Drugi rząd Wincentego Witosa to gabinet pod kierownictwem premiera Wincentego Witosa, utworzony 28 maja 1923 roku. Gabinet „Chjeno-Piasta” obejmował władzę w niezwykle trudnym momencie. Jego funkcjonowanie było świadectwem wielu słabości ówczesnego życia politycznego.
Zamordowanie pierwszego prezydenta RP Gabriela Narutowicza przez niezrównoważonego psychicznie Eligiusza Niewiadomskiego oraz bardzo ostry konflikt stronnictw politycznych sprawiały, że istniało poważne ryzyko wybuchu wojny domowej. Tuż po śmierci prezydenta Narutowicza pełniący obowiązki prezydenta marszałek Maciej Rataj powierzył misję stworzenia rządu gen. Władysławowi Sikorskiemu. Zadaniem nowej rady ministrów było uspokojenie nastrojów społecznych. Nie było to łatwe, jeśli weźmