Przenieść za ocean wszystkie (dosłownie) atrybuty swojej małej ojczyzny - zwyczaje, gwarę, stroje, muzykę, nawet tradycyjne, charakterystyczne budownictwo, lub przynajmniej jego główne akcenty, aby nadal czuć się jak w domu, to dopiero sztuka, która udała się emigrantom i ich potomkom z Podhala. Nie sposób pomylić ich z niczym innym. Ta siła, magnetyzm góralskiej kultury przyciągające onegdaj Kolberga, Witkiewicza, Eljasza-Radzikowskiego, czy Szymanowskiego (wymieniać można długo) działają nadal, o czym przekonał się Tomasz Różniak - Przewodniczący Zarządu Krajowego Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” (ZK SWP) na spotkaniach z przedstawicielami Związku Podhalan w Północnej Ameryce (ZPPA – ang. Polish Highlanders Alliance of North America) . Gdzie tkwi tajemnica?. Postaramy się to wyjaśnić. Rozpocząć należy od przypomnienia, że związki Wspólnoty Polskiej ze Związkiem Podhalan w Stanach Zjednoczonych Ameryki trwają ponad 35 lat. Zainicjował je założyciel i pierwszy prezes SWP prof. Andrzej Stelmachowski.

Po części wynikało to z misji Stowarzyszenia, które podjęło się dzieła opieki nad Polonią, ale też z tej znanej w naszym kraju fascynacji, której w zetknięciu z „góralszczyzną” (pojęcie według Doroszewskiego przyjęte aby zaakcentować swoistość przejawów i zabytków kultury górali) ulegało wielu polskich intelektualistów. I nic dziwnego, bo z jednej strony bogactwo form działalności utrwalającej polskość w tej specyficznej syntezie - folkloru spod Tatr i narodowego patriotyzmu, a z drugiej niezwykła zaradność, determinacja i solidarność etniczna jakże ważna w przypadku emigracji wyrwanej przecież z naturalnego środowiska kulturowego.

Kontynuatorem tych owocnych, partnerskich więzi jest obecny zarząd SWP, który w czasie swojego pobytu w USA reprezentował Tomasz Różniak, stąd oczywiste spotkanie z władzami, w tym Prezesem ZPPA Janem Królem, na którym przeanalizowano dotychczasowe działania Związku, dyskutowano o współpracy w nadchodzącym roku i wyzwaniach jakie stoją przed polską diasporą wobec zagrożeń współczesnego świata. Zwłaszcza ten ostatni aspekt jest w odniesieniu do Stanów Zjednoczonych niezwykle istotny. Mocarstwo, w którym mieszkają nasi rodacy uznawane jest za kluczowego sojusznika Polski i nasz narodowy głos winien być tam słyszany i uwzględniany A kto jak nie Polonia jest naturalnym ambasadorem polskiej racji stanu…

Tomasz Różniak w dowód uznania zasług Związku przekazał na ręce Prezesa Króla medal 35-lecia Wspólnoty Polskiej, przyznawany za szczególny wkład w kultywowanie tradycji polskich i pracę organiczną na rzecz Polonii.

Przedstawiciel Wspólnoty Polskiej miał również okazję uczestniczyć w Konkursie Par Tanecznych do XLII Festiwalu "Na Góralską Nutę" 2025.

