Dzisiaj opowieść o postaci tak niezwykłej dla współczesnych, że czyta się ją jak bajkę, a jednak to prawdziwa historia. Nie korzystać ze zgromadzonego majątku? żyć w ascezie gdy mogłoby się brylować na salonach? Miał wszystko - pieniądze zdobyte swoją pracą, pochodzenie, wykształcenie, obycie w świecie. I wszystko poświęcił ojczyźnie. Niebywałe, zwłaszcza w perspektywie tego co dzisiaj skłonni jesteśmy tolerancyjnie (lub pod wpływem propagandy) uważać za patriotyzm.100 lat temu zmarł Władysław Zamoyski, działacz społeczny, filantrop, przedsiębiorca, asceta... Wymieniać by można długo, bo to postać niezwykła i zasłużona dla Polski, której oddał cały swój majątek. "Majątku, jaki mi Bóg w ręce oddał, nigdy nie uważałem za własność moją, lecz za własność Polski w czasowym moim posiadaniu." pisał w liście do Zofii Broel Platerowej pod koniec życia. Odszedł otoczony powszechnym podziwem. Krakowski „Czas„ napisał o nim w nekrologu: ”jedna z najpiękniejszych postaci współczesnej Polski”.
Hrabia Władysław Zamoyski nie urodził się w Polsce, przyszedł na świat 18 listopada 1853 roku w Paryżu. W jego żyłach płynęła jednak polska, błękitna krew. Pochodził z arystokratycznego rodu - ojciec – generał Władysław Zamoyski, niestrudzony działacz niepodległościowy na emigracji, matka – Jadwiga z rodu Działyńskich, córka Tytusa Działyńskiego- który wyznawał idee patriotyzmu, kultu tradycji i religijności. Zygmunt Krasiński (autor Nie-boskiej komedii) na wieść o narodzinach potomka generała napisał do niego w liście: „Błogosławieństwo zjawiło się w domu twoim – masz syna! Niech bohaterstwem, poświęceniem, wytrwałością dorówna kiedyś ojcu!”. Prorocze słowa.
Od lutego 1854 roku, w związku z pobytem rodziców w Turcji (wojna krymska), młody Władysław wychowywał się u dziadków. Po powrocie do Paryża w lipcu 1855 roku rodzina Zamoyskich zamieszkała w domu będącym jednocześnie siedzibą Biblioteki Polskiej.
Wychowanie Władysława należało głównie do matki. Jadwiga Działyńska, bardzo inteligentna osoba, która angażowała się również w działalność męża, skrupulatnie wybrała sposób na rozwijanie syna. Rodzina Zamoyskich często odwiedzała ziemie Wielkopolski i Galicji. Matka poświęcała wiele czasu na edukowanie i wychowywanie swych dzieci, które uczyły się matematyki, języka polskiego, greki, historii i geografii kraju ojczystego oraz słuchały fragmentów Pisma Świętego.
Młody Zamoyski w 1871 r. przystąpił do egzaminów maturalnych w paryskim Lycée Impérial Charlemagne - jako uczeń nie wykazywał ponadprzeciętnych zdolności, szkołę jednak ukończył - następnie w latach 1874, 1876, 1877 i 1878 czterokrotnie usiłował dostać się na paryską Politechnikę, jednakże bez powodzenia. Na początku 1875 roku zaciągnął się więc dobrowolnie do armii francuskiej. W wojsku doszedł do stopnia podporucznika.
W kolejnych latach podróżował. W 1879 roku na zaproszenie Komisji Francuskiej wyjechał do Australii na Wystawę Powszechną w Sydney. Podróżował w głąb kraju, popłynął także na Tasmanię. Zawiązywał znajomości z naukowcami, rozkochał się w naturze.
Z Australii i Oceanii przywiózł bogate zbiory etnograficzne i mineralogiczne, które trafiły do dóbr kórnickich leżących w Wielkopolsce
Kluczowe zdarzenie, mające wpływ na późniejsze losy hrabiego Władysława Zamoyskiego, miało miejsce w połowie marca 1880 roku. Porażony wylewem Jan Działyński sporządził testament, zgodnie w którym cały majątek rodu (ziemie kórnickie) pozostawił swojemu siostrzeńcowi, który tymczasem przebywał w Australii. Decyzja wzbudzała wiele kontrowersji, a sam Władysław podporządkował się jej dopiero rok później.
