Historia Polaków zamordowanych przez sowieckiego okupanta w 1940 nie zaczyna się , ani nie kończy w tym tragicznym roku. Była konsekwencją zbrodniczego planu, który przez wiele lat ukrywano w tajemnicy. Oto przebieg wydarzeń.
Oddziały Armii Czerwonej zaatakowały Polskę. Do końca września ponad 200.000 szeregowców i 15 tysięcy oficerów zostało wziętych do sowieckiej niewoli.
Podpisano układ pomiędzy ZSRR a Trzecią Rzeszą, wyznaczający granicę podziału terenów Rzeczypospolitej między dwóch okupantów.
Rozkaz Ludowego Komisarza Spraw Wewnętrznych ZSRR Ławrentija Berii dotyczący wyodrębnienia spośród polskich jeńców wojennych: oficerów, pracowników wywiadu, sądownictwa, funkcjonariuszy policji, a następnie przeniesienia ich do osobnych obozów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie.
Pierwsza wielka wywózka. Z terenów wschodniej Polski wywieziono w głąb ZSRR ponad 220 tysięcy obywateli Rzeczypospolitej. Deportowano mieszkańców małych miasteczek, głównie rodziny wojskowych, urzędników, pracowników służby leśnej i kolei.
W Moskwie członkowie Komitetu Centralnego WKP (b)[*], w odpowiedzi na notatkę Ławrientija Berii, podpisali uchwałę o rozstrzelaniu 14.700 jeńców polskich, przetrzymywanych w obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie oraz 11.000 znajdujących się w więzieniach NKWD w zachodniej Ukrainie i Białorusi.
Z obozu w Kozielsku przewieziono do Smoleńska grupę 15 jeńców.
Przypuszczalna data rozstrzelania w lesie katyńskim części spośród przywiezionych do Smoleńska więźniów.
Pierwszy transport więźniów z Kozielska. Transporty dojeżdżały do stacji Gniazdowo. Jeńcy rozstrzeliwani byli w lesie katyńskim, tam też znajdują się ich zbiorowe mogiły. Niewielkie ilości więźniów zostały wyłączone z transportów i przewiezione do obozu w Pawliszczew-Borze.
Pierwszy transport więźniów z Ostaszkowa. Jeńcy rozstrzeliwani byli w Kalininie (obecnie Twer). Zbiorowe mogiły znajdują się w Miednoje. Niewielkie ilości więźniów zostały wyłączone z transportów i przewiezione do obozu w Pawliszczew-Borze.
Pierwszy transport więźniów ze Starobielska. Jeńcy rozstrzeliwani byli w Charkowie, ich ciała wrzucano do dołów śmierci w podcharkowskich Piatichatkach (obecnie w granicach miasta Charkowa). Niewielka liczba więźniów zostały wyłączona z transportów i przewieziona do obozu w Pawliszczew-Borze.
Druga deportacja. Z terenów polskich, znajdujących się pod okupacją sowiecką, wywieziono około 320.000 Polaków.Celem były rodziny wojskowych, policjantów, służby więziennej, nauczycieli, urzędników państwowych i działaczy społecznych, bankierów, przemysłowców, kupców. Wśród wywożonych znalazła się część rodzin Ofiar Zbrodni Katyńskiej.
Ostatnie transporty z Kozielska i Starobielska.
Ostatni transport z Ostaszkowa.
Eksterminacja ponad 11.000 jeńców polskich na Ukrainie i Białorusi. Do dzisiaj pozostają nieznane wszystkie miejsca ich kaźni i pochówku.
Jeńcy przebywający w Pawliszczew-Borze przewiezieni zostali do obozu w Griazowcu.
Rozpoczęła się wojna pomiędzy Niemcami a ZSRR. NKWD dokonało mordu na więźniach na wschodnich terenach Polski (najwięcej ludzi zginęło w więzieniach lwowskich).
Podpisany został układ między polskim rządem na emigracji a władzami ZSRR, zwany paktem Sikorski-Majski. Przewidywał on m.in. zwolnienie „internowanych” żołnierzy, polskich więźniów przebywających w łagrach i zesłańców oraz utworzenie polskiej armii w ZSRR.
Ogłoszona zostaje tak zwana „amnestia” dla wszystkich Polaków więzionych w ZSRR.
Przybycie gen. Władysław Andersa do obozu w Griazowcu (więźniowie zostali zwolnieni kilka dni później).Utworzone zostało biuro informacyjne do spraw zaginionych jeńców. Kierował nim rotmistrz Józef Czapski (więzień Starobielska, Pawliszczew Boru i Griazowca, autor książek: „Wspomnienia starobielskie” i „Na nieludzkiej ziemi”).
