POLONIJNA AGENCJA INFORMACYJNA
Dom Polonii w Warszawie
STOWARZYSZENIE "WSPÓLNOTA POLSKA"
ul. Krakowskie Przedmieście 64, 00-322 Warszawa
29 lipca 2018 odszedł Tomasz Stańko, jeden z najwybitniejszych muzyków w historii polskiego jazzu, o którym The New York Times pisał “Trębacz wolności ducha, myśli i jazzu.”
Kariera Tomasza Stańki rozpoczęła się w roku 1962, gdy po dyplomie Wyższej Szkoły Muzycznej w Krakowie zakłada, wspólnie z Adamem Makowiczem, kwartet Jazz Darings, który był próbą przeszczepienia na grunt europejski idei free-jazzu Ornette Colemana. Ale już w 1963 roku podjął współpracę z Krzysztofem Komedą, a także z Andrzejem Trzaskowskim (na Jamboree 1964 występ w zespołach obu liderów!).
W 1965 roku wziął udział w nagraniu płyty „Astigmatic” Komedy, uważanej za najważniejszy album w historii polskiego jazzu. Na Jamboree 1967 po raz pierwszy zaprezentował własny kwartet (Janusz Muniak, ts; Jan Gonciarczyk, bass; Janusz Stefański, dr), do którego wkrótce dołączył saksofonista i skrzypek Zbigniew Seifert. Koncerty Kwintetu Stańki (debiut na Jamboree 1968 i potem sensacyjny występ na Berliner Jazztage w 1970 z Bronisławem Suchankiem na kontrabasie) przeradzały się w happeningi o niebywałej sile ekspresji. „Czuliśmy przymus ciągłego poszukiwania wolności w muzyce i muzyki w wolności” – wspominał po latach Janusz Muniak.
W 1971 roku Stańko z plejadą europejskich gwiazd bierze udział w realizacji utworów Krzysztofa Pendereckiego i Dona Cherry’ego, choć już wtedy sam pisał awangardowe partytury dla Studia Jazzowego Polskiego Radia (m.in. cykle „Muzyka drewniana”, „Akwarium”, „Szkice”). Tymczasem Kwintet w apogeum działalności ulega rozwiązaniu w 1973 roku i Stańko tworzy trio, które przeradza się w kwartet z fińskim awangardowym perkusistą Edwardem Vesalą. Powstaje wówczas płyta TWET (Vesala, Peter Warren, Tomasz Szukalski), a w grudniu 1975 monachijska firma ECM wydaje Balladynę, z udziałem kontrabasisty Dave’a Hollanda. To był free-jazz, nawiązujacy wprawdzie do wzorców colemanowskich (np. brak instrumentu harmonicznego), realizowany jednak w duchu tradycji europejskiej, z subiektywnym, całkowicie swobodnym kształtowaniem rytmu, co pozwalało eksponować przestrzeń liryczną utworów („W życiu są dwie strony – strona jasności i strona ciemności. My jesteśmy raczej po tej drugiej stronie. Bolesnej. Cierpienie jest dla mnie największą inspiracją” – komentował Stańko).
Lata 80. to nowe kontakty (m.in. Chico Freeman, Howard Johnson, Cecil Taylor), wyprawa do indyjskiej świątyni Tadż Mahal (w efekcie powstaje płyta solo) i nowe formacje – COCX (koneksje rockowe) i Freelectronic z poszerzoną bazą elektroakustyczną. Stańko pisze dla filmu i szuka inspiracji u Witkacego (Witkacy Peyotl).
