodem i poszukali osła i jego źrebaka i przyprowadzili je do niego. Uczniowie wypełnili polecenie, a Jezus usiadł na osiołku i pojechał do Jerozolimy. Po drodze zbierał się coraz większy tłum, który chciał przyjąć Jezusa. Niektórzy rozkładali przed nim swoje ubrania, a inni ścinali gałęzie z palm, rozrzucając je na ścieżce.
Miało to swoją symbolikę, ponieważ koń był używany jako wierzchowiec na wojnie i symbolizował luksus i dumę, a osioł miał być symbolem skromności i niestosowania przemocy. Co więcej, palma od czasów starożytnych była symbolem hołdu i zwycięstwa. Wobec tego dla rzymskich okupantów przyjęcie Jezusa z gałązkami palmowymi oraz jazda na osiołku musiały być równoznaczne z prowokacją.
W całej Polsce, w Niedzielę Palmową do wszystkich kościołów podążają wierni z palmami w ręku. Święci się je na każdym nabożeństwie, a po sumie (głównym nabożeństwie niedzielnym) odbywają się uroczyste procesje z palmami. Potem przynosi się je do domów na błogosławieństwo boże i aby zdobiły nasze mieszkania i stoły w okresie świątecznym.
Palmy - najczęściej w Polsce spotykane - to pionowe bukiety i bukieciki, różnej wysokości, w których koniecznie muszą znaleźć się gałązki wierzbowe o tej porze roku okryte srebrzystymi, puszystymi baziami (zwanymi także kotkami lub bagniątkami). Wierzba uważana jest bowiem za roślinę miłującą życie, ponieważ rośnie w najgorszych nawet warunkach, łatwo się przyjmuje, a ucięta, włożona do wody gałązka wierzbowa i nawet pozostawiona w wilgotnym kącie wierzbowa miotła, szybko wypuszczają zielone listki; symbolizuje więc zmartwychwstanie i życie.
Do palmy wkłada się także rośliny wiecznie zielone: gałązki tui, świerku, bukszpanu, borówek leśnych, cisu a przybiera się ją jeszcze kolorowymi wstążeczkami i suszonymi lub sztucznymi kwiatkami.
Bardzo popularne są w Polsce palmy wileńskie, mające kształt kolorowych wysmukłych bukietów lub barwnych pałek (zwanych wałkami), różnej wysokości i grubości, z misternie układanych suszonych kwiatów, farbowanych kłosków różnych traw i mchów. Niegdyś ten typ palm występował głównie w okolicach Wilna oraz na przygranicznych terenach polsko – litewskich. Obecnie palmy wileńskie są znane w całej Polsce.
W kilku regionach Polski: w Karpatach Zachodnich, na Ziemi Sądeckiej i Tarnowskiej, w okolicach Myślenic, Bochni i Wieliczki, a także w Polsce północno - wschodniej, na Kurpiach robi się palmy szczególnie piękne, wysokie i okazałe, bo osiągające niekiedy 2 i 3 metry wysokości. Te wysokie palmy występują w dwóch zasadniczych odmianach. Na południu Polski są to pęki długich prętów wierzbowych, leszczynowych lub wiklinowych, w kilku miejscach przewiązanych giętką wierzbową wicią, zwieńczone wielkim barwnym bukietem - czubem z kwiatów bibułkowych, wierzbowych bazi, bukszpanu i świerku oraz długich kolorowych wstążek. Na szczycie takiej palmy umieszcza się zazwyczaj pozłocisty krzyżyk. Palmy kurpiowskie natomiast przypominają wysokie kwietne słupy, na całej długości ozdobione zielenią i kolorowymi kwiatami z bibuły.
W tradycji Kościoła palma symbolizuje zarówno męczeństwo jak i tryumf, a zatem i Mękę i chwalebne Zmartwychwstanie Jezusa oraz nieśmiertelność duszy ludzkiej. Procesje z palmami wyrażają więc głębokie treści religijne. Są jednak również pięknym widowiskiem, zwłaszcza w tych regionach i miejscowościach, które słyną z palm wysokich, np. w Łysych na Kurpiach, w Lipnicy Murowanej, czy w Tokarni k. Myślenic.
Procesja w Tokarni, w Niedzielę Palmową, idąca wokół drewnianego, zabytkowego kościoła, zasługuje na uwagę także i dlatego, że połączona jest z wożeniem drewnianej figury Chrystusa jadącego na osiołku. Obrzęd ten i wizerunek Chrystusa zwano niegdyś Jezuskiem Lipowym, Dębowym lub Palmowym.
