22 maja 1997 roku w Londynie zmarł Stanisław Swianiewicz – ekonomista, prawnik, sowietolog. Był jedynym jeńcem sowieckiego obozu w Kozielsku, którego w 1940 roku wycofano z transportu śmierci, dzięki czemu nie zginął w Lesie Katyńskim. Natomiast jego towarzyszy zapakowano do więziennych autobusów i wywieziono na miejsce kaźni. Stanisław Swianiewicz, bo o nim mowa, zmarł 57 lat później.
„Ten pobyt w pobliżu lasku katyńskiego zaciążył na całym moim późniejszym życiu. Od czasu, gdy w 1943 roku prawda o Katyniu stała się jasna, miałem ciągle poczucie, że jeżeli Opatrzność wyratowała mnie jedynego z czterech z górą tysięcy oficerów kozielskich więzionych na stracenie i pozwoliła osiągnąć świat ludzi wolnych, to wynika stąd, że ciąży na mnie jakiś obowiązek” – pisał ocalały jeniec Kozielska, autor wspomnień „W cieniu Katynia”.
Zmarł dokładnie 22 maja 1997 roku w Londynie, w wieku 97 lat. Dożył sędziwego wieku, choć zawdzięczał to niezwykłemu szczęściu. Ale nie od razu miał świadomość tego, że Sowieci zamordowali tysiące takich jak on. Jeńców, którzy dostali się do niewoli w toku kampanii polskiej. Gdy stawał się sowieckim więźniem, we wrześniu 1939 roku, był 40-letnim weteranem walk o niepodległość. Fakt ten nie powinien dziwić, skoro już za młodu wpajano mu tradycję patriotyczną. Jego prapradziadka stracono po powstaniu listopadowym, dziadek walczył w zrywie powstańczym, który wybuchł w 1863 roku.
Jako poddany rosyjskiego cara, Swianiewicz kształcił się m.in. w gimnazjum w Orle. Był wyróżniającym się uczniem, inicjatorem i organizatorem tamtejszego koła młodzieżowego. Zrobił spore wrażenie na młodym Witoldzie Pileckim, który pobierał naukę w tym samym mieście. Po odzyskaniu niepodległości przyszły świadek zbrodni katyńskiej działał w strukturach Polskiej Organizacji Wojskowej, walczył z bolszewikami, a także uczestniczył w tzw. Buncie Żeligowskiego. Po agresji niemieckiej na Polskę 1 września 1939 roku, ponownie otrzymał przydział wojskowy. Brał udział w walkach z Niemcami; w trakcie odwrotu dostał się w ręce czerwonoarmistów. Następnie, przez obóz przejściowy w Putywlu, został wywieziony do obozu w Kozielsku, gdzie nieoczekiwanie wycofano go z dalszego transportu i pozostawiono w pociągu, podczas gdy pozostałych oficerów wyprowadzono. Przez mały otwór pod sufitem wagonu obserwował, jak wyprowadzonych umieszczano w autobusach z oknami zasmarowanymi wapnem i wywożono dalej w nieznanym mu wówczas celu. Spod katyńskiego lasku trafił kolejno do więzienia w Smoleńsku, do wewnętrznego więzienia NKWD na Łubiance i do więzienia butyrskiego w Moskwie. Po kilkumiesięcznym śledztwie został za prowadzenie w Polsce naukowych badań gospodarki ZSRR „skazany” na 8 lat łagru w Republice Komi. W sierpniu 1941 r., w ramach tzw. „amnestii” w wyniku układu Sikorski-Majski zwolniony z obozu, ale jako jedyny żyjący polski świadek zbrodni katyńskiej natychmiast wyłączony przez NKWD z kategorii „amnestionowanych” i odesłany z powrotem do łagru. Dzięki zabiegom ministrów rządu RP Wacława Komarnickiego i Kajetana Morawskiego oraz interwencji ambasadora RP prof. Stanisława Kota ostatecznie odzyskał wolność . Po dotarciu na miejsce formowania Polskich Sił Zbrojnych w ZSRS złożył władzom polskim obszerną relację dotyczącą swojego pobytu w Kozielsku.
Po wojnie mieszkał w Londynie, co łączył z pracą i wykładami w Manchesterze, Indonezji, Stanach Zjednoczonych i Kanadzie (Saint Mary’s University w Halifaksie). Najdłużej był związany z Saint Mary’s University w Halifaksie. Żoną Olimpia opuściła Polskę po październikowej odwilży 1956 r. i po 18 latach rozłąki dołączyła do męża. Ze względu na dobro bliskich zeznania przed powołaną we wrześniu 1951 r. specjalną komisją Kongresu USA (zwana później komisją Maddena) do zbadania zbrodni katyńskiej składał, występując w masce. W latach 70. w Londynie, przed wyjazdem do Danii na tzw. przesłuchania sacharowskie dotyczące naruszania praw człowieka w krajach bloku wschodniego i tuż przed wydaniem książki o Katyniu, na pustej ulicy przeżył zamach na swoje życie.
Stanisław zmarł 22 maja 1997 r. wraz z żoną Olimpią został pochowany w Halifaksie.
Zachęcamy do zapoznania się z biografią Stanisława Swianiewicza.
STANISŁAW SWIANIEWICZ w DZIALE HISTORIA-KULTURA PAI
POLONIJNA AGENCJA INFORMACYJNA - KOPIOWANIE ZABRONIONE.
NAPISZ DO REDAKCJI - PODZIEL SIĘ WIADOMOŚCIĄ
Wyjątkiem jest uzyskanie indywidualnej zgodny redakcji, wówczas zgodnie z prawem autorskim należy podać źródło:
Polonijna Agencja Informacyjna, autora - jeżeli jest wymieniony i pełny adres internetowy artykułu
wraz z aktywnym linkiem do strony z artykułem oraz informacje o licencji.
Projekt w 2023 roku dofinansowany ze środków Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
w ramach konkursu Polonia i Polacy za Granicą 2023
Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/ów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
