18 lat temu, 29 listopada 2005 roku zmarł w Londynie w wieku 92 lat dr Józef Garliński, oficer Komendy Głównej AK, więzień hitlerowskiego obozu zagłady Auschwitz, długoletni prezes Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, historyk o bogatym dorobku i znany działacz społeczny środowiska polskiej emigracji politycznej.
Józef Garliński urodził się 14 października 1913 roku w Kijowie, w rodzinie mieszkającej tam od kilku pokoleń. Do Polski przesiedlili się w 1920 roku. Ojciec Józefa był wojskowym (majorem kawalerii WP), zaś chłopak był słabego zdrowia; te dwa powody sprawiły, że młodzieńcze lata spędził w różnych miejscach Polski (Warszawa, Rakowice, Przemyśl, Rawicz, Zakopane...). Maturę zdał w roku 1934 w Liceum Ogólnokształcącym imienia Adama Asnyka w Kaliszu. Zaraz potem trafił do wojska - służył w Szkole Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu (1934-1935).
Zaczął studiować prawo na Uniwersytecie Warszawskim, ale studia przerwała wojna... Tuż przed wyruszeniem na front, 4 września 1939 roku ożenił się z Irlandką, Eileen Short. Zaraz potem, jako podporucznik rezerwy 1 pułku szwoleżerów Warszawskiej Brygady Kawalerii walczył pod Krasnoborem, Kowalowem, Suchowolą oraz Jacnią na Lubelszczyźnie (tam został ranny). Po klęsce i wyjściu z niewoli - jeszcze we wrześniu - wrócił do Warszawy i do żony, po czym oboje włączyli się w działalność ruchu oporu (ZWZ/AK). Garliński wkrótce (mając 29 lat) został szefem Wydziału Więziennego, a następnie Wydziału Bezpieczeństwa Komendy Głównej Armii Krajowej. Aresztowany (pomyłkowo, przez zbieżność nazwisk) przez Gestapo w kwietniu 1943 roku, był więziony na Pawiaku, następnie w obozach koncentracyjnych w Oświęcimiu (Auschwitz) i Neuenengamme pod Hamburgiem, ale nie został zdekonspirowany.
Po wyzwoleniu wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Gdy odnalazł żonę, która całą okupację spędziła w Warszawie, służąc w AK i walcząc jako sanitariuszka w Powstaniu, wspólnie podjęli decyzję o emigracji; spotkali się po latach już w Wielkiej Brytanii, w Londynie.
Na emigracji Józef Garliński utrzymywał się z pracy w Hoover Institute & Library, a następnie ze sprzedaży polis ubezpieczeniowych, wykładów i publikacji. Był działaczem społecznym, członkiem władz wielu organizacji, między innymi w latach 1956-1965 prezesował Zarządowi Głównemu Koła Armii Krajowej w Londynie, od 1976 roku był prezesem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, był też założycielem i redaktorem rocznika "Pamiętnik Literacki" w Londynie. Był też członkiem między innymi Stowarzyszenia Polskich Kombatantów, Polskiego Ośrodka Społeczno-Kulturalnego (który także współtworzył) oraz Polskiego Pen Clubu. Był członkiem honorowym Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej i Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej. Uhonorowano go wieloma nagrodami - żeby wymienić tylko kilka - Koła Armii Krajowej w Londynie (1961), Fundacji Jurzykowskiego w Nowym Jorku (1974), Stowarzyszenia Polskich Kombatantów (1981), Fundacji im. Turzańskich w Toronto (1991).
Zaczął pisać i publikować u progu lat '60. XX w. Pisał opracowania historyczne na temat II wojny światowej, wspomnienia i utwory eseistyczno-literackie. W roku 1973 Józef Garliński, mając 59 lat, napisał i obronił pracę doktorską ('Underground Movement in Auschwitz Concentration Camp') w prestiżowej London School of Economics and Politacal Sciences. Po latach miało się okazać, że największy rozgłos przyniosła mu właśnie praca 'Oświęcim Walczący', która tylko w Wielkiej Brytanii miała sześć wydań (w sumie było wydań siedemnaście: oprócz angielskich jeszcze francuskie, dwa amerykańskie i osiem po polsku).
