23 maja 1865 roku w Sokołowie Podlaskim w obecności około 10 tysięcy mieszkańców miasta i okolicznych wsi władze rosyjskie powiesiły księdza Stanisława Brzóskę, jednego z dowódców Powstania Styczniowego i kapelana powstańców, wzór konsekwencji i poświęcenia sprawie polskiej. Oddział kapelana najdłużej utrzymał się w boju spośród wszystkich w Królestwie Polskim. Jednocześnie nie należy zapominać o jego pracy przed podjęciem walki zbrojnej. Tu był jednym z pionierów pracy organicznej - tak opisywał go przełożony biskup Beniamin Szymański.
Ks. Stanisław Brzóska (1834-1865) pochodził z mieszkającej na Podlasiu zubożałej szlachty zagrodowej. Początkowo studiował na Uniwersytecie Kijowskim, potem jednak wstąpił do seminarium duchownego. Po wyświęceniu na księdza w 1857 roku pełnił posługę duszpasterską w Sokołowie Podlaskim w kościele pod wezwaniem Niepokalanego Serca Najświętszej Panny Marii i Łukowie, gdzie szerzył idee niepodległościowe wśród chłopstwa. W swoich kazaniach ks. Brzóska nawiązywał często do roli ojczyzny w dziejach narodu. Podkreślał, że w planach bożych każdy naród na swoje miejsce na ziemi. Tak jak Izraelici dostali Ziemię Obiecaną do Boga, tak „ziemia nasza ojczysta to dar Boży dla naszego narodu!”. Polska została podarowana Polakom przez samego Boga: „Rozpala w sercach naszych miłość ku niej; miłość na śmierć i życie! Ziemia ta wrosła nam w dusze tak, że nie ma mocy, która by zdolna była zniweczyć ten związek”.
W 1861 roku sytuacja polityczna na ziemiach zaboru rosyjskiego była bardzo napięta. Po krwawym stłumieniu demonstracji w Warszawie i wprowadzeniu stanu wojennego w Królestwie, władze carskie były powszechnie znienawidzone. Kazania młodego wikariusza nie uszły uwadze rosyjskich władz. Msze ks. Brzóski zaczęli pilnie obserwować tajni agenci carscy. W niedzielę 10 listopada 1861 r. podczas nabożeństwa w Łukowie pojawili się oficerowie strzeleckiego kostromskiego pułku piechoty kwaterującego w tym mieście. Swoim niegrzecznym zachowaniem zakłócali mszę święta i prowokowali wiernych. W pewnym momencie ks. Stanisław nie wytrzymał i odnosząc się do przypowieści o pszenicy i kąkolu, powiedział o złym ziarnie wrzuconym przez diabła. Słowa te zostały odebrane przez oficerów jako aluzja pod ich adresem. „Ci rozbójnicy i judasze nie zadowalają się tym, że prześladują ludność na ulicach i w jej mieszkaniach, ale przychodzą do kościoła pod pozorem modlitwy, a właściwie dlatego, żeby wysłuchać słów pasterza i czyhać na życie…” – grzmiał z ambony.
27 listopada 1861roku kaznodzieja został aresztowany przez naczelnika radzyńskiej komendy żandarmerii Chwoszczańskiego pod zarzutem „podburzania wiernych w duchu religijno- patriotycznym” i odwieziony do Siedlec. Księdza Brzóskę postawiono przed polowym sądem wojennym. 10 grudnia został skazany na 2 lata więzienia. Namiestnik Lüders zmniejszył karę do roku. 30 stycznia 1862 roku ks. Brzóskę zamknięto w twierdzy zamojskiej. Choć zabiegi hierarchii kościelnej doprowadziły w końcu do jego uwolnienia, trzy miesiące spędzone przez Brzóskę w twierdzy zamojskiej podkopały jego zdrowie.
Choć po powrocie z więzienia Stanisław Brzóska został otoczony stałym nadzorem carskiej policji, nie przeszkodziło mu to jednak nawiązać kontaktu z organizacją spiskową. Spotykał się m.in. z Leonem Frankowskim, jednym z najaktywniejszych konspiratorów województw lubelskiego i podlaskiego. Młody duchowny przyłączył się do organizacji, rozpoczął werbunek ludzi i gromadzenie broni do przyszłego powstania.
W pracy konspiracyjnej dał się poznać jako dobry organizator. Od listopada 1862 roku do października 1863 łukowskim powstańcom udało się zebrać 200 dubeltówek, 2 pistolety, kilka sztuk pałaszy i szabel oraz proch. Chrzest bojowy ks. Stanisław odbył w nocy 23 stycznia 1863 roku, kiedy wraz z czterdziestoma sprzysiężonymi uderzył na 6. i 8. kompanię 2. batalionu kostromskiego pułku piechoty. W koszarach znajdowało się około 400 żołnierzy dowodzonych przez podpułkownika Pietrisowa. Wkrótce do Brzóski dołączył z powstańczym wojskiem Gustaw Zakrzewski, który przejął dowodzenie nad akcją. Koszar nie udało się zdobyć. Straty Rosjan wynosiły 4 zabitych i 20 rannych. Po stronie polskiej zginęło 3 powstańców, a 3 zostało rannych.