„Niezapomniane przeżycie” – relacjonuje Przewodniczący ZK SWP Tomasz Różniak – „200 par w ludowych, góralskich strojach, tańczących do rytmu i dźwięków charakterystycznej, niepowtarzalnej muzyki - chyba nikogo nie trzeba przekonywać jaki to daje efekt, kilka tysięcy kilometrów od miejsca gdzie narodziła się kultura Podhalan. To też rys charakterystyczny tego środowiska. Wierność tradycji opartej na – jak mawiał ksiądz profesor Józef Tischner – splocie wiary i tragizmu owocującej dobrze pojętą melancholią za rodzinnymi stronami. Ale melancholia ta – podążając za księdzem Tischnerem - jest przezwyciężana poczuciem rzeczywistości. Człowiek upada i dźwiga się, bo wierzy w wartość życia. Każdy dzień, każdy obowiązek, cała powszednia codzienność to służba życiu, które jest darem. Przypomnienie tej syntezy góralskiej religijności i kultury zwraca uwagę, że głównym powodem emigracji górali była przecież bieda, ale której – to z kolei słowa Jana Pawła II – towarzyszyło wielkie bogactwo duchowe i dziedzictwo kulturowe. Na tych filarach za oceanem zbudowali silną społeczność, która wyraża się w wielu aktywnościach realizowanych czy to w licznych Kołach ZPPA, czy chicagowskim Domu Podhalan. Informację o nich usłyszymy w prowadzonym przez Związek radiu, które nadaje nieprzerwanie od ponad 35 lat. Mówiliśmy o religijności. Górale mieszkający w Chicago, z dala od ich najważniejszego i zarazem najstarszego, bo datowanego na rok 1234 sanktuarium Matki Bożej Ludźmierskiej - Gaździny Podhala, nie zapominają o swojej patronce. Szczególnym depozytariuszem tej tradycji jest : Koło ZPPA 38 Ludźmierz. Wiara wyrażona w żywym Kościele zawsze była podporą moralną dla niełatwego losu Podhalan. Może to specyfika kultury? Znowu - odwołując się do znawcy tematu księdza Tischnera - powiedzieć można że konkretyzm góralskiej religijności sprawia, że treści wiary nie są czymś abstrakcyjnym i idą w parze z wizualnością, czyli poszukiwaniem zmysłowego symbolu religijnego. My to obserwujemy w celebracji mszy świętych, pielgrzymkach, kolędowaniu opatrzonymi wyrazistym rysem dobrze rozumianego folkloru. Takie mocne akcenty są niezwykle pożądane w realiach amerykańskiego tygla kulturowego.” – dodaje Tomasz Różniak. „Ale wracając do relacji Wspólnoty Polskiej ze Związkiem, bo to jest przecież istotą mojej wizyty, liczymy, że wieloletnia współpraca, która zaowocowała wieloma wartościowymi przedsięwzięciami będzie twórczo kontynuowana. Pomysłów nie brakuje a partner gwarantuje ich powodzenie. Budowanie relacji z ojczyzną chyba nigdzie nie jest tak łatwe jak w przypadku ZPPA, co nie oznacza, że nie powinniśmy szukać nowych form na miarę wyzwań epoki. Nie ma żadnej sprzeczności między tradycją a nowatorskim podejściem do zagadnienia funkcjonowania Polonii. Zwłaszcza w odniesieniu do młodego pokolenia Polaków, które z racji gruntownego wykształcenia, osobistych aspiracji i faktycznych sukcesów, oczekuje od nas wypracowania satysfakcjonujących ich projektów.”

JAN KRÓL – PREZES ZWIĄZKU PODHALAN W AMERYCE PÓŁNOCNEJ

Pochodzący z Białego Dunajca Jan Król został wybrany prezesem w trakcie XXXII Sejmu ZPPA, który obradował w dniach: od 31 sierpnia do 2 września 2024 r. We władzach Związku piastował do tego czasu funkcje wiceprezesa do spraw kultury, będąc jednocześnie prezesem koła Nr 40 Biały Dunajec. Dał się poznać jako dobry organizator, znakomicie współpracujący z zespołami góralskimi, z kierownikami i instruktorami tych zespołów, z muzykantami i działaczami ZPPA.
Człowiek niezwykle życzliwy i pomimo młodego wieku, zaangażowany i rozmiłowany w kulturze Podhala. Prywatnie przykładny mąż Doroty i ojciec trzech córek: Klaudii i Wiktorii oraz Natalii. Rodzina to ważny, by nie powiedzieć podstawowy filar kultury góralskiej.
Delegaci Sejmu wspominają, że wzruszającym był moment po wyborze Jana Króla na prezesa Związku, kiedy to poprosił aby na parkiet wyszli wszyscy prezesi kół ZPPA. Z każdym się przywitał, zaprosił do współpracy - bo w jedności siła! Sala nagrodziła ten gest gromkimi brawami i odśpiewaniem życzeń: "Zyczymy, życzymy, życzymy, życzymy, i zdrowia i szczęścia i błogosławieństwa, przez ręce Maryi".
Przytaczamy ten epizod celowo, aby pokazać w czym tkwi tajemnica skuteczności ZPPA – właśnie w jedności i wyrazistych, wspólnych korzeniach, których emanacją jest całą działalność organizacji.

