58 lat temu odeszła osoba młoda, wrażliwa i uzdolniona. Quem di diligunt, adolescens moritur (Wybrańcy bogów umierają młodo) mawiał Titus Maccius Plautus. Tym razem wybranką była Halina Poświatowska?

Była poetką i pisarką, jedną z ważnych postaci polskiej poezji drugiej połowy XX wieku. Jej twórczość można określić jako przykład liryki konfrontacji z tym co nieuchronne, oczekiwania na wypełnienie się przeznaczenia. Metodą kompensacji i zachowania integralności ego jest przede wszystkim skupienie się na tym co naoczne, dotykalne i materialne, tym co również jest skazane na przemijanie, rozpad i entropię. O swoistości twórczości Poświatowskiej decydują przede wszystkim obecne równocześnie miłość i śmierć - m.in. ukochanego, małej siostry, pacjentów w szpitalach, których z racji słabego zdrowia była częstym gościem. Obok nich mamy również tęsknotę i niepokój budzony nierozpoznanymi miejscami i upływem czasu.

Zdaniem metodolog przekładu literackiego Agnieszki Pantuchowicz jedną z głównych figur obrazowania poetyckiego w liryce Haliny Poświatowskiej jest dziewanna. Jest ona również punktem, w którym przecinają się i koncentrują poszczególne linie, składające się na mapę wyobraźni. W kulturze ludowej dziewanna jest utożsamiana z młodą kobietą (dziewicą, dziewką, panną), stanowi alter ego Marzanny. W mitologii słowiańskiej mogła stanowić w dużym przybliżeniu odpowiednik Diany-Artemidy.

Ta okazała, lubiąca promienie słońca roślina zadomowiła się świetnie w wyobraźni polskich poetek np. liryce Młodej Polski. U Poświatowskiej dziewanna jest przedstawiona w południe, gdy słońce jest najwyżej na nieboskłonie. "Rozgrzana" dziewanna jest obrazem kobiety aktywnej, podnieconej, a przy tym zalotnej i uwodzicielskiej (motyw włosów i szyi). Dziewanna nie zna wstydu, pręży piersi, gnie ciało.

Roślina staje wyśpiewuje pochwałę młodości, miłości i płodności (smagłe ciało, żyzna, złota nagość, złote włosy - złoto podobnie jak w mitologii greckiej jest oznaką boskości i nieśmiertelności). Dziewanna jest żółta i rozbestwiona, do jej kwiatów lubią zlatywać się pszczoły

W liryce Poświatowskiej z obrazem erotycznej kobiecości - dziewanny łączy się motyw traw, łączony chętnie z pejzażem solarnym. Jak pisze A. Pantuchowicz, trawa metaforyzuje delikatny, pieszczący dotyk, będąc jednocześnie figurą trwałego, zdecydowanego wzrostu (uczucia, miłości, może i spokojnej, relaksującej przyjemności). Trawa fascynuje również, co ważne w kontekście utrudniającej wędrówki i wyjazdy choroby autorki, smukłością, sprężystością, zapachem łąki.

Niezwykle interesującą jest autobiograficzna "Opowieść dla przyjaciela" stanowiąca hybrydę gatunkową. Wprowadza czytelnika w intymność pisarki, z mocną potrzebą twórczą oraz poszukiwaniem formy poetyckiej umożliwiającej odzwierciedlenie złożonych aspektów konstruowanej podmiotowości. Poświatowska wspomina dzieciństwo i młodość, stale ograniczone chorobą, wyjazd do USA, operację kardiologiczną w filadelfijskim Hahnemann Hospital, która przedłużyła i poprawiła komfort jej życia. Elegia pokazuje również zasadę kodowania swej tożsamości w naznaczonym tęsknotą wspomnieniu, w rezygnacji i poczuciu nieprzystosowania. Ciężarem jest również stałe, nieuchronne ograniczenie możliwości podejmowania decyzji - swoiste umniejszenie podmiotowości i autonomii osoby.

W czasie, kiedy przypadła choroba Poświatowskiej nie było dla niej skutecznego ratunku. I zdawała sobie z tego sprawę. Śmierć i płonne nadzieje były stałymi gośćmi klinik kardiologicznych. Niespełna dwa lata po odejściu Poświatowskiej, 4 stycznia 1969 r. w Łodzi nieudaną próbę transplantacji podejmują Jam Moll, Antoni Dziatkowiak i Kazimierz Rybiński. Na pierwszy zakończony powodzeniem przeszczep serca w Polsce przyjdzie czekać do 5 listopada 1985. Dokona go w Zabrzu Zbigniew Religa.

Halina Poświatowska w DZIALE HISTORIA-KULTURA PAI