Dorobek pisarski Józefa Garlińskiego (jak niemal wszystkich autorów emigracyjnych) był w kraju objęty zapisem cenzury. Szczególnie niegodziwe było to w przypadku książki o obozie Auschwitz, w której Garlicki przedstawił między innymi bohaterski wyczyn rotmistrza Witolda Pileckiego (Pilecki na ochotnika dał się zamknąć w obozie, by poznać prawdę o tym miejscu i zorganizować wewnątrz ruch oporu). Otóż Witold Pilecki został po wojnie aresztowany przez polską bezpiekę, oskarżony o szpiegostwo i stracony... zaś zasługi w wewnątrzobozowym podziemiu przypisywał sobie niejaki Józef Cyrankiewicz, również więzień Auschwitz, po wojnie - premier komunistycznego rządu PRL.
Józef Garliński jest także autorem wielu innych, ważnych publikacji. To on napisał książkę o 'ostatniej [cudownej] broni Hitlera' - rakietach V1 i V2, ujawniając światu rolę, jaką w rozpoznaniu tej broni odegrał wywiad Armii Krajowej; był tez autorem pasjonującej historii niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma, której kody złamano dzięki polskim matematykom. Józef Garliński wielokrotnie przypominał o tym fakcie przypisującym sobie zasługi Brytyjczykom (ostatnio - w początkach XXI wieku - po premierze mijającego się z historyczną prawdą filmu 'Enigma'). Znany był z tego, że walczył o dobre imię Polski na świecie i głośno domagał się sprostowań, kiedy któreś z brytyjskich czy światowych mediów przekłamywało historyczne fakty.
Od 1984 roku był profesorem najnowszej historii Polski w Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie w Londynie. Jeździł z wykładami monograficznymi po całym świecie - znano go na uniwersytetach i w ośrodkach polonijnych w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Francji, Norwegii, Danii, Szwecji i we Włoszech.
Był wielokrotnie odznaczony, między innymi takimi honorami, jak krzyż Orderu Wojennego Virtuti Militari (V, 1942, weryfikacja 1946), Order Odrodzenia Polski (IV, V), Krzyż Walecznych, Jugosłowiański Krzyż Partyzancki (1966), Krzyż Armii Krajowej (1971), Medal Penitencjarny MSW za wywiad więzienny w czasie wojny (1992), Krzyż Oświęcimski (1995), Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami (1946 i 1965), Medal Wojska, Krzyż Kawalerski Polonia Restituta (1972), Oficerski (1980) i Komandoria z Gwiazdą (1995), Medal 'Polonia Master Nostra Est' (1995).
Do wolnej Polski Józef Garliński przyjechał w 1991 roku po raz pierwszy po 48 latach nieobecności. Odwiedził między innymi Kalisz, gdzie został honorowym obywatelem miasta. Ufundował tablicę pamiątkową w Liceum, w którym niegdyś zdawał maturę. W maju 2000 roku przekazał w darze swoje archiwa (materiały, które zebrał podczas w pracy historyka i pisarza) do Ossolineum. Doczekał krajowych wydań swoich książek, wreszcie bez cenzury....
Zmarł 29 listopada 2005 roku w Londynie, pochowany na cmentarzu Gunnersbury.
Józef Garliński w DZIALE HISTORIA-KULTURA PAI
POLONIJNA AGENCJA INFORMACYJNA - KOPIOWANIE ZABRONIONE.
NAPISZ DO REDAKCJI - PODZIEL SIĘ WIADOMOŚCIĄ
Wyjątkiem jest uzyskanie indywidualnej zgodny redakcji, wówczas zgodnie z prawem autorskim należy podać źródło:
Polonijna Agencja Informacyjna, autora - jeżeli jest wymieniony i pełny adres internetowy artykułu
wraz z aktywnym linkiem do strony z artykułem oraz informacje o licencji.
