W 1893 roku w Chełmie urodził się Zygmunt Szyszko-Bohusz - polski generał, dowódca Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich, uczestnik walk o Narvik oraz walk podczas kampanii włoskiej. – Byłeś tym pierwszym, który oświadczył Polsce, że Polska nadal walczy – mówił podczas 85. urodzin gen. Zygmunta Bohusza-Szyszki, gen. Bronisław Duch. – Narwik jako pierwszy był zastrzykiem moralnym, po tragedii naszej wrześniowej, dla całego narodu polskiego.
Urodził się 18 stycznia 1893 roku w Chełmie Lubelskim. Jego ojciec, Jakub, służył w armii carskiej. To właśnie z pracą ojca wiązało się przeniesienie rodziny do Irkucka w 1907 roku, gdzie Jakub otrzymał przydział do miejscowej jednostki. Zygmunt postanowił iść śladami ojca, dlatego też rozpoczął naukę militarną w Pskowie. Po ukończeniu korpusu kadetów rozpoczął edukację w Wyższej Szkole Oficerskiej w Moskwie. W 1913 roku służył w 12. pułku grenadierów. Otrzymał stanowisko dowódcy plutonu. Podczas I wojny światowej był w armii rosyjskiej. Ze swoją jednostką wyruszył na front jeszcze w 1914 roku. W 1915 roku dostał się do niewoli austriackiej. Zbiegł i powrócił do czynnej służby.
W listopadzie 1916 roku znalazł się w II Brygadzie Legionów Polskich. Podczas kryzysu przysięgowego został internowany na Węgrzech, wraz z większością kolegów. W 1918 roku wstąpił do Wojska Polskiego. W czasie wojny polsko-bolszewickiej służył w 2. Dywizji Piechoty (jako dowódca kompanii), a następnie był dowódcą batalionu. Później dowodził 2. Kowieńskim Pułkiem Strzelców w 2. Dywizji Piechoty. Walczył do końca zmagań z bolszewikami, mimo iż w jednym ze starć odniósł poważną ranę. Dał się poznać jako człowiek bitny i odważny.
W latach 1921-23 kształcił się w Wyższej Szkole Wojennej. W 1921 roku służył również w 19. Dywizji Piechoty w charakterze oficera sztabu. W 1923 roku rozpoczął służbę w 62. pułku piechoty. Potem pracował w Biurze Ścisłej Rady Wojennej. Stanowisko szefa Oddziału V sprawował do lipca 1926 roku. Następnie został oddelegowany do służby w Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych jako I oficer sztabu.
Od maja 1929 roku był I oficerem w Inspektoracie Armii, a w 1931 roku trafił do Korpusu Ochrony Pogranicza. Po krótkim epizodzie w 58. Pułku Piechoty, gdzie był zastępcą dowódcy, dowodził pułkiem „Głębokie”, a w lutym 1934 roku awansował w hierarchii dowódczej i został zastępcą dowódcy KOP. W sierpniu 1938 roku mianowano go dowódcą piechoty dywizyjnej w 1. Dywizji Piechoty Legionów w Wilnie.
W czasie kampanii wrześniowej dowodził 16. Dywizjią Piechoty w Grudziądzu, która wchodziła w skład Armii „Pomorze” gen. Bortnowskiego. Wraz ze swoją jednostką wziął udział w bitwie o Grudziądz i w bitwie nad Bzurą. Podczas odwrotu w kierunku Warszawy dywizja została rozbita. W czasie walk w Wojnie Obronnej 1939 Bohusz-Szyszko został ranny. Po kapitulacji Polski przedostał się przez Węgry do Francji, gdzie rozpoczął działalność w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie.
W styczniu 1940 roku został mianowany dowódcą Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich. Początkowo wydawało się, iż może on znaleźć się w Finlandii, gdzie toczyła się Wojna Zimowa, jednakże alianci zaniechali podobnego rozwiązania. Nowy pomysł wykorzystania Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich pojawił się dopiero po ataku III Rzeszy na Norwegię. Polacy zostali oddelegowani do sił eksepdycyjnych wysłanych przez aliantów na pomoc Skandynawii.
