16 kwietnia 1967 r. na terenie byłego niemieckiego KL Auschwitz II-Birkenau został odsłonięty Międzynarodowy Pomnik Ofiar Obozu. Upamiętnia co najmniej 1,1 mln osób, głównie Żydów, ale również Polaków, Romów i osób innej narodowości, których Niemcy zgładzili w obozie.
Uroczystość odsłonięcia monumentu zgromadziła 16 kwietnia 1967 r. 200 tys. osób. Wśród nich był ówczesny premier PRL i były więzień Auschwitz Józef Cyrankiewicz oraz sowiecki generał Wasylij Pietrenko, jeden z dowódców oddziałów Armii Czerwonej, która w styczniu 1945 r. wyzwalała obóz. „Oddajmy hołd wszystkim tutaj zamordowanym, budując wedle swoich sił i umiejętności nowe życie wolnych, współżyjących ze sobą narodów, aby zmazać tę hańbę z ludzkości, jaką było to, co działo się w Oświęcimiu. Aby już nigdy więcej! Tylko wtedy będzie to pomnik nie tylko pamięci, ostrzeżenia i czujności, ale i pojednania ludzi i narodów, idących tą samą drogą do tych samych celów” – mówił Cyrankiewicz, którego słowa zarejestrowała kamera Polskiej Kroniki Filmowej.
Monument odsłonił przewodniczący Rady Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa Janusz Wieczorek. U stóp pomnika Józef Cyrankiewicz złożył insygnia Krzyża Grunwaldu I klasy, którym pośmiertnie odznaczone zostały ofiary Auschwitz.
Odsłonięciu Pomnika towarzyszyła premiera oratorium „Dies Irae” Krzysztofa Pendereckiego. Twórca dedykował je pamięci ofiar obozu. Łaciński tytuł kompozycji w tłumaczeniu na język polski brzmi: Dzień Gniewu. Penderecki tworząc dzieło oparł się na fragmentach Biblii, polskiej i francuskiej poezji współczesnej oraz wyjątkach z "Oresteji" Ajschylosa. Oratorium miało premierę 16 kwietnia 1967 r. w Filharmonii Krakowskiej.
Monument stanął między ruinami dwóch największych krematoriów w Auschwitz II-Birkenau. Składa się ze spiętrzonych kamiennych bloków. Umieszczone na nim zostały 23 tablice. Na każdej w innym języku widnieje napis: "Niechaj na wieki będzie krzykiem rozpaczy i przestrogą dla ludzkości to miejsce, w którym hitlerowcy wymordowali około półtora miliona mężczyzn, kobiet i dzieci, głównie Żydów z różnych krajów Europy, Auschwitz-Birkenau - 1940-1945". Pierwotnie na jego płycie głównej widniał Krzyż Grunwaldu, którym zostały odznaczone przez władze PRL ofiary obozu. Został on zdjęty przed 70. rocznicą wyzwolenia w ramach szerszego porządkowania różnych upamiętnień przez lata tworzonych na terenie Miejsca Pamięci. Budził kontrowersje, ponieważ bardziej upamiętniał akt odznaczenia państwowego niż same ofiary.
Obecnie Pomnik jest miejscem, przed którym hołd ofiarom składają światowi przywódcy odwiedzający Miejsce Pamięci. Wśród nich byli m.in. trzej kolejni papież: Jan Paweł II, Benedykt XVI oraz Franciszek.
Jan Paweł II odwiedził były obóz podczas pierwszej pielgrzymki do Polski w 1979 r. Papież modlił się w bloku 11, w miejscu śmierci św. Maksymiliana Marii Kolbego. Potem złożył wiązankę kwiatów pod Ścianą Śmierci, a następnie odprawił mszę świętą w Auschwitz II-Birkenau. Obecni kapłani, byli więźniowie obozów koncentracyjnych, koncelebrowali liturgię z Ojcem Świętym przy ołtarzu ustawionym na dawnej rampie obozowej. Mówił wówczas, że Auschwitz jest "rozrachunkiem z sumieniem ludzkości". Podkreślał, że to także miejsce, w którym trzeba "przy odwiedzinach pomyśleć z lękiem o tym, gdzie leżą granice nienawiści". Słowa te wypowiadał w miejscu kaźni, symbolu zbrodni niemieckich jako „syn narodu, który doznał w swych dziejach, dalszych i bliższych, wielorakiej udręki od drugich”. Na koniec homilii mówił do rodaków: „Pozwólcie jednak, że nie wymienię tych drugich po imieniu – pozwólcie, że nie wymienię… Stoimy na miejscu, na którym o każdym narodzie i o każdym człowieku pragniemy myśleć jak o bracie”. Wizyta w Auschwitz miała znaczenie symboliczne. Głowa Kościoła rzymskokatolickiego po raz pierwszy odwiedziła niemiecki obóz zagłady, dlatego na uroczystości zwrócona była uwaga świata.
27 lat później papież Benedykt XVI, stojąc przy Pomniku, prosił Boga o dar pojednania i pokoju. W2016 w milczeniu modlił się Franciszek. Papież spotkał się m.in. z byłymi więźniami obozu, a także Polakami odznaczonymi tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, którzy w czasie wojny bezinteresownie udzielali pomocy Żydom, ratując ich od Zagłady.
Przed Pomnikiem rokrocznie odbywa się też główna ceremonia Marszu Żywych. W jego trakcie młodzi Żydzi z całego świata i ich rówieśnicy z Polski oddają hołd ofiarom Zagłady.
Dies irae – oratorium ob memoriam in pereniciei castris in Oświęcim necatorum inextinguibilem reddendam" (1967) na trzy głosy solowe, chór mieszany i wielką orkiestrę symfoniczną to utwór na wskroś sonorystyczny: chór krzyczy i gwiżdże częściej niż mówi i śpiewa, soliści sięgają krańców swoich skal, a do wysłyszenia możliwe są tylko kluczowe słowa wykorzystanych tekstów. Skomponowany został na uroczystość odsłonięcia Międzynarodowego Pomnika Ofiar Faszyzmu w Oświęcimiu-Brzezince.
A są to teksty bardzo istotne i przejmujące: fragmenty Psalmu 114, Apokalipsy, "Eumenidy"Ajschylosa, I Listu do Koryntian św. Pawła, "La cimentière marin" Paula Valéry'ego, "Auschwitz" Louisa Aragona, "Ciał" Władysława Broniewskiego i "Warkoczyka" Tadeusza Różewicza. Teksty wybrał i zestawił kompozytor, wszystkie są przełożone na łacinę.
Utwór składa się z trzech części: I. Lamentatio, II. Apocalypsis, III. Apotheosis. Trzecia część zakończona jest słowami zaczerpniętymi z poematu Valéry'ego: "Wstaje wiatr. Spróbujmy żyć".
Ekspresjonistyczny utwór "Dies irae" został skomponowany na uroczystość odsłonięcia Międzynarodowego Pomnika Ofiar Faszyzmu w Oświęcimiu-Brzezince, tam też odbyło się jego prawykonanie.
Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.