Działalność międzynarodowego kwartetu z Bobo Stensonem, Andersem Jorminem i Tony Oxleyem staje się prologiem odnowienia współpracy z ECM. Od 1994 roku ukazuje się seria albumów, wśród których najpierw Litania (z muzyką Komedy), potem From the Green Hill (z udziałem m.in. Dino Saluzziego i Johna Surmana – Nagroda Krytyki Niemieckiej 2000) umacniają miedzynarodową pozycję Stańki. W 2002 roku zostaje pierwszym laureatem Europejskiej Nagrody Jazzowej. Nowy, polski skład jego zespołu (Marcin Wasilewski, Sławomir Kurkiewicz, Michał Miśkiewicz) zostaje entuzjastycznie przyjęty przez szefa ECM, Manfreda Eichera. Ukazują się kolejne płyty, Soul of Things (2001), Suspended Night (2003) i Lontano (2005); w kolejnych latach (m.in. z Finami Alexim Tuomarilą i Olavim Louhivuori) albumy Dark Eyes (2009; z inspiracjami nowojorskimi) oraz Wisława (2012). Ale znacznie wcześniej, w 2005 roku, na zamówienie Muzeum Powstania Warszawskiego Stańko nagrywa głęboko refleksyjną muzykę, która ukazała się na płycie Wolność w sierpniu.
W nowej serii nagrań główną jakością ekspresyjną stała się liryka („szedłem od dzikości, więc idę w kierunku łagodności, uproszczeń, komunikatywności”), choć charakterystyczne brzmienie i dynamika instrumentu, w rozległej skali od szeptu do krzyku, pozostawała częścią jego języka. W barwach ECM koncertował na całym świecie, w tym kilkakrotnie w USA, gdzie bywał porównywany do Milesa Davisa. Baczny obserwator rzeczywistości, erudyta, miłośnik malarstwa, literatury i muzyki wszelkich odmian, pozostawał osobowością intrygującą, ale i nieuchwytną („dziś wydaje mi się, że po prostu mam skłonność do tego, co anarchistyczne. Gdybym się urodził później, byłbym rockmanem albo hiphopowcem”). Jego wspomnienia, zwłaszcza zawarte w wywiadzie rzece przeprowadzonym przez Rafała Księżyka i wydanym pt. Desperado, pokazują fragment ważnego obszaru subkultury jazzowej ostatniego półwiecza. W swoich opiniach bywał niekiedy skrajnie politycznie niepoprawny, co pobudza wyobraźnię czytelnika w stopniu porównywalnym z jego muzyką.
Tomasz Stańko brał udział w jazzowych opracowaniach muzyki Chopina co najmniej trzykrotnie – w 1993 roku na płycie Leszka Możdżera Chopin-Impresje, w 2007 na wspólnym koncercie z pianistą Makoto Ozone na festiwalu „Chopin i jego Europa” oraz w 2014 roku, również w ramach „Chopina i jego Europy”, w kwartecie z pianistą Dominikiem Wanią, kontrabasistą Sławomirem Kurkiewiczem, a także fińskim perkusistą Olavim Louhivuorim.
Tomasz Stańko nagrał około czterdziestu albumów, skomponował muzykę do kilkudziesięciu filmów, wśród których znalazły się "Pożegnanie z Marią" (reż. Filip Zylber), "Reich" (Władysław Pasikowski), "Egzekutor" (Filip Zylber) oraz spektakli teatralnych: "Balladyna", "Nienasycenie", "Wyzwolenie".
Tomasz Stańko na łamach swojej autobiografii komentuje swój styl gry: „Zawsze grałem standardy tym samym niekonwencjonalnym językiem, którym grywałem free jazz. Po funkcjach glissami czy brudnymi frazami, krzykami.” Jego uwagi o sposobie, gry na trąbce, o stylu swoim i kolegów z zespołu zawsze są wyraziste; pisze np. „W jazzie zawsze podobało mi się to, że stoi księgowy obok wariata i razem czują się świetnie, bo im dobrze się grało. To mnie pociągało w jazzie, jego różnorodność i tolerancyjność, i szaleństwo płynące z tego zestawienia”.
Tomasz Stańko w DZIALE HISTORIA-KULTURA PAI
POLONIJNA AGENCJA INFORMACYJNA - KOPIOWANIE ZABRONIONE.
NAPISZ DO REDAKCJI - PODZIEL SIĘ WIADOMOŚCIĄ
Wyjątkiem jest uzyskanie indywidualnej zgodny redakcji, wówczas zgodnie z prawem autorskim należy podać źródło:
Polonijna Agencja Informacyjna, autora - jeżeli jest wymieniony i pełny adres internetowy artykułu
wraz z aktywnym linkiem do strony z artykułem oraz informacje o licencji.