ZWIĄZEK PODHALAN W PÓŁNOCNEJ AMERYCE (ZPPA)

Związek Podhalan w Północnej Ameryce (ZPPA) jest organizacją, która powstała w celu promowania i zachowania na ziemi amerykańskiej kultury oraz tradycji Podhala – regionu górskiego w południowej Polsce, znanego z unikalnej kultury, muzyki, tańców i strojów ludowych. Założony przez górali, którzy licznie emigrowali do Stanów Zjednoczonych zwłaszcza na początku XX wieku, działa już niemal sto lat i, co jest warte podkreślenia, jest to działalność prężna, integrująca także dzieci i młodzież, dzięki czemu tradycje podhalańskie przekazywane są młodej generacji amerykańskiej Polonii, a idee, jakie przyświecały założycielom organizacji na początku ubiegłego stulecia, są kontynuowane przez kolejne pokolenia.

Związek Podhalan w Północnej Ameryce, ZPPA (ang. Polish Highlanders Alliance of North America) został powołany w roku 1929 w Chicago skupiając niemal wszystkie koła, kluby, związki i stowarzyszenia Podhalan w Stanach Zjednoczonych.

Większość chicagowskich górali zamieszkuje południowe dzielnice miasta, a największe ich skupisko znajduje się przy ulicy Archer Avenue, gdzie też mieści się główna siedziba ZPPA – "Dom Podhalan".

Podhalanie w Chicago wydają własne pismo "Podhalanin", mają też swoje programy radiowe, jak "Gawędy", "Poezja i muzyka góralska", czy "Na góralską nutę" wszystkie ze stacji WPNA 1490 AM. Na łamach Dziennika Związkowego w każdą środę ukazuje się "Kronika podhalańska".

Pomimo że Związek Podhalan ma swoje główne centrum w Chicago, istnieją także inne oddziały i grupy związane z tą organizacją w różnych częściach Stanów Zjednoczonych, gdzie zamieszkują potomkowie Polaków z regionu Podhala. Te oddziały często współpracują ze sobą, organizując wspólne wydarzenia i utrzymując więzi między członkami Związku Podhalan na terenie całego kraju. Związek Podhalan ma swoje oddziały w New Jersey, Nowym Jorku, Pensylwanii, Michigan, Wisconsin, stanie Washington oraz na Florydzie.

Projekty i nawet usiłowania stworzenia tego rodzaju organizacji wśród pol. emigrantów pojawiały się już przed I wojną światową. Pierwszym zrealizowaniem takiej organizacji, ale złożonej z górali i niegórali, było » Polsko-Amerykańkie Towarzystwo Tatrzańskie, które istniało od 1928 do 1929. Już przed jego upadkiem rozwinęła się akcja zmierzająca do utworzenia organizacji czysto góralskiej.

Najpierw, już 1928, powstały trzy samodzielne stowarzyszenia góralskie w różnych dzielnicach Chicago. Koło im. Sabały i Koło im. Władysława Orkana były kołami Związku Podhalan, dopiero planowanego; oba skupiały pol. górali z Podhala i sąsiednich obszarów. Trzecim było Stowarzyszenie Podhalan, złożone wyłącznie z mieszkańców Nowego Targu i jego bliskich okolic. Pierwsze dwa koła połączyły się w 1929, tworząc Związek Podhalan w Pn. Ameryce. Dopiero w 1934 przyłączyło się do niego także Stowarzyszenie Podhalan.

ZPPA rozwinął się w dużą organizację o licznych kołach. Oprócz działalności samopomocowej dla członków, ZPPA pielęgnuje tradycyjną kulturę górali pol., zwł. podhalańskich, a więc silnie związanych z Tatrami. Objawia się to w licznych imprezach i wydawnictwach, m.in. w pamiętnikach kolejnych sejmów, tj. walnych zgromadzeń ZPPA, a także w publikacjach poszczególnych kół, np. » "Tatrzański Orzeł" lub » "Podhalanin w Ameryce".

ZPPA od dawna utrzymuje bliskie kontakty ze Związkiem Podhalan w Polsce i popiera w różny sposób akcje na Podhalu lub związane z Tatrami. Kolejni prezesi ZPPA byli albo urodzeni na Podhalu, albo w USA z rodziców góralskich.

Istnieje również Związek Podhalan w Wielkiej Brytanii z siedzibą w Londynie (od 1954) i Związek Podhalan w Kanadzie z siedzibą w Toronto (od 1978).

OPRACOWANIE: POLONIJNA AGENCJA INFORMACYJNA