Oszczędnie gospodarował nowo nabytymi dobrami. Zaprzestał finansowania powołanego przez T. Działyńskiego Towarzystwa Nauk Ścisłych w Paryżu, które co roku pochłaniało ogromne sumy. W licznej korespondencji wyjaśniał, że za cel nadrzędny uważa ratowanie własności polskiej w Wielkim Księstwie Poznańskim. Polskie majątki znajdowały się wówczas pod coraz większą presją ze strony bismarckowskiej administracji. Skupił się także na słynnej już wówczas Bibliotece Kórnickiej.
Niewątpliwy patriotyzm, religijność, społecznikostwo i dumę rodową łączył z dość ekscentrycznym stylem bycia: „Był wysokiego wzrostu, trzymał się prosto, siwa broda dodawała mu dostojeństwa, ubierał się bez przesady skromnie – można by powiedzieć, ubogo, nosił bardzo wyświechtane ciemne ubranie, zdaje się jedyne jakie posiadał […] nie był zarozumiały z racji swego pochodzenia, był raczej super demokratyczny […]. Miał różne dziwactwa, jadał tylko z głębokiego talerza i tylko obiady i kolacje. Jadąc w podróż zabierał w torbę kaszę i w butelce herbatę, aby zaoszczędzić na wydatkach. Jeździł wyłącznie III klasą”.
Władysław sypiał na twardym biurku z książkami pod głową. Podobno wywiązywał się w ten sposób ze ślubowania, że dopóki Polska nie odzyska wolności, on w ten sposób będzie kładł się do snu. Ciężko pracował od rana do nocy, odmawiając sobie wszelkich przyjemności: nie pił, nie palił, a nawet nie polował, do końca życia nie związał się z żadną kobietą. Jadał niewiele i tylko jarskie potrawy. Zatroskana rodzina próbowała „przemycić” mu do jedzenia mięso, ten jednak był spostrzegawczy i zabraniał tak czynić.
Oryginalny styl bycia nie przeszkodził Władysławowi Zamoyskiemu w osiągnięciu sukcesu finansowego. powiększył majątek o 3200 ha oraz aktywnie wspomagał życie społeczne i kulturalne. Nie sposób wymienić jego wszystkich inicjatyw: księgarnia w Poznaniu, wiceprezesura Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Towarzystwo Czytelni Ludowych, Towarzystwo Szerzenia Wstrzemięźliwości, Polska Akademia Umiejętności. Założył wraz z matką szkołę gospodarstwa domowego dla dziewcząt, gdzie nauczycielki sprowadzono z Francji oraz USA.
Przebywając w Wielkopolsce, hrabia rozpoczął działalność społeczno-gospodarczą m.in. wykupywanie majątków polskich zagrożonych przejęciem przez Niemcy; wspieranie tworzonej przez matkę Szkoły Domowej Pracy Kobiet.
Kiedy nastały rugi pruskie zmuszanie obcych do opuszczenia pruskich ziem, a Zamoyscy mieli paszporty francuskie, w 1885 roku hrabia wraz z matką i siostrą zmuszeni byli opuścić Kórnik. Dla całej rodziny był to okres destabilizacji. Przebywali najczęściej w Paryżu, na Spiszu i w Galicji. Ostatecznie osiedli w Kuźnicy koło Zakopanego.
Osoby, które znały sytuację Zamoyskiego oraz jego umiejętności i społeczne zaangażowanie, zaczęły składać mu propozycje udziału w mającej się odbyć licytacji ziem zakopiańskich, zdewastowanych przez poprzednich właścicieli przez uprawianie intensywnej gospodarki leśnej.
W tym samym czasie środowisko tatrzańskie stało się już przedmiotem troski pewnych ugrupowań i patriotów, którzy dostrzegali piękno podhalańskich rejonów. Zakopane stawało się pomału miejscowością uzdrowiskową, której los leżał na sercu również przybywających tu licznie artystów.