W maju i czerwcu gen. Bohusz-Szyszko walczył w bitwie o Narvik, gdzie polska jednostka wykazała się walecznością i niezwykłymi umiejętnościami operowania w trudnym terenie. Duża w tym zasługa dowódcy, który umiejętnie kierował poczynaniami brygady, dopasowując jej działania do taktyki aliantów. Po wycofaniu się aliantów z Norwegii Polacy trafili do Francji, a stamtąd po dotkliwej porażce w kampanii francuskiej do Wielkiej Brytanii. Od września 1940 roku do sierpnia 1941 roku Bohusz-Szyszko kierował Centralnym Obozem Wyszkoleniowym I Korpusu Polskiego w Crawford. Trudno mu było przyzwyczaić się do niebojowych warunków stacjonowania w Wielkiej Brytanii. Nieco większym urozmaiceniem była operacja sformowania Polskiej Misji Wojskowej w ZSRS. Szefem CMW Bohusz-Szyszko był do grudnia 1941 roku. Przebywał w tym czasie głównie na terenie Związku Radzieckiego. Po raz kolejny w swojej wojskowej karierze wykazał się doskonałym zmysłem organizacyjnym, co nie uszło uwadze dowództwa, które bardzo pochlebnie wypowiadało się o umiejętnościach generała. Następnie pełnił on funkcję szefa sztabu Armii Polskiej w ZSRS.
Po ewakuacji wojska na Bliski Wschód został dowódcą 5. Kresowej Dywizji Piechoty i od 16 czerwca 1943 roku zastępcą dowódcy Korpusu Polskiego. Wziął udział w kampanii włoskiej i walkach o Monte Cassino i Ankonę. Podczas walk o Bolonię dowodził całością sił II Korpusu Polskiego pod nieobecność gen. Władysława Andersa, który bardziej zajmował się w tym czasie polityką niż wojskiem.
Po zakończeniu II wojny światowej, w czerwcu 1945 roku, został mianowany generałem dywizji. Jeśli zaś chodzi o zaangażowanie zawodowe, to podjął się pracy na rzecz Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia w Anglii. Zamieszkał w Londynie, rozpoczynając działalność w polskiej emigracji. Zaangażował się również w publicystykę.
Zmarł 20 czerwca 1982 roku w Londynie. Jego ciało spoczęło na warszawskich Powązkach.
Generał dywizji Zygmunt Bohusz-Szyszko był weteranem wojny polsko-bolszewickiej (1919–1921) i kampanii polskiej 1939 r., dowódcą Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich oraz uczestnikiem walk o Narvik w 1940 r. i kampanii włoskiej – w tym walk o Monte Cassino. Został dwukrotnie odznaczony Orderem Virtuti Militari (IV i V klasy).
Urodził się 18 stycznia 1893 r. w Chełmie na Lubelszczyźnie. Jego ojciec Jakub był oficerem armii carskiej, późniejszym generałem Wojska Polskiego, uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej. To właśnie służba ojca w rosyjskiej armii i otrzymany przez niego przydział były powodem przeprowadzki rodziny do dalekiego Irkucka na Syberii (1907 r.). Zygmunt, zapatrzony w swego ojca, postanowił pójść w jego ślady, wstępując do szkoły wojskowej w Pskowie, którą ukończył w 1911 r. Później kształcił się w Wyższej Szkole Oficerskiej w Moskwie. Po zakończeniu edukacji otrzymał przydział w 12. Pułku Grenadierów, gdzie objął dowództwo plutonu.
W trakcie I wojny światowej został ze swą jednostką wysłany na front. W 1915 r. dostał się do austriackiej niewoli, z której jednak udało mu się zbiec. Trafił do II Brygady Legionów Polskich, pod dowództwo płk. Józefa Hallera. Podczas tzw. kryzysu przysięgowego wraz z większością polskich żołnierzy został internowany na Węgrzech. W 1918 r. wstąpił do Wojska Polskiego w stopniu porucznika. Wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej, w czasie której walczył w 2. Dywizji Piechoty jako dowódca kompanii, później zaś batalionu. Został awansowany na dowódcę 2. Kowieńskiego Pułku Strzelców w ramach 2. Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Pomimo odniesionych ran walczył do zakończenia wojny, dając się poznać jako bitny i ambitny żołnierz.
W odrodzonej Rzeczpospolitej, w 1921 r., został oficerem sztabu w 19. Dywizji Piechoty. W tym samym roku oddelegowano go na studia w Wyższej Szkole Wojennej, trwające do 1923 r. W międzyczasie uzyskał awans do stopnia majora (1922 r.). Po ukończeniu studiów objął stanowisko dowódcze w Oddziale V Sztabu Generalnego, jednocześnie pozostając nadetatowym oficerem w 62. Pułku Piechoty. W 1926 r. został oddelegowany do służby w Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych jako I oficer sztabu. W 1928 r. otrzymał stopień podpułkownika. Dwa lata później awansował na inspektora armii. W 1931 r. otrzymał przydział w Korpusie Ochrony Pogranicza na placówce „Głębokie” (w północno-wschodniej części kraju), a od 1934 r. pełnił tam funkcję zastępcy dowódcy w randze pułkownika. W sierpniu 1938 r. mianowano go dowódcą piechoty dywizyjnej w 1. Dywizji Piechoty Legionów w Wilnie.
