11 października 1919 roku Józef Piłsudski jako Naczelny Wódz wojsk polskich podpisał Akt (13588/223) otwarcia Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie oraz wydał rozkaz zawierający statut tymczasowy Uniwersytetu Stefana Batorego. Pierwszym oficjalnym rektorem USB został Michał Siedlecki. Językiem wykładowym w okresie międzywojennym był język polski. Jesienią 1919 roku otworzono sześć wydziałów: Humanistyczny, Teologiczny, Prawa i Nauk Społecznych, Matematyczno-Przyrodniczy, Lekarski z oddziałem farmaceutycznym i Sztuk Pięknych. W 1919 otwarta została Biblioteka Uniwersytecka. Tradycja tej uczelni sięgała o wiele dawniej, do czasów króla Stefana Batorego, który to postanowił przekształcić Kolegium Jezuitów w Wilnie w Akademię i Uniwersytet Wileński Towarzystwa Jezusowego (łac. Academia et Universitas Vilnensis Societatis Jesu).

Pokolenie roku 1918, które tworzyło po 150 latach zaborów niepodległe państwo polskie, widziało tradycje dawnego Państwa Jagiellonów i Rzeczpospolitej Obojga Narodów jako żywe wspomnienie. Dla wielu z nich, tradycje te wydawały się możliwe do odrodzenia. Wspomnienia wielkości, dumy i siły powodowały, że wizja dawnego, wspólnego państwa, które zarówno Polsce jak i Litwie zapewniało bezpieczeństwo i trwałą stabilizację przez przeszło 260 lat, wydawała się do zrealizowania za zgodą obu narodów. Zwłaszcza, że odwoływano się do modelu państwa i społeczeństwa, które było wzorem humanizmu i demokracji ówczesnej Europy. Jednym z najważniejszych symboli owej wspólnoty był Uniwersytet Wileński.

Termin Uniwersytet pochodzi od łacińskiego zwrotu universitas magistrorum et scholarium oznaczających ogół nauczycieli i uczniów. W 1364 roku król Kazimierz Wielki wydał przywilej fundacyjny Akademii Krakowskiej (dziś Uniwersytet Jagielloński). Drugim najstarszym uniwersytetem na ziemiach polskich była Akademia i Uniwersytet Wileński Towarzystwa Jezusowego ufundowany przez króla Stefana Batorego w 1579 roku. Uczelnia bardzo długo była jedyną wyższą szkołę na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Kolejną uczelnią wyższą w Polsce była Akademia Lwowska, która została powołana w 1661 roku.

W 1918 roku w Polsce funkcjonowały trzy uniwersytety – Jagielloński, Jana Kazimierza we Lwowie (nazwa od 1919 roku) oraz Warszawski. Działały również dwie Politechniki – Warszawska oraz Lwowska. Pięć lat później, w 1923 roku w II Rzeczypospolitej otwartych było już 17 uczelni. W 1939 roku 28 uczelni wyższych kształciło 50 tysięcy studentów. W 1919 roku powstał w Wilnie Uniwersytet Stefana Batorego, odradzając się po niemal 90 latach nieobecności. Przez dwadzieścia kolejnych lat kształcił inteligencję polskich kresów północno-wschodnich.

Wkrótce po 17 września 1939 roku Wilno zostało zajęte przez wojska sowieckie, a w końcu października przyłączone do Republiki Litewskiej, której władze pozwoliły działać USB do połowy grudnia t.r. Wyznaczono litewskiego zarządcę USB – profesora Ignasa Končiusa. Przyspieszono sesje egzaminacyjne, a studenci kończący studia otrzymali polskie dyplomy. 15 grudnia odbyło się uroczyste nabożeństwo w kościele akademickim św. Jana, które zakończyło działalność uczelni. Tego dnia członkowie Senatu USB w osobach Rektora, prorektora i dziekanów po raz ostatni założyli togi i przybrali je oznakami dostojeństwa akademickiego.

Pracownicy naukowi USB oraz studenci spełnili swój wojenny obowiązek wobec ojczyzny; wielu poległo, liczni zesłani zostali w głąb Związku Sowieckiego, a później walczyli w kampanii włoskiej gen. Władysława Andersa i w konsekwencji znaleźli się na emigracji. Większość decyzją władz sowieckich zmuszona została do ekspatriacji i opuściła Wilno latem 1945 roku kierując się do Torunia, Łodzi, Gdańska, Wrocławia, Białegostoku i innych miast w Polsce, niosąc ze sobą pamięć i tradycję Uniwersytetu, i zaszczepiając ją nowym wyższym uczelniom, które powstawały po wojnie.

Zachęcamy do poznania historii Uniwersytetu Stefana Batorego w dziale historia-kultura PAI

Uniwersytet Stefana Batorego w DZIALE HISTORIA-KULTURA PAI