Pedagog i organizator życia muzycznego, jedna z najwybitniejszych osobistości polskiej kultury w drugiej połowie XIX wieku. Jako kompozytor – wszechstronny, tworzył w stylu późnoromantycznym we wszystkich niemal znanych wówczas gatunkach muzycznych.
Pochodził z rodziny głęboko patriotycznej, ale wyznającej i krzewiącej idee Andrzeja Towiańskiego, od których wpływu sam wyzwolił się ok. 30. roku życia. Skutkiem tego późno poznał muzykę Chopina, który drwił z towianizmu. Na zawsze jednak pozostała mu skłonność do dyscypliny i pracy nad sobą. Początkowo uczył się gry na skrzypcach u Ignacego Hornziela i uczęszczał do Gimnazjum Realnego. W 1861 r. uczestniczył w pogrzebie pięciu poległych w Warszawie, w 1862 odbył wycieczkę do Krakowa i w Tatry, a w 1863 brał prawdopodobnie udział w powstaniu styczniowym. Od ok. 1863 do 1867 r. studiował w Instytucie Muzycznym w Warszawie u Apolinarego Kątskiego (skrzypce) i Stanisława Moniuszki (harmonia, kontrapunkt, podstawy kompozycji). W latach 1873–1874 dzięki stypendium Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego (WTM) studiował w Akademie der Künste w Berlinie u Friedricha Kiela (kompozycja) i Richarda Wuersta (instrumentacja), przedstawiając jako pracę dyplomową I Symfonię A-dur. Dzieło to oraz uwerturę Morskie Oko zaprezentował następnie na koncercie kompozytorskim w Warszawie. Pod koniec 1874 r. ożenił się ze Stanisławą Segedy, z którą wyjechał do Konstancji nad Jeziorem Bodeńskim, by tam objąć stanowisko dyrektora muzyki miejskiej i dyrygenta Towarzystwa Muzycznego „Bodan”.
W Konstancji przebywał Noskowski do końca roku 1880. Pod jego kierunkiem chór męski „Bodan” zyskał miano najlepszego w Badenii, on sam zaś cieszył się życzliwością pary książęcej. Miał tu godziwe warunki życiowe, tu urodzili się jego synowie – Tadeusz i Stanisław. Dlatego też odmówił propozycji Kątskiego objęcia klasy harmonii i kontrapunktu w warszawskim Instytucie Muzycznym. W Konstancji powstały m.in. cykle fortepianowych Krakowiaków na 2 i na 4 ręce, Kwartet fortepianowy c-moll op. 8 i II Symfonia c-moll „Elegijna”. Krakowiaki posłane do Weimaru Ferencowi Lisztowi zyskały jego uznanie; mistrz zarekomendował je do wydania oficynie C.F. Kahnta w Lipsku; w ślad za tym twórczością Noskowskiego zainteresowały się inne domy wydawnicze. Z samym Lisztem Noskowski spotkał się dwukrotnie w roku 1880: w Baden-Baden i Weimarze, gdzie Liszt uczestniczył w prawykonaniu Kwartetu fortepianowego op. 8.
Pod koniec 1880 roku Noskowski przybył na zaproszenie WTM do Warszawy, gdzie zorganizował koncert kompozytorski, na którym miało miejsce prawykonanie II Symfonii. Przyjął wtedy propozycję objęcia dyrekcji artystycznej Towarzystwa. Stanowisko to pełnił 22 lata, odbudowując chór mieszany i zakładając dziecięcy, dwukrotnie podejmując trud założenia orkiestry symfonicznej, inicjując regularne życie muzyczne w Warszawie poprzez organizację środowych koncertów chóralnych, kameralnych i recitali solowych, samemu występując jako dyrygent, skrzypek i pianista akompaniator. Udzielał się również poza strukturami WTM, co było krytykowane i doprowadziło w 1885 do jego dymisji, która jednak została odrzucona przez najbardziej wpływowych członków Towarzystwa. W tymże roku został profesorem w nowopowstałej szkole muzycznej WTM, o której utworzenie zabiegał, a od 1888 był jednocześnie profesorem harmonii, kontrapunktu i kompozycji w Instytucie Muzycznym. Wskutek kryzysu, jaki nastąpił w WTM po przejęciu inicjatywy w życiu muzycznym Warszawy przez powstałą w 1901 r. Filharmonię Warszawską, i po nieudanych próbach połączenia obu instytucji zrezygnował w 1902 z funkcji dyrektora Towarzystwa i profesora szkoły WTM. W 1905 został dyrygentem Filharmonii, a w 1907 objął jej dyrekcję po połączeniu tej placówki z Operą, lecz wskutek choroby serca zrezygnował ze wszystkich funkcji rok później. Działalność dyrygencką zakończył w styczniu 1909 r, a późnym wieczorem 23 lipca zmarł w Warszawie i został pochowany 27 lipca na Cmentarzu Powązkowskim. Uroczystości pogrzebowe miały charakter publiczny.
Całe życie Noskowski działał w wyjątkowo trudnych warunkach zaboru rosyjskiego i obowiązującego na jego terenie systemu represji i cenzury. Zubożenie społeczeństwa i tradycyjnego mecenatu, zależność instytucji życia publicznego od zaborcy, niewydolność szkolnictwa, zacofanie wydawnictw muzycznych, brak orkiestr – to wszystko hamowało poczynania Noskowskiego we wszystkich dziedzinach działalności. Mimo to w każdej z nich osiągnął wybitne rezultaty. Jako kompozytor – wszechstronny, tworzył w stylu późnoromantycznym we wszystkich niemal znanych wówczas gatunkach muzycznych. Napisał szereg dzieł orkiestrowych, w tym 3 symfonie, uwerturę Morskie Oko i poemat symfoniczny Step, kameralnych, m.in. 3 kwartety smyczkowe i Kwartet fortepianowy, komponował utwory fortepianowe, pieśni solowe i chóralne, kantaty (np. Świtezianka), opery (m.in. Livia Quintilla, Wyrok), balety (Święto ognia) i muzykę do sztuk teatralnych.
Jego dzieła cechuje bardzo wysoki poziom warsztatu kompozytorskiego, indywidualny język muzyczny i liczne desygnaty polskości w postaci przyswojonych i artystycznie opracowanych cech polskiego folkloru muzycznego, którego był znawcą. Jako pedagog – niebywale aktywny, wykształcił około 60 kompozytorów, w tym wszystkich twórców Młodej Polski z Karolem Szymanowskim na czele. Jako organizator życia muzycznego – niestrudzony, z utworzonymi i kierowanymi przez siebie zespołami brał udział w niezliczonych uroczystościach mających często patriotyczny podtekst; niektóre inicjował sam, w inne się angażował. Publikował też artykuły i krytyki muzyczne.
Szczególną dbałością otaczał pamięć zmarłych polskich kompozytorów, jak Ignacy Feliks Dobrzyński czy zwłaszcza Stanisław Moniuszko, popularyzował również twórczość współczesnych sobie twórców, w tym także swoich uczniów. Po śmierci został zapomniany nawet przez nich, jego dziełom odmówiono znaczenia w kontekście muzyki europejskiej, toteż w większości pozostały one w rękopisie. Jedynym jego utworem, który utrzymał się w repertuarze, jest poemat symfoniczny Step. Dopiero z początkiem XXI wieku muzyka Zygmunta Noskowskiego zaczęła zwolna powracać na estrady koncertowe, pojawiły się także pierwsze wydania jego dotąd nieopublikowanych dzieł, jak II i III Kwartet smyczkowy czy II Symfonia. Kontynuacja tych działań pozwoli przywrócić Noskowskiemu miejsce wśród wybitnych kompozytorów polskich i europejskich II połowy XIX wieku.
23 lipca 1909 w Warszawie zmarł kompozytor, pedagog, dyrygent i publicysta Zygmunt Noskowski, jedna z najwybitniejszych osobistości polskiej kultury w drugiej połowie XIX wieku. Tworzył w stylu późnoromantycznym we wszystkich niemal znanych wówczas gatunkach muzycznych. Szczególną dbałością otaczał pamięć zmarłych polskich kompozytorów, jak Ignacy Feliks Dobrzyński czy zwłaszcza Stanisław Moniuszko, popularyzował również twórczość współczesnych sobie twórców, w tym także swoich uczniów. Po śmierci został zapomniany nawet przez nich, jego dziełom odmówiono znaczenia w kontekście muzyki europejskiej, toteż w większości pozostały one w rękopisie.
Jedynym jego utworem, który utrzymał się w repertuarze, jest poemat symfoniczny Step. Dopiero z początkiem XXI wieku muzyka Zygmunta Noskowskiego zaczęła zwolna powracać na estrady koncertowe, pojawiły się także pierwsze wydania jego dotąd nieopublikowanych dzieł, jak II i III Kwartet smyczkowy czy II Symfonia. Kontynuacja tych działań pozwoli przywrócić Noskowskiemu miejsce wśród wybitnych kompozytorów polskich i europejskich II połowy XIX wieku.
Urodził się 2 maja 1846 roku. Pochodził z rodziny głęboko patriotycznej, ale wyznającej i krzewiącej idee Andrzeja Towiańskiego, od których wpływu sam wyzwolił się ok. 30. roku życia. Skutkiem tego późno poznał muzykę Chopina, który drwił z towianizmu. Na zawsze jednak pozostała mu skłonność do dyscypliny i pracy nad sobą.
Kształcił się początkowo u Jana Hornziela (skrzypce), następnie w latach 1864-67 w Instytucie Muzycznym w Warszawie u Apolinarego Kątskiego (skrzypce), Stanisława Moniuszki (harmonia) i Franciszka Ciaffeiego (śpiew). W latach 1872-75 kontynuował naukę u Fryderyka Kiela (kompozycja) i Richarda Wüersta (instrumentacja) w Berlinie, dokąd wyjechał dzięki uzyskaniu stypendium Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego. Od 1867 grał w orkiestrze Teatru Wielkiego w Warszawie, występując jako śpiewak i pianista oraz uczył w Instytucie dla Ociemniałych.
p>W 1870 został sprawozdawcą muzycznym w "Kurierze Warszawskim". Prowadził żywą działalność w Warszawskim Towarzystwie Muzycznym. W listopadzie 1875 Towarzystwo urządziło jego koncert kompozytorski. W latach 1876-80 Zygmunt Noskowski był dyrektorem Towarzystwa Śpiewaczego "Bodan" w Konstancji, w latach 1881-1902 - dyrektorem Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego. Działał jako dyrygent opery i drugi dyrygent Filharmonii Warszawskiej.
p>W 1886 objął klasę kompozycji w Instytucie Muzycznym w Warszawie. Obdarzony wybitnym zmysłem pedagogicznym, wykształcił w ciągu 20 lat całe pokolenie kompozytorów polskich. Do uczniów jego należeli m.in.: Henryk Melcer, "Ludomir Michał Rogowski, Piotr Rytel, Apolinary Szeluto, Wacław Lachman, Stanisław Nawrot, Witold Frieman, Grzegorz Fitelberg, Mieczysław Karłowicz, Karol Szymanowski, Ludomir Różycki.
Noskowski zajmował się również krytyką muzyczną, dawał też prelekcje i wykłady o muzyce. Z zaciekawieniem śledził rozwój muzyki nowszej i przyswajał nowe zdobycze techniki i stylu muzycznego. Żywy temperament nie pozwolił mu ograniczyć się tylko do jednej formy muzycznej, próbował swoich sił we wszystkich dziedzinach twórczości. Pisał z niezwykłą łatwością. Jego kompozycje często wykonywano na koncertach kompozytorskich w Warszawie (1883-1900), Krakowie i Lwowie. Niektóre z nich stanowią do dziś stałą pozycję repertuarową filharmonii.
Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.