Tuż przed wybuchem II wojny światowej Zygmunt Bohusz-Szyszko otrzymał przydział w 16. Dywizji Piechoty w Grudziądzu. 2 września 1939 r. został dowódcą tej jednostki. Wziął udział w walkach w rejonie Grudziądza, następnie wycofał się ku centralnej części kraju. Razem z dywizją w dniach 9–18 września 1939 r. wziął udział w bitwie nad Bzurą. Dowodzona przez niego jednostka poniosła bardzo duże straty. Została niemal w całości rozbita. Niewielka grupa żołnierzy przedostała się do Warszawy, gdzie broniła stolicy kraju przed atakującymi Niemcami. Po jej kapitulacji płk Zygmunt Bohusz-Szyszko uniknął niewoli.
Poprzez Węgry przedostał się do Francji, gdzie wstąpił do odbudowującego się Wojska Polskiego. Na początku 1940 r. został mianowany dowódcą Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich. Mimo że początkowo zakładano wykorzystanie jednostki w walkach w Finlandii, gdzie toczyła się wojna fińsko-sowiecka, ostatecznie zaniechano tego pomysłu. Zamiast tego skierowano ją do Norwegii zaatakowanej przez III Rzeszę. W międzyczasie, w kwietniu 1940 r., Bohusz-Szyszko otrzymał awans do stopnia generała brygady. Prowadzona przez niego dywizja wzięła udział w bitwie o Narwik (walczyła od maja do czerwca 1940 r.), gdzie wykazała się walecznością, a zdolności dowódcy nie były bez znaczenia. Po zajęciu Norwegii przez Niemców dywizję odesłano do Francji. W czerwcu 1940 r. wzięła udział w obronie tego kraju, ponosząc jednocześnie spore straty. Jej resztki razem ze swym dowódcą zostały przetransportowane na wyspy brytyjskie.
Bohusz-Szyszko od września 1940 r. do sierpnia 1941 r. kierował Centralnym Obozem Wyszkoleniowym I Korpusu Polskiego w Crawford. Po podpisaniu układu Sikorski–Majski, przywracającego stosunki dyplomatyczne między Polską a ZSRS, stanął na czele Polskiej Misji Wojskowej, formującej polskie jednostki na terenie Związku Sowieckiego. Później, do października 1942 r., był szefem sztabu Armii Polskiej w ZSRS. Po ewakuowaniu polskich oddziałów do Iranu i dalej do Palestyny został dowódcą 5. Kresowej Dywizji Piechoty. Natomiast w czerwcu 1943 r. został zastępcą dowódcy całego 2. Korpusu Polskiego, gdzie ściśle współpracował z gen. Władysławem Andersem.
Generał Bohusz-Szyszko wziął udział w kampanii włoskiej. Uczestniczył w walkach o Monte Cassino – wzgórze oblegane miesiącami przez aliantów. Zajęto je dopiero w wyniku polskiego natarcia w maju 1944 r. Walczył też pod Ankoną. W trakcie walk o Bolonię w 1945 r., pod nieobecność gen. Andersa, dowodził całością wojsk 2. Korpusu Polskiego. Za swoje zasługi na polach bitew otrzymał w tym samym roku awans do stopnia generała dywizji.
Na emigracji początkowo służył w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia, a później zajął się pracą zarobkową. Osiadł w Londynie i prowadził punkt sprzedaży i naprawy porcelany. Był związany z ruchem emigracyjnym. Zajął się też publicystyką – w latach sześćdziesiątych XX w. został prezesem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie. Nie zaniechał przy tym działalności patriotycznej. W latach 1976–1980, pomimo podeszłego wieku, był głównym inspektorem Sił Zbrojnych na Zachodzie. Zmarł 20 czerwca 1982 r. w Londynie. W czasie swojego życia był wielokrotnie odznaczany – m.in. dwukrotnie Orderem Virtuti Militari (IV i V klasy), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski i Wielką Wstęgą Orderu Odrodzenia Polski.
Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.