Licytacja, która w dużej mierze decydowała o dalszym losie ziem zakopiańskich (proponowano agresywny przemysł), mała miejsce w Nowym Sączu 9 maja 1889 roku. Przedstawiciel hrabiego Władysława Zamoyskiego, przebijając stawkę konkurentów każdorazowo o jednego centa, spektakularnie wygrał licytację kwotą 460 002 zł oraz 3 centy. Henryk Sienkiewicz pisał: „sprawa nie mogła wziąć szczęśliwszego obrotu”. Od tego czasu działalność hrabiego bardzo poważnie ingerowała w losy Podhala.
Sprzyjając gospodarce leśnej i społeczeństwu, Zamoyski mocno wpisał się w listę zasług dla Zakopanego. W 1902 roku, w sądzie międzynarodowym w Grazu, uzyskał wyrok włączający okolice Morskiego Oka w granice ziem polskich i kończący spór o ziemie tatrzańskie. Przedstawicielem Polaka był wybitny historyk lwowski, prof. Oswald Balzer, który za te zasługi ma ulicę swojego imienia w Zakopanym.
Zamoyski nadal gospodarował, zarówno w wielkopolskim Kórniku, jak i w Zakopanem, gdzie pod koniec życia uruchomił pierwszą elektrownię. Udzielał się w niezliczonej liczbie organizacji naukowych i charytatywnych. Słynął jako niezwykle sprawny reformator gospodarczy. Będąc samemu człowiekiem dość ekscentrycznym, umiał doskonale dobierać sprawnych i wszechstronnych współpracowników. Organizując gospodarkę zawsze kierował się interesem pracowników, co niekiedy odbijało się na rentowności przedsięwzięć.
Dzięki staraniom Zamoyskiego powstały linia kolejowa Chabówka – Zakopane i szosa do Zakopanego. Ponadto, Władysław był m.in. prezesem Instytucji Czci i Chleba, członkiem-założycielem Polskiego Towarzystwa Literacko-Artystycznego oraz współpracownikiem prowadzonego przez siostrę Marię stowarzyszenia pomocy polskim emigrantom we Francji Opieka Polska. Hrabia Zamoyski nigdy nie założył rodziny. Swój majątek przekazał narodowi polskiemu, zakładając fundację Zakłady Kórnickie. Stefan Żeromski pisał, że stworzony przez Władysława i jego współpracowników akt fundacji powinien być czytany w szkołach na równi z dziełami wieszczów. Dożył niepodległości, lecz czy zaczął spać w łóżku – nie wiadomo.
"Majątku, jaki mi Bóg w ręce oddał, nigdy nie uważałem za własność moją, lecz za własność Polski w czasowym moim posiadaniu. […] Na potrzeby moje osobiste nigdym z Kórnika centa nie wziął„ – pisał w liście do Zofii Broel Platerowej pod koniec życia. Odszedł otoczony powszechnym podziwem. Krakowski „Czas„ napisał o nim w nekrologu: ”jedna z najpiękniejszych postaci współczesnej Polski”.
Za swoje zasługi został pośmiertnie odznaczony Wstęgą Orderu Odrodzenia Polski. W Zakopanem, na skrzyżowaniu Krupówek z Alejami 3 Maja, stoi pomnik hrabiego.
Władysław Zamoyski hrabia herbu Jelita w DZIALE HISTORIA-KULTURA PAI
POLONIJNA AGENCJA INFORMACYJNA - KOPIOWANIE ZABRONIONE.
NAPISZ DO REDAKCJI - PODZIEL SIĘ WIADOMOŚCIĄ
Wyjątkiem jest uzyskanie indywidualnej zgodny redakcji, wówczas zgodnie z prawem autorskim należy podać źródło:
Polonijna Agencja Informacyjna, autora - jeżeli jest wymieniony i pełny adres internetowy artykułu
wraz z aktywnym linkiem do strony z artykułem oraz informacje o licencji.
