Noc Kupały to pogańska tradycja Słowian, związana z letnim przesileniem. Święto obchodzi się podczas najkrótszej nocy w roku, czyli w Polsce z 21 na 22 czerwca. Dawniej było związane z czczeniem ognia, wody, słońca i księżyca. Miało to wpływać na plony, miłość oraz płodność. Obecnie święto opisuje się jako alternatywę dla walentynek.
Nazwa pochodzi od indoeuropejskiego „kump”, oznaczającego grupę/gromadę. Czasami zamiennie używa się też określenia „Sobótka”, które związane jest z legendą o młodej dziewczynie, która nosiła to imię. W noc letniego przesilenia miała wyjść za swojego narzeczonego, który wrócił z wojny. Nagle ich wioska została zaatakowana przez wrogów, a Sobótka zginęła trafiona w serce. Od tej pory, na jej cześć, święto zaczęto nazywać tym imieniem.
Najpopularniejszymi zwyczajami związanymi z Nocą Kupały są: ogniska, wróżby, tańce, a przede wszystkim słynne wianki. Dziewczęta rzucały do rzeki plecionki kwiatów z zapalonymi świecami, pozwalając by te poddały się jej nurtowi. Jeśli jakiś kawaler wyłowił wianek, oznaczało to, że młódka szybko wyjdzie za mąż. Jeśli wianuszek popłynął dalej, to nie mogła liczyć na prędki ślub. Kiedy zatonął, jego właścicielka skazana była na bycie starą panną. Tradycje te pielęgnowane są do dzisiaj, a samo święto cieszy się dużym zainteresowaniem.
Z obrzędami Nocy Kupały mocno walczył kościół, który próbował narzucić swoje święto, czyli Wigilię św. Jana. Miało to piętnować pogaństwo oraz wpłynąć na popularyzację chrześcijaństwa.
Sen nocy letniej Williama Szekspira oraz sceny przedstawiające Noc Walpurgi w Fauście Goethego. Poemat Seweryna Goszczyńskiego. Józef Ignacy Kraszewski to tylko niektórzy autorzy podejmujący tematykę tajemniczego przesilenia wiosenno-letniego, znanego w naszym kręgu kulturowym jako Noc Kupały, czy Sobóka. Na polskim gruncie dochodzi to tego motyw kwiatu paproci, związanego z obrzędami nocy świętojańskiej. Pojawia się w kilku baśniach, spisanych przez polskich folklorystów co świadczy o długiej tradycji tęsknoty za nagłą przemianą, która nie musi jednak przynosić szczęścia.
Szekspir kładzie nacisk na magię miłosną tej nocy, podczas której możliwa jest gra z ludzkimi uczuciami. W noc świętojańską fizyczność bierze górę. W tradycji słowiańskiej Kupała to także święto miłości, co zostało podkreślone przez Kraszewskiego w Starej baśni. Mefistofeles w Fauście wykorzystał Noc Walpurgi, by za sprawą popędu odciągnąć bohatera od tego, co ważne, od Małgorzaty. Ponadto spełniał swoją obietnicę – dostarczanie coraz nowych doznań.W większości utworów Sobótka jawi się jako święto radości i beztroski. Pojawiają się jednak także mroczne rysy. W Starej baśni niepokój wprowadza porwanie Dziwy. Doman bierze dziewczynę gwałtem, co prowadzi do dalszych nieszczęśliwych wydarzeń – Dziwa przebija go nożem. W Sobótce Goszczyńskiego atmosferę niepokoju wprowadzają demony z demonologii słowiańskiej. Ludzie zgromadzeni wokół ognisk bawią się i nie zdają sobie sprawy z grożącego im niebezpieczeństwa. W Pieśni o domu naszym zaś smutek zasygnalizowany jest postacią jedynej dziewczyny, której wianek się topi. Jej ukochany nie żyje. W Zamku kaniowskim Goszczyńskiego dominuje demoniczność. Na samym początku pojawiają się tam puszczyki, wśród ludu kojarzone z siłami piekielnymi. Po Kaniowie błąka się zjawa Kseni i poszukuje Nebaby. Wreszcie sam Kozak jest raczej mroczną postacią, jego myśli zaprząta żądza zemsty. Kupała pojawia się jako przeciwstawienie obecnym czasom. To moment radości.W kierunku grozy zmierza Noc Walpurgi. Na sabacie czarownic króluje nieokrzesana seksualność i mroczne magiczne praktyki...
Jakby nie traktować tego wyjątkowego dnia, jest w nim jakiś pierwiastek wyczekiwanej, ale zarazem trudnej do opanowania zmiany - losu, życia, marzeń, nawet radość nie jest jednoznaczna, a przynajmniej może taką się okazać. "Dzień Kupały najdłuższy w roku, noc Kupały najkrótsza, były jednym ciągiem wesela, śpiewu, skoków i obrzędów" – pisał Józef Ignacy Kraszewski w "Starej baśni". Obrzędów - uroczystości rozpoczynały się w wigilię przesilenia letniego (20 czerwca) i trwały cztery doby. Było to przede wszystkim święto ognia i wody. Na wzgórzach wzniecano ognie krzesane dwoma kawałkami drewna, co miało wzmocnić uczestników obrzędów, a polom i zwierzętom zapewnić płodność. Wokół ognisk tańczono i śpiewano, skoki przez ogień oczyszczały i chroniły przed złą energią.
Wierzono, że również drugi z żywiołów ma w tym czasie uzdrawiające właściwości. Oficjalnie kończyła się trzymiesięczna wstrzemięźliwość od kąpieli (zakaz dotyczył zanurzenia ciała w rzekach, jeziorach i strumykach za dnia), a rytualne obmycie wodą w Noc Kupały przeganiało choroby i uroki. Dziewczęta plotły wianki z kwiatów i ziół, następnie puszczały je z nurtem rzeki. Jeśli wyłowione przez chłopców trafiły do swojej właścicielki, młodzież kojarzyła się w pary. W tę noc pozwalano sobie na więcej niż to zwykle wypadało, co często prowadziło do inicjacji seksualnej – dlatego mówi się o słowiańskich walentynkach.
Wedle legendy tylko w kupałową noc zakwitał kwiat paproci. Szczęśliwy znalazca był odtąd bogaty, a w razie niebezpieczeństwa mógł stać się niewidzialny. Wróżono także z kwiatów rumianku czy dzikiego bzu, a nawet szczypiorku (panny oznaczały łodygi kolorową nitką i nadawały im imiona swoich ukochanych – szczypiorek, który najbardziej urósł do rana dowodził najgorętszego uczucia).
Święto to było tak mocno zakorzenione w tradycji Słowian, że władze kościelne włączyły pogański zwyczaj do kalendarza chrześcijańskiego – Noc Kupały jest dzisiaj znana jako noc świętojańska i uroczystości odbywają się w dniu św. Jana 24 czerwca.
Obraz: Henryk Siemiradzki, Noc świętojańska, 1892
Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.
