2 lipca 1966 roku w Warszawie zmarł Jan Brzechwa, a właściwie Jan Wiktor Lesman. Miał mocną głowę, a poza zabawą i dobrą kuchnią przepadał za brydżem, remikiem, choć najbardziej kierkami. Dandys i esteta, swoją smukłą sylwetkę odziewał w eleganckie garnitury, pociągłą twarz przysłaniał okularami w rogowej oprawie. Pióro, które nie robi kleksów, francuskie notesy i papierosy, ma się rozumieć Gauloisesy – to były jego ulubione gadżety. Prawnik i działacz niejednej organizacji, genialny autor wierszy dla dzieci, sam siebie stawiał w cieniu znanego kuzyna i podobnych mu kolegów, czyli uznanych liryków. Ale na jego "Bajkach samograjkach", "Pchle Szachrajce" czy przygodach pana Kleksa wychowało się kilka pokoleń Polaków. Kim był Jan Brzechwa?
Jak sam Brzechwa obliczył, do 1964 roku wyszło aż 8 milionów egzemplarzy jego książek.
Spośród utworów dla dorosłych, poza wspomnianymi wyżej, ogłosił w roku 1925 zbiór wierszy "Oblicza zmyślone". Kuzyn – poeta radził, by dać sobie spokój z pisaniem i zająć się jurysprudencją, jednak po ponownej lekturze zdanie zmienił. Głosy krytyki były dość dobre, jednak rzucała się w oczy pewna nieoryginalność, brak świeżości i jałowy neosymbolizm. Zdarzały się i zarzuty naśladownictwa, czy to Bolesława Leśmiana, czy to innych poetów.
Doczekał się publikacji w Skamandrze (wiersz "Ludzie leśni", nr 34-36/1924, pod ps. Stanisław Rudawa). Obok publikacji w piśmie, utrzymywał stale kontakty towarzyskie z kręgiem Skamandrytów. W roku 1929 ukazał się kolejny tom poezji – "Talizmany". Recenzje były chłodne. Trzy lata później wyszedł obszerny tom liryków pt. "Trzeci krąg", obejmujący też dorobek wcześniejszy. Krytycy podkreślali muzyczność i subtelną erotykę, nie podważano tak talentu jak i „prawa do pisania”. "Piołun i obłok" z 1935 był już oceniany jako bardzo dobry.
Przechodząc do twórczości, z której Pisarz jest najbardziej znany, warto przypomnieć, że wiersz dziecięcy to kategoria gatunku niezależna od adresata danego utworu, zatem nie tyle wiersz jest „dla dzieci”, co jego strukturalizacja jest uwarunkowana typem dziecięcej wyobraźni. Jest to zatem gatunek, gdzie sprawdza się pewien typ wyobrażeń, pamięci i emocji charakterystyczny dla dziecka, lecz i dla dorosłego, zwłaszcza dorosłego, który widzi w pisaniu „błazeństwo”, nie zaś hieratyczne, solenne „kapłaństwo”.
W XIX wieku wyobrażenie o paidialności to kołysanki, wyliczanki, bajeczki. W wieku XX mamy do czynienia z przewartościowaniem, wejście do poezji licznych elementów z folkloru dziecięcego i autentycznego postrzegania świata przez dzieci (por. postępy psychologii rozwojowej i, co za tym idzie, pedagogiki). Stąd i poza konwencją sielankowo-baśniową mamy konwencję satyryczną oraz wolne gry wyobraźni twórcy.
Twórczość dziecięca Brzechwy czerpała zarówno z wierszy poetów skupionych wokół Skamandra (związanych też z humorem kabaretu Pikador), jak i z postawy sprzeciwu wobec podejścia do literatury dla dzieci jako utworów „drugiej klasy”. Jak sam pisał: [w]ciąż pokutuje u nas mniemanie, że pisanie dla dzieci jest czymś w rodzaju produkcji ubocznej, podobnie zresztą jak wytwarzanie zabawek z odpadów w przemyśle ciężkim. Stąd utwory Jana Brzechwy kierowane do dzieci miały też adresata dorosłego, nie tylko rodzica, który wraz z dzieckiem albo samodzielnie przeżywa (również, z czasem, przez wspomnienia i nostalgię) językową i humorystyczną przygodę. Nie powinno zatem zaskakiwać, że wydana w roku 1946 "Pchła szachrajka" cieszyła się popularnością wśród dorosłych, zwłaszcza że za pomocą absurdalnego humoru opisywała ludzkie słabości, przywary i wady charakteru. W Pchle Poeta doskonale zrealizował swą receptę na udany tekst dla dzieci (i dorosłych): jasność myśli złączona z celnością artystycznego wyrazu. O „dorosłej” inspiracji wziętej ze świata kobiet warszawskich kawiarń i salonów świadczy wiersz z sierpnia 1943 zapisany na fragmencie rękopisu ofiarowanego Janinie Serockiej (incipit Janeczko miła chciałaś bajki…).
To oczywiście tylko niewielkie wprowadzenie do omówienia osoby Brzechwy, dlatego polecamy obszerny artykuł w dziale historia-kultura PAI.
Jan Brzechwa w DZIALE HISTORIA-KULTURA PAI
POLONIJNA AGENCJA INFORMACYJNA - KOPIOWANIE ZABRONIONE.
NAPISZ DO REDAKCJI - PODZIEL SIĘ WIADOMOŚCIĄ
Wyjątkiem jest uzyskanie indywidualnej zgodny redakcji, wówczas zgodnie z prawem autorskim należy podać źródło:
Polonijna Agencja Informacyjna, autora - jeżeli jest wymieniony i pełny adres internetowy artykułu
wraz z aktywnym linkiem do strony z artykułem oraz informacje o licencji.
Projekt w 2023 roku dofinansowany ze środków Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
w ramach konkursu Polonia i Polacy za Granicą 2023
Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/ów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
