Z okazji 30-lecia Stowarzyszenia "Wspólnota Polska" decyzją kapituły nagrodą wyróżniony został Związek Polaków na Białorusi. Nagrodę reprezentantom przebywającym w Polsce wręczył - na uroczystościach jubileuszu 30-lecia "Wspólnoty Polskiej" - na ręce Marka Zaniewskiego, Przewodniczący Rady Krajowej SWP Henryk Kowalczyk i Wiceprzewodnicząca Rady Krajowej Hanka Gałązka, w obecności syna Profesora Stanisława Stelmachowskiego. Nagrody nie mogła odebrać Andżelika Borys, ponieważ nadal od kilku miesięcy przebywa w białoruskim więzieniu oskarżona o działania wymierzone w państwo Białoruskie poprzez promowanie polskości i podtrzymywanie polskich tradycji.
To nagroda szczególnie bliska jej imiennikowi. Profesor Stelmachowski z dużym zaangażowaniem starał się pomagać naszym rodakom, którzy pozostali na Wschodzie w wyniku zmiany granic - nie z własnej woli, stojąc na straży grobów naszych przodków.
Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” ustanowiło nagrodę imienia Profesora Andrzeja Stelmachowskiego, chcąc w ten sposób uczcić swego założyciela i wieloletniego prezesa, a także w szczególny sposób wyróżnić osoby wyjątkowo zasłużone dla Polonii i Polaków z Zagranicy, aktywne w dziele budowania Wspólnoty, jaką tworzymy my, Polacy z kraju i nasi bracia zamieszkali poza granicami ojczyzny.
Dotychczasowi laureaci nagrody to premier Mateusz Morawiecki, ksiądz profesor Roman Dzwonkowski, Marta Bryszewska - dyrektor Biblioteki Polskiej im. Ignacego Domeyki w Buenos Aires, senator Janina Sagatowska - Przewodnicząca Komisji Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą, Andrzej Kraśnicki – Prezes Polskiego Komitetu Olimpijskiego.
Jak stwierdził w liście do "Wspólnoty Polskiej" Prezydent RP Andrzej Duda: "Ma rangę symbolu, że „Wspólnota Polska” jest niemal rówieśnikiem niepodległej Rzeczypospolitej, która odzyskała wolność po zwycięstwie nad komunizmem. Symboliczną wymowę ma także fakt, że inicjatorem i pierwszym Prezesem Stowarzyszenia był wybitny działacz opozycji demokratycznej śp. Profesor Andrzej Stelmachowski. Świadczy to, jak ogromną wagę przywiązuje wolna Polska do umacniania łączności ze wszystkimi naszymi rodakami za granicą. Cieszę się, że już po raz kolejny przyznana została prestiżowa Nagroda im. Profesora Andrzeja Stelmachowskiego za istotny wkład w budowanie wspólnoty jednoczącej Polaków na całym świecie i serdecznie gratuluję jej laureatowi."
Zjednoczenie Społeczne „Związek Polaków na Białorusi” w skrócie ZPB (biał. Саюз палякаў на Беларусі) – stowarzyszenie Polaków na Białorusi założone w czerwcu 1990 roku, wywodzące się z istniejącego na Grodzieńszczyźnie od 1988 Polskiego Stowarzyszenia Kulturalno-Oświatowego im. Adama Mickiewicza oraz powstałego 18 lutego 1990 Polskiego Stowarzyszenia Kulturalno-Oświatowego „Polonia” w Mińsku.
Głównym celem Związku jest wspieranie polskiego szkolnictwa, polskiej kultury i tradycji oraz prasy. W najlepszym okresie swej działalności Związek skupiał ponad pięć tysięcy Polaków będących obywatelami Białorusi i był największą niezależną organizacją społeczną w tym kraju. Od 2013 roku siedzibą Związku jest Mińsk.
Związek Polaków na Białorusi został założony w 1990 roku (pierwszym prezesem został Tadeusz Gawin), choć za początek swego istnienia organizacja przyjmuje rok 1988. W lipcu 2000 roku prezesem został Tadeusz Kruczkowski, który zerwał współpracę z organizacjami opozycyjnymi. Uważał, że ekipa Gawina niepotrzebnie zmieniła stowarzyszenie społeczne w antyrządowe ugrupowanie polityczne. Nie uchroniło to jednak związku od szykan ze strony władz, a wewnątrz organizacji wystąpiły spory pomiędzy prezesem i jego poprzednikiem, które doprowadziły do zmniejszenia dotacji na Związek Polaków ze strony Polski.
W sierpniu 2003 roku białoruskie Ministerstwo Sprawiedliwości poinformowało Związek Polaków na Białorusi, że posiada wystarczające podstawy, aby rozpocząć proces jego likwidacji. Organizacji zarzuca się, że wiele dokumentów nie jest tłumaczonych na język białoruski oraz działają w niej niezarejestrowane struktury. Związek reprezentuje społeczność polską – stanowiącą ponad 4% mieszkańców Białorusi – liczy około 30 tysięcy członków i jest jedną z najliczniejszych organizacji pozarządowych.
Po upływie kadencji prezesa Tadeusza Kruczkowskiego na VI Zjeździe ZPB w marcu 2005 roku na stanowisko przewodniczącej Związku wybrano Andżelikę Borys, jednak władze białoruskie dopatrzyły się nieścisłości w przeprowadzeniu zjazdu i nie uznały wyboru. 27 sierpnia w Wołkowysku zorganizowano nowy Zjazd i przeprowadzono kolejne wybory, które wygrał Józef Łucznik. Tej decyzji nie uznały z kolei władze polskie; prezydent i rząd zapowiedzieli, wsparcie jedynie dla grupy kierowanej przez Andżelikę Borys.
Od tego momentu zaczął się podział Związku Polaków na Białorusi, a struktura i działalność ZPB została rozbita. Działacze frakcji pod kierownictwem Andżeliki Borys są represjonowani przez organy białoruskie. Represje dotykają również dziennikarzy wydających i rozpowszechniających polską prasę na Białorusi: gazetę „Głos znad Niemna” (na uchodźstwie) oraz czasopismo „Magazyn Polski” (na uchodźstwie).
Równolegle z polską prasą na uchodźstwie w Grodnie nadal ukazuje się gazeta „Głos znad Niemna” redagowana i wydawana przez ZPB pod kierownictwem akceptowanym przez władzę. Gazeta ta nie jest wspierana finansowo przez Polskę, a dotowana z budżetu Białorusi.
Jedynie organizacja z władzami nieuznawanymi przez władze Białorusi jest uprawniona do wystawiania zaświadczeń potwierdzających aktywne zaangażowanie w działalność na rzecz języka polskiego i kultury polskiej lub polskiej mniejszości narodowej oraz do przyjmowania i przekazywania właściwemu konsulowi wniosków o przyznanie Karty Polaka.
W 2007 Związek Polaków na Białorusi został wyróżniony Wawrzynem Polonijnym Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”
W 2021 roku represje nasiliły się, włącznie z aresztowaniami i koniecznością emigracji części działaczy. W więzieniu (stan na 21.09.2021 r.) pozostaje Andżelikę Borys i Andrzej Poczobut. Odmówili współpracy z władzami białoruskimi jak też wyjazdu z Białorusi, co wiązałoby się z niemożliwością powrotu.
POLONIJNA AGENCJA INFORMACYJNA - KOPIOWANIE ZABRONIONE.
NAPISZ DO REDAKCJI - PODZIEL SIĘ WIADOMOŚCIĄ