Ludowy Komisarz Spraw Wewnętrznych Ławrentij Beria otrzymał od gen. Władysława Andersa listę poszukiwanych oficerów internowanych lub aresztowanych po 17 września 1939 (8722 nazwiska).
Podczas rozmowy z gen. Władysławem Sikorskim i gen. Władysławem Andersem Józef Stalin stwierdził, iż zaginieni polscy oficerowie uciekli do Mandżurii.
Nota ministra spraw zagranicznych RP Edwarda Raczyńskiego do ambasadora ZSRR przy rządach emigracyjnych w Londynie Aleksandra Bogomołowa w sprawie zaginionych oficerów.
Uzgodnienie ewakuacji Armii gen. W. Andersa z Rosji do Persji.
Memorandum rządu polskiego do władz ZSRR w sprawie zaginionych jeńców.
Kolejna nota rządu polskiego do władz ZSRR w sprawie zaginionych jeńców.
Nota rządu polskiego do władz ZSRR w sprawie zaginionych jeńców.
Ostatnia nota rządu polskiego w sprawie zaginionych jeńców.
Zakończono ewakuację oddziałów armii gen. Andersa z ZSRR do Persji.
Memorandum gen. Andersa w sprawie zaginionych jeńców, skierowane do Winstona Churchilla.
Odkrycie przez Niemców masowych grobów w Katyniu.
Chłopi spod Katynia Iwan Kriwoziercew i Parfen Kisielew, świadkowie zbrodni ludobójstwa w Katyniu, zeznają przed niemiecką policją polową.
Niemcy rozpoczynają rozkopywanie masowych mogił.
Rozpoczęcie planowej ekshumacji.
Do Katynia, na zaproszenie strony Niemieckiej, przybywają polscy i zagraniczni dziennikarze oraz przedstawiciele Polskiego Czerwonego Krzyża.
Komunikat niemieckiej agencji informacyjnej Transocean o odkryciu masowych mogił w Katyniu.
Nota rządu polskiego do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w Genewie, złożona przez delegata PCK w Szwajcarii, z prośbą o zbadanie sprawy mordu na oficerach polskich.
Rząd polski został przez radio moskiewskie oskarżony o współpracę z Niemcami.
W USA wydane zostało memorandum, które ograniczyło możliwość podawania informacji na temat Katynia w środkach masowego przekazu.
Międzynarodowy Czerwony Krzyż uzależnił wysłanie komisji do Katynia pod warunkiem wyrażenia zgody przez ZSRR.
ZSRR zrywa stosunki dyplomatyczne z polskim rządem na emigracji. W nocy polski ambasador w Moskwie otrzymał odpowiednią notę.
Początek prac, powołanej przez stronę niemiecką, międzynarodowej komisji lekarzy sądowych.
Niemiecka prasa okupacyjna (tak zwane „gadzinówki”) na bieżąco publikowała raporty z prac w Katyniu, podając listę zidentyfikowanych ofiar.
Podpisano raport Międzynarodowej Komisji Lekarskiej z Katynia.
Oświadczenie Brytyjskiego Sekretarza Stanu Anthony’ego Edena w Izbie Gmin w związku z zerwaniem stosunków dyplomatycznych pomiędzy Polską a ZSRR. Cała wina została przerzucona na Niemców.
Zakończono ekshumację ciał wydobywanych z masowych grobów w Katyniu.
Okręg Smoleński, w którym znajduje się las Katyński, znów znalazł się pod kontrolą ZSRR. Rozpoczęto przesłuchiwania świadków niemieckiej ekshumacji.
Ukazuje się oficjalny raport o wynikach ekshumacji przeprowadzonej przez komisję niemiecką: Amtliches Material zum Massenmord von Katyn, zawierający m.in. listę zidentyfikowanych ofiar. W okupowanej Polsce pojawiła się konspiracyjna broszura „Katyń, Zamordowani, Mordercy, Oskarżyciele”.
13 stycznia 1944 roku Biuro Polityczne KC WKP(b) podjęło uchwałę powołującą „Specjalną Komisję ds. ustalenia i przeprowadzenia śledztwa okoliczności rozstrzelania w lesie katyńskim polskich jeńców wojennych przez niemiecko-faszystowskich najeźdźców” – znaną pod nazwą Komisją Burdenki.
Ukazuje się polskie tłumaczenie „Komunikatu” komisji Burdenki.
„Mały Katyń”. W lipcu 1945 roku na terenie Puszczy Augustowskiej i okolicznych miejscowości oddziały Armii Czerwonej przeprowadziły obławę mającej na celu „oczyszczenie” terenu z grup partyzanckich. Aresztowano ok. 7 tys. osób, z których ok. 700 zatrzymano. Nikt z grupy zatrzymanych nie powrócił i do dziś nie jest znane miejsce ich pochówku.
Podczas procesu norymberskiego, kiedy sądzono zbrodniarzy hitlerowskich, odbyły się przesłuchania radzieckich i niemieckich świadków w sprawie odpowiedzialności za zbrodnię popełnioną w Katyniu.
Ukazuje się orzeczenie Trybunału Norymberskiego. Nie zawiera ono odniesienia do sprawy Katynia.
W Londynie ukazuje się książka opracowana przez Józefa Mackiewicza „Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów” z przedmową gen. W. Andersa. Przez wiele lat stanowiła ona podstawowe źródło wiedzy na temat sprawy katyńskiej.
Początek prac Specjalnej Komisji Śledczej Kongresu Stanów Zjednoczonych do Zbadania Zbrodni Katyńskiej pod przewodnictwem senatora Raya Johna Maddena. Rozpoczęły się przesłuchania na terenie USA i Europy.
Protest ZSRR przeciwko działaniom Komisji Kongresu USA.
Krytyka działań Komisji Kongresu USA przez Rząd Polski w Warszawie. Ukazuje się kolejny przedruk „Komunikatu” Burdenki, a następnie seria artykułów propagujących „obowiązującą” czyli komunistyczną wersję wydarzeń.
Wydanie raportu Komisji Kongresu USA w sprawie Zbrodni Katyńskiej. Wyniki działań Komisji (Hearings) zostały zgromadzono w siedmiu tomach (2363 stron). W Warszawie wydana została propagandowa książka Bolesława Wójcickiego „Prawda o Katyniu” ( wyd. Czytelnik), potwierdzająca wersję komunikatu Burdenki.
Aleksandr Szelepin, ówczesny szef KGB[*] ZSRR wysłał do Nikity Chruszczowa[*] list, w którym określił liczbę zabitych w lesie katyńskim na 4421 osób, w Charkowie na 3820 osób, w Kalininie (Twer) na 6311 osób. Dodatkowo podane jest, iż na terenie Zachodniej Ukrainy i Białorusi rozstrzelano 7305 osób. Wymienione liczby są niższe niż w rozkazie z 5 marca 1940 roku (szczególnie dotyczy to jeńców z terenu Zachodniej Ukrainy i Białorusi).
W Paryżu ukazuje się książka Stanisława Swianiewicza „W cieniu Katynia” (Instytut Literacki „Kultury”). Autor, jeniec Kozielska, dotarł z transportem do Gniezdowa, stacji kolejowej pod Smoleńskiem, skąd tzw. czornymi woronami przewożono więźniów do Katynia. Swianiewicz został w ostatniej chwili wycofany do więzienia w Smoleńsku, potem trafił do Moskwy i na Łubiance doczekał „polskiej amnestii”.
Na terenie Polski ukazała się nielegalna publikacja „Katyń” (Tekst sygnowali „Jan Abramski” i „Ryszard Żywiecki”, jako pseudonim użyte zostały pierwsze i ostatnie nazwisko na liście katyńskiej; w rzeczywistości autorem był Ryszard Zieliński).
Ukazał się pierwszy numer wydawanego w podziemiu „Biuletynu Katyńskiego”. Wydany został przez Instytut Katyński w Polsce, organizację założoną przez w Krakowie w 1978 przez Adama Macedońskiego, Andrzeja Kostrzewskiego i Stanisława Tora, później dołączyli Kazimierz Godłowski i Leszek Martini.
32 przebywających na emigracji działaczy i pisarzy rosyjskich wydało oświadczenie o odpowiedzialności ZSRR za Zbrodnię Katyńską. W Polsce w drugim obiegu (poza cenzurą) ukazała się publikacja Leopolda Jędrzejskiego [Jerzego Łojka] Dzieje sprawy Katynia.
W Moskwie powstaje stowarzyszenie MEMORIAŁ – rosyjska organizacja pozarządowa, której głównym celem jest dokumentowanie i propagowanie wiedzy o ofiarach komunistycznych represji politycznych.
W wyniku postanowień obrad Okrągłego Stołu, podczas których spotkali się przedstawiciele opozycji „solidarnościowej” i władz komunistycznej, odbyły się pierwsze w powojennej historii wolne wybory (od 2013 roku Dzień Wolności i Praw Obywatelskich). W całym kraju organizują się środowiska rodzin Ofiar. Powstają, konstytuują się i są rejestrowane pierwsze Rodziny Katyńskie.
Wniosek prokuratora generalnego RP Józefa Żyto do prokuratora generalnego ZSRR Suchariewa o wszczęcie śledztwa w sprawie Zbrodni Katyńskiej.
W Warszawie powołano Komitet Historyczny Badania Zbrodni Katyńskiej(przemianowany w lutym 1990 na Niezależny Komitet Historyczny Badania Zbrodni Katyńskiej). W skład Komitetu weszli historycy i działacze społeczni zajmujący się badaniami historycznymi nad zagładą polskich jeńców wojennych zamordowanych w 1940 roku przez NKWD.
Odpowiedź prokuratora gen. ZSRR Suchariewa na wniosek prokuratora gen. Józefa Żyto: stwierdzono, iż jedynymi dokumentami, jakimi dysponuje prokuratura ZSRR, są materiały komisji Burdenki.
Komunikat radzieckiej agencji prasowej TASS, w którym stwierdzono, że za rozstrzelanie polskich oficerów w Katyniu odpowiedzialne jest NKWD. Prezydent Wojciech Jaruzelski otrzymał od prezydenta ZSRR Michaiła Gorbaczowa niektóre dokumenty NKWD z lat 1939-1940 dotyczące polskich jeńców, tak zwane listy wywozowe jeńców Kozielska i Ostaszkowa oraz wykaz jeńców Starobielska.
Naczelna Prokuratura Wojskowa ZSRR rozpoczęła śledztwo w sprawie Katynia. Strona polska rozpoczęła śledztwo „posiłkowe” pod kierunkiem prokuratora Stefana Śnieżko.
Ekshumacja jeńców Starobielska w Charkowie-Pietichatkach.
Ekshumacja jeńców Ostaszkowa w Miednoje.
Prezydent Rosji Borys Jelcyn przekazał prezydentowi RP Lechowi Wałęsie kopię dokumentu z 5 marca 1940, z decyzją o rozstrzelaniu jeńców polskich z obozów Kozielska, Starobielska i Ostaszkowa.
Rejestracja Statutu Federacji Rodzin Katyńskich
Uroczyste i oficjalne otwarcie Muzeum Katyńskiego. Ekspozycji nadano nazwę „Pamięć nie dała się zgładzić”.
Prokuratura Ukrainy w Kijowie przekazała prokuratorowi Stefanowi Śnieżko listę 3.435 nazwisk obywateli polskich, zamordowanych prawdopodobnie w wyniku rozkazu z 5 marca 1940.
Do Sejmu i Senatu RP został skierowany wniosek części rodzin katyńskich o sprowadzenie szczątków zwłok ofiar Zbrodni Katyńskiej i możliwość pochowania ich w Polsce. Większość Rodzin stanowczo opowiedziała się za budową Polskich Cmentarzy Wojennych na miejscu kaźni: w Katyniu, Charkowie i Miednoje.
Otwarcie Polskiego Cmentarza Wojennego w Charkowie.
Otwarcie Polskiego Cmentarza Wojennego w Katyniu.
Otwarcie Polskiego Cmentarza Wojennego w Miednoje
Na wniosek Federacji Rodzin Katyńskich Sejm RP ustanowił dzień 13 kwietnia Dniem Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej
Pamięć nie dała się zgładzić… – Wystawa czasowa otwarta w warszawskim Muzeum Wojska Polskiego prezentująca tragiczne losy Ofiar Zbrodni Katyńskich i ich rodzin. Wystawa była zaczątkiem powstającego w kaponierze Cytadeli Warszawskiej Muzeum Katyńskiego. W jej przygotowaniu uczestniczyli przedstawiciele Federacji Rodzin Katyńskich.
Otwarcie Polskiego Cmentarza Wojennego w Bykowni (Kijów – Ukraina)
Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, że nie może ocenić rosyjskiego śledztwa ws. Zbrodni Katyńskiej, oraz że Rosja nie dopuściła się nieludzkiego i poniżającego traktowania krewnych ofiar.
Otwarcie na terenie Cytadeli Warszawskiej stałej siedziby Muzeum Katyńskiego.
Na podstawie: Kalendarium Katyńskie Federacji Rodzin Katyńskich
Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.