Po bitwie w Łukowie ks. Brzóska, jako zdekonspirowany powstaniec, musiał opuścić miasto. Przyłączył się do oddziału pułkownika Walentego Lewandowskiego, wojskowego naczelnika województwa. 7 lutego 1863 roku uczestniczył w przegranej bitwie pod Siemiatyczami. W walce pod Sosnowicą 4 marca 1863 r. ks. Brzóska został postrzelony w nogę, rekonwalescencja trwała dwa miesiące.
Niezłomna postawa kapelana powstańców nie uszła uwagi władz narodowych. 22 lipca 1863 roku Wydział Wojny Rządu Narodowego mianował ks. Brzóskę naczelnym kapelanem wojsk powstańczych województwa podlaskiego w randze generała. Od tej pory ksiądz zaczął używać pseudonimu „generał Brzeziński”. Po bitwie pod Fajsławicami (24 sierpnia) ks. Brzóska zapadł na tyfus. Hospitalizował się najpierw w Różance nad Bugiem, a potem w Łukowie, jednak w ciągłej obawie przed denuncjacją przewieziono go do dworu dziedzica Levittoux w Kępkach, gdzie przebywał do pełnego wyleczenia.
Zimą 1864 roku ks. Brzóska zorganizował kilkudziesięcioosobowy oddział konny, który Rosjanie szybko rozbili. Warunki dla walczących powstańców były bardzo trudne. Zewsząd otaczały ich zorganizowane wojska carskie. Działania wojenne ograniczały się właściwie do obrony przed ciągle nacierającym wrogiem i do nieustannych ucieczek. Sytuacja oddziału ks. Brzóski uległa jeszcze większemu pogorszeniu po 2 marca 1864 roku, kiedy car ogłosił reformę uwłaszczeniową chłopów. Oddział kapelana zaczął topnieć w oczach. We wrześniu 1864 r. „ostatni powstaniec”, uchodzący już za postać legendarną, miał pod swym dowództwem oddział liczący około 40 ludzi. Rosjanie nie szczędzili sił ani środków, wciąż jednak nie mogli go schwytać.
Na początku 1865 roku ks. Brzóska i Wilczyński przedostali się na teren pierwszej parafii kapelana. We wsi Krasnodęby-Sypytki ukryli się u sołtysa Bielińskiego, w specjalnym pomieszczeniu pomiędzy dwiema ścianami budynku jego domu.
Sprawą nieuchwytnego partyzanta zainteresował się w końcu rosyjski namiestnik Królestwa Polskiego, hrabia Berg. Wydał on ukaz, w którym zapowiadał sąd wojenny każdemu cywilowi, któremu wesprze Brzóskę i zburzenie każdego domu, w którym powstańcy znajdą schronienie. Do walki z partyzantami skierowano nowy, silny oddział podpułkownika Zankisowa. Na Lubelszczyźnie i Podlasiu zapanował policyjny terror. Władze carskie usiłowały zmusić biskupów do zdjęcia księdza Brzóski z godności kapłańskiej lub przynajmniej potępienia go. Żaden z hierarchów nie ugiął się jednak przez tymi żądaniami.
Na początku 1865 roku Stanisław Brzóska miał już tylko jednego żołnierza, Franciszka Wilczyńskiego. Jako ścigani rebelianci musieli wciąż ukrywać się przed wojskiem i żandarmerią. W kwietniu w ręce carskiej policji wpadła kurierka powstańcza, Antonina Konarzewska. Poddana torturom, wydała Rosjanom miejsce przebywania księdza Brzóski. We wsi Krasnodęby-Sypytki duchowny stoczył swą ostatnią walkę. Ranny Stanisław Brzóska został pojmany i wkrótce postawiony przed sądem polowym. Skazano go na śmierć przez powieszenie. Wyrok wykonano w Sokołowie, wobec 10 tysięcy zgromadzonych mieszkańców.
Przed śmiercią ks. Brzóska wyspowiadał się przed proboszczem parafii Czerwonka Stanisławem Nasiłowskim, któremu dał na pamiątkę zegarek. Jego ostatnie słowa brzmiały: „Żegnajcie bracia i siostry i wy małe dziatki. Ginę za naszą ukochaną Polskę, która przez naszą krew i śmierć..”, resztę zagłuszyły werble. Śmierć nie nastąpiła od razu, kapelan powstania konał w konwulsjach.
Polecamy opowieść o niezłomnym księdzu Brzósce w dziale historia - kultura PAI.
KS. STANISŁAW BRZÓSKA w DZIALE HISTORIA-KULTURA PAI
POLONIJNA AGENCJA INFORMACYJNA - KOPIOWANIE ZABRONIONE.
NAPISZ DO REDAKCJI - PODZIEL SIĘ WIADOMOŚCIĄ
Wyjątkiem jest uzyskanie indywidualnej zgodny redakcji, wówczas zgodnie z prawem autorskim należy podać źródło:
Polonijna Agencja Informacyjna, autora - jeżeli jest wymieniony i pełny adres internetowy artykułu
wraz z aktywnym linkiem do strony z artykułem oraz informacje o licencji.
Projekt w 2023 roku dofinansowany ze środków Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
w ramach konkursu Polonia i Polacy za Granicą 2023
Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/ów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
