Ludwik Zejszner

Zanim ktokolwiek pomyślał o ochronie tatrzańskiej przyrody, on już apelował o powstrzymanie wycinki starodzrewia. Autor blisko 300 rozpraw naukowych i artykułów z geologii i paleontologii tłumaczonych na kilka języków. Geograf, kartograf i krajoznawca, prekursor kartografii geologicznej w Polsce. Zajmował się również hipsometrią, klimatem i hydrografią Tatr, tatrzańskim nazewnictwem i kulturą górali tatrzańskich.

Ludwik Zejszner (Zeuschner ) urodził się w 1805 roku w Warszawie, gdzie jego ojciec, Karol był nadwornym aptekarzem króla Stanisława Augusta. Po ukończeniu Liceum Lindego i dwóch lat studiów na Uniwersytecie Warszawskim (1922 - 1924) wyjeżdża za granicę gdzie w Berlinie, Lipsku i Getyndze kontynuuje studia. Doktorat uzyskuje na uniwersytecie w Getyndze na podstawie rozprawy krystalograficznej (1826).

W roku 1829, w wieku 24 lat, obejmuje katedrę Mineralogii i Geologii na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, gdzie prowadzi wykłady do 1833 r. Wydaje pierwszy w Krakowie podręcznik mineralogii. W wyniku "reorganizacji" UJ zostaje usunięty z Katedry za posiadanie polskiej prasy niepodległościowej z okresu powstania listopadowego i przez dalsze cztery lata (1934 - 1937) pełni obowiązki inspektora górnictwa, jako dyrektor górniczy Wolnego Miasta Krakowa.

W 1838r wraca do Warszawy. Przez dalsze 10 lat prowadzi prywatnie, na własny koszt geologiczne badania naukowe okolic Krakowa i w Karpatach Zewnętrznych. W 1844 r. w Berlinie wydaje drukiem mapę geologiczną Tatr. W 1848 r. dzięki zmianom związanym z Wiosną Ludów powraca do krakowskiej Katedry na UJ i ogłasza wraz z Wincentym Polem apel o gromadzeniu prywatnych zbiorów geologicznych.

W 1857 r. przenosi się do Akademii Medyko-Chirurgicznej gdzie pracuje tylko jeden rok a dalej podejmuje pracę w Rządowej Komisji Spraw Wewnętrznych w Biurze Komisji Karty Geognostycznej. Od 1861 prowadzi geologiczne prace poszukiwawcze głównie soli oraz opracowuje mapą geologiczną Królestwa, regionu Gór Świętokrzyskich szczególnie obszaru między Sandomierzem a Kielcami.

W 1870 r. L. Zejszner opuszcza Warszawę i przenosi się do Krakowa gdzie podejmuje na nowo badania geologiczne w Karpatach Centralnych. W okresie 40 lat (1829 - 1870) wytrwałej pracy nieprzerwanie prowadzi badania geologiczne najtrudniejszych terenów, gromadzi zbiory naukowe, publikuje wiele komunikatów i kilka podręczników uniwersyteckich, organizuje trzy katedry. Utrzymuje rozległe kontakty naukowe z wybitnymi badaczami.

Przez kilka lat pełni funkcję jednoosobowej służby geologicznej. Publikuje około 150 rozpraw i komunikatów z których najważniejsze to: Systemat minerałów wg zasad Berzeliusza (1833); Krótki opis historyczny, geologiczny i górniczy Wieliczki (1843); Paleontologia polska (1844); Geologia do łatwiejszego pojęcia zastosowana (1856).

Jedną z najważniejszych kart w dorobku geograficznym L.Zejsznera stanowią badania nad zlodowaceniem Tatr. Jako datę pierwszego opublikowanego stwierdzenia śladów zlodowacenia Tatr przyjmuje się powszechnie w literaturze rok 1856, w którym wychodzi rozprawa L. Zejsznera.

Równocześnie z badaniami geol. prowadził też od 1838 w Tatrach i okolicy pomiary wysokości i poczynając od 1839 ogłosił na ten temat kilka prac. Mierzył również ciepłotę źródeł i z tej dziedziny ogłosił m.in. rozprawę "O temperaturze źródeł tatrowych i pasm przyległych".

Interesował się i opisywał Tatry i Podtatrze również formach bardziej popularnonaukowych. Wszechstronne opisy tych okolic ogłosił w kilku rozprawach, które po dziś są cennym źródłem wiadomości o Tatrach i Podtatrzu: Podhale i północna pochyłość Tatrów czyli Tatry polskie ("Bibl. Warsz." 1849, 1851, 1852), Orawa (tamże 1853), Spiż (tamże 1854), Spiż słowacki (tamże 1855), Liptów ("Przyroda i Przemysł" nry 25-27, 1856). Czysto etnograficzny charakter ma jego rozprawa "Rzut oka na Podhalan" ("Bibl. Warsz." 1844), przedrukowana następnie w jego książce "Pieśni ludu Podhalan czyli górali tatrowych polskich" (Wa. 1845), w której - co ciekawe - zawarł największy do tego czasu zbiór tekstów pieśni góralskich.

Zejszner nie tylko piórem, ale również i słownie przy każdej okazji zachęcał rodaków do odwiedzania Tatr i on pierwszy zwrócił uwagę na możliwość przyszłego rozwoju Zakopanego. Przyczynił się niewątpliwie do wzmożenia odwiedzin Zakopanego i Tatr przez społeczeństwo polskie już w latach 1840. i następnych. Lektura prac Zejsznera zachęciła m.in. Tytusa Chałubińskiego do jego pierwszej wycieczki w Tatry. Z. był też pierwszym, który wielokrotnie występował w obronie już wtedy zagrożonej przyrody tatrzańskiej. Z pobudek czysto ideowych pisał w latach 1839-51 o nadmiernym wyrębie lasów, o wyniszczaniu limb, kozic i świstaków, i głosił potrzebę ich ochrony. Ostrzeżenia i apele nie skłoniły ówczesnych władz do ochrony przyrody Tatr, obudziły jednak w społeczeństwie świadomość zagrożenia tej przyrody.

W uznaniu wybitnych i pionierskich zasług Zejsznera we wszechstronnym badaniu Tatr i Podtatrza, w 1876 pierwsze schronisko w Dolinie Pięciu Stawów Polskich nazwano Schroniskiem im. Ludwika Zejsznera.

Zejszner był wybitnym geologiem niezwykle dalekowzrocznym naukowcem, pracowity, solidny, wytrwały, okazujący miłość do kraju i ludzi, wrażliwy na wszelkie przejawy twórczości ludzkiej, samotny, szorstkością maskujący wewnętrzną kulturę, skryty i niepopularny. 3 stycznia 1871 zostaje zamordowany przez swojego służącego w celach rabunkowych. Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.