Procesje z Jezuskiem Palmowym, w przeszłości odbywające się we wszystkich kościołach i na dziedzińcach kościelnych, znane były w Polsce już w XV w. Pisał o nich wspomniany wcześniej Mikołaj Rej z Nagłowic. Wózeczki z umieszczoną na platformie figurą Jezusa ciągnęły najznaczniejsze osobistości (w Krakowie np. rajcy miejscy i najzamożniejsi mieszczanie), a towarzyszące im tłumy wołały :Hosanna! i rzucały pod koła wózka kwiaty i gałązki wierzbowe. Podniosły ten zwyczaj dość szybko jednak zmienił się w hałaśliwą zabawę, podczas której krzyczano niepobożnie:
Jedzie Jezus, jedzie
Weźmie żur i śledzie,
Kiełbasy zostawi i pobłogosławi.
Wobec czego, w 1780 r., władze kościelne wydały zakaz wożenia figurki, zwłaszcza w kościołach, i z czasem zaniechano tego zwyczaju. Pozostała po nim, pochodząca z Szydłowca, XVI - wieczna rzeźba Jezusa jadącego na ośle, znajdująca się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie i odbywający się w Tokarni obrzęd Jezuska Palmowego (wożenia figurki Chrystusa podczas procesji z palmami), który po ostatniej wojnie, po przeszło dwustu latach przerwy, reaktywowany tam został, przez miejscowego proboszcza.
Z Niedzielą Palmową związane były także inne ciekawe zwyczaje, które zachowały się do naszych czasów. Należą do nich np. krakowskie pucheroki ( od łacińs. puer = chłopiec) znana już w XVII w. - zwyczajowa kwesta przedświąteczna krakowskich żaków. W Niedziele Palmową, w Krakowie, pod kościoły przychodzili uczniowie i studenci zwani żakami, stawali na dziedzińcu kościelnym, formowali tam szpalery i oczekiwali na wychodzących z nabożeństwa Krakowian. Gdy tylko ich ujrzeli zaczynali recytować ułożone przez siebie, rymowane teksty, mówiące o trudach i niedolach studenckiego życia, ale zawierające także przechwałki i żarty. Zbierali za to datki pieniężne, za które kupowali sobie jedzenie i grzane piwo.
Z czasem zwyczaj ten zawędrował na wieś i dotychczas występuje w Kibicach (w XVII i XVIII w. istniała tam szkoła dla chłopców będąca filią Akademii Krakowskiej) i Zielonkach pod Krakowem. W Niedzielę Palmową chodzą tam grupki uczniów szkół podstawowych, przepasanych słomianymi powrósłami, z umazanymi sadzą twarzami, w wysokich, stożkowatych czapkach ze słomy, przybranych mnóstwem bibułkowych wstążeczek. Obchodzą wszystkie domy i w każdym wygłaszają wesołe, chociaż czasem pozbawione sensu wierszyki:
Ja mały żaczek
wylazłem na pniaczek
a z pniaczka na beczke
stłukłem se pupeczke,
a z tej beczki
baran i owieczki,
a z tego barana mliko i śmietana
a z tej śmietany kościół murowany ..
wołają pucheroki i ciągną dalej swą długą orację prosząc o datki:
Powiadała mi świnia,
Żeście jej zabili syna.
Gospodyni weźcie noża ostrego
i utnijcie kawał nieboszczyka tego,
ale tnijcie daleko od ręki,
byście sobie nie zadali męki.
Dajcie sera, jabłek i trochę grosiwa,
by we święta wielkanocne
była dobra moja godzina.
Jak mi dacie jajek pięć
to będę wasz zięć.
Jak mi nic nie dacie to mnie pogniewacie
i wam garnki porozbijam co na płocie macie!
W każdym domu kwestujący uczniowie przyjmowani są gościnnie i z sympatia, a gospodynie częstują ich ciastem, a do wyłożonych sieczką koszyczków wkładają jajka na zbliżające się święta wielkanocne. W ostatnich latach w pochodach pucheroków chodzą również dziewczynki.
W tradycji ludowej, palma – gałązka zielona jest symbolem sił witalnych i życia, corocznej odnowy roślin i zapowiedzią ich kwitnienia i owocowania. Z palmami, którym przypisywano niezwykłe właściwości dobroczynne, życiodajne, lecznicze i magiczne łączyły się różne zwyczaje.
Jeszcze i dzisiaj, chociaż już tylko dla żartu, połyka się wyjęte z palmy bazie co podobno ma chronić od wiosennych przeziębień i bólu gardła. O zwyczaju tym wspominał nawet Mikołaj Rej z Nagłowic. W całej niemal Polsce smagano się poświęconymi w kościele palmami, dla zdrowia i urody. Wołano przy tym zawsze:
Palma bije, nie zabije
(lub – w innej wersji) palma bije nie ja bije,
za tydzień Wielki Dzień
za sześć noc Wielkanoc
W wielu domach zwłaszcza na wsi, gdzie mieszkają starsi ludzie przywiązani do tradycji, wkłada się palmę za święty obraz lub przybija ją nad drzwiami wejściowymi, aby chroniła od pożaru i wszelkiego zła.
