POLONIJNA AGENCJA INFORMACYJNA

Portugalia

2022-11-19 W Cascais i przy ławeczce emisariuszy

1 listopada, tak jak co roku, przedstawiciele Stowarzyszenia ASC Polónia spotkali się na cmentarzu w Cascais, aby zapalić lampki i złożyć kwiaty na opuszczonych polskich grobach.

Na cmentarzu w Cascais znajduje się między innymi grób Izabeli Szembek. Izabela Maria Izydora Szembek (ur. Izabela hr. Skrzyńska) była siostrą późniejszego Premiera i Ministra Spraw Zagranicznych Aleksandra hr. Skrzyńskiego. W 1911 r. poślubiła Jana hr. Szembeka, z którym w okresie wojennym przeniosła się do Portugalii i osiedliła w Estoril. Po śmierci męża, Izabela Szembek przebywała w Hotelu Estoril Palácio. Zmarła w wieku 84 lat 19 sierpnia 1972 r. w Estoril. Następnego dnia została pochowana na Cmentarzu Guia (Cemitério da Guia) w Cascais. Jej szczątki spoczywają w kolumbarium pod nr 347.

Później, przedstawiciele Stowarzyszenia ASC Polónia udali się jeszcze do Estoril. Tam kwiaty i znicze złożyli przy "ławeczce" upamiętniającej trzech polskich emisariuszy.

Zainaugurowana w 2016 r. sąsiedztwie hotelu Palacio w podlizbońskim Estoril ławka pomnik trzech emisariuszy jest miejscem spotkań Portugalczyków i turystów z całego świata. Najbardziej znanym w Portugalii spośród trzech emisariuszy znajdujących się na nietypowym monumencie jest Jan Karski a w towarzystwie Karskiego "siedzą" Jerzy Lerski i Jan Nowak-Jeziorański. Ławeczka została odsłonięta w maju 2016 r. przy wsparciu finansowym Andre Jordana. W wydanej trzy lata później książce przypomniał on o okolicznościach powstania pomnika, jak też o roli polskiego podziemia.

"Podczas wojny polski rząd na uchodźstwie dostarczył aliantom pierwsze dowody na istnienie Holokaustu. Szef polskiego MSZ książę Edward Raczyński oraz kurier podziemia Jan Karski próbowali ostrzec świat, prosząc o natychmiastową interwencję w celu powstrzymania okrutnych zbrodni wojennych. Bezskutecznie" - napisał Jordan w książce “Uma viagem pela vida”.

Urodzony w 1933 r. we Lwowie przedsiębiorca z sektora turystycznego wskazał, że "Karski, Lerski i Nowak-Jeziorański aktywnie uczestniczyli w ruchu oporu przeciwko niemieckiemu okupantowi”.

Jordan zadedykował książkę swoim rodzicom, a także innym członkom rodziny. Wyjaśnił, że oddaje publikacją również cześć swoim zamordowanym przez niemieckich nazistów dziadkom oraz innym członkom rodziny, w tym szczęśliwie uratowanym w czasie Holokaustu krewnym. Wśród nich wymienił swojego kuzyna Mariana, uratowanego przez małżeństwo polskich rolników.

W książce "Una viagem pela vida" autor opublikował też zdjęcia swoich rodziców, a także ich przyjaciół w czasie wojennej ucieczki z Europy. Na jednej z fotografii matce autora towarzyszą znani poeci Jan Lechoń i Kazimierz Wierzyński.

Sąsiedztwo pomnika ławki trzech emisariuszy i hotelu Palacio jest nieprzypadkowe. Podczas II wojny światowej właśnie przez ten podlizboński hotel przewinęło się kilkuset agentów polskiego wywiadu. Część z nich pomagała w operacji przerzucenia kilkunastu tysięcy obywateli Polski z Portugalii do Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Kanady oraz Brazylii.