Na południu Polski, na Ziemi Sądeckiej i Rzeszowskiej, w okolicach Tarnowa, cząstki palmy lub zrobione z palm krzyżyki, w Niedzielę Wielkanocną lub w Wielkanocny Poniedziałek, wcześnie rano, wbija się w zagony, w polu i ogrodzie, aby błogosławiły zasiewom, broniły je od gradu i szkodników.
Palma pozostała dotychczas ważnym atrybutem świąt Wielkanocnych. Gdy nadchodzi Niedziela Palmowa w całej Polsce robi się kolorowo i zielono od palm. Pełno ich przy kościołach, w koszach ulicznych sprzedawców, na targowiskach, w sklepach z pamiątkami i kwiaciarniach. Zdobią stoiska i witryny sklepowe i przypominają , że Wielkanoc jest już bardzo blisko, że rozpoczęły się już najważniejsze obchody tego święta.
Jako chrześcijańskie święto Niedzielę Palmową można znaleźć w najróżniejszych zakątkach świata. Jak świętują mieszkańcy innych krajów?
W Niemczech Niedziela Palmowa jest nazywana Palmsonntag. W wielu regionach kraju, tak jak w Polsce, ludzie przygotowują ozdobne palmy z gałęzi wierzbowych i dekorują je kolorowymi wstążkami oraz kwiatami. W Bawarii i Frankonii zwyczajem jest organizowanie procesji z palmami, podczas których dzieci i młodzież niosą je i śpiewają pieśni religijne. W kościołach odprawiane są uroczyste msze, a w niektórych miastach organizuje się jarmarki wielkanocne.
We Francji Niedziela Palmowa jest nazywana Dimanche des Rameaux. W kościołach odprawiane są uroczyste msze, podczas których wierni trzymają w rękach gałązki palmowe, ale także gałązki oliwne i wierzbowe. W niektórych regionach kraju, np. w Prowansji, ludzie wyrabiają ozdobne palemki z gałęzi palmowych i dekorują je kolorowymi wstążkami.
Włosi nazywają Niedzielę Palmową Domenica delle Palme. W Rzymie podczas uroczystej mszy w bazylice św. Piotra papież poświęca gałązki palmowe, a następnie prowadzi procesję ulicami miasta, podczas której wierni niosą ozdobne palmy.
Uczysz się włoskiego, hiszpańskiego lub francuskiego? Może na kolejną Wielkanoc planujesz wyjazd do jednego z tych krajów i chcesz poduczyć się języka? Niezależnie od Twojej motywacji, jeśli chcesz podnieść swoje kompetencje językowe i przy okazji dowiadywać się więcej o kulturze i tradycjach za granicą, zajrzyj do oferty naszej szkoły językowej i zapisz się na kurs włoskiego lub innego języka.
Na Filipinach z wielkim przepychem organizowana jest uroczysta procesja, która naśladuje wjazd Jezusa do Jerozolimy. Na jej czele idzie figurka Jezusa na osiołku lub nawet dosiada go sam ksiądz. Wszyscy starają się naśladować podekscytowanych mieszkańców Jerozolimy z czasów Jezusa. Wierni wymachują liśćmi palmowymi i rzucają pod nogi uczestników procesji specjalnie przygotowane płaszcze.
Znamy już tradycje związane z Niedzielą Palmową w innych krajach, ale jakie nazwy nosi to święto w innych językach? Sprawdź na liście poniżej.
język angielski – Palm Sunday
język hiszpański – Domingo de Ramos
język francuski – Dimanche des Rameaux
język niemiecki – Palmsonntag
język włoski – Domenica delle Palme
język portugalski – Domingo de Ramos
język rosyjski – Вход Господень в Иерусалим
język arabski – الأحد السعفي
język hebrajski – יום ראשון של פסחא
język turecki – Palm Pazarı
język grecki – Κυριακή των Βαΐων
język czeski – Květná neděle
język słowacki – Kvetná nedeľa
język węgierski – Virágvasárnap
język norweski – Palmesøndag
język duński – Palmesøndag
język fiński – Palmusunnuntai
język ukraiński – Неділя Перед Великоднем
POLONIJNA AGENCJA INFORMACYJNA - KOPIOWANIE ZABRONIONE.
NAPISZ DO REDAKCJI - PODZIEL SIĘ WIADOMOŚCIĄ
Wyjątkiem jest uzyskanie indywidualnej zgodny redakcji, wówczas zgodnie z prawem autorskim należy podać źródło:
Polonijna Agencja Informacyjna, autora - jeżeli jest wymieniony i pełny adres internetowy artykułu
wraz z aktywnym linkiem do strony z artykułem oraz informacje o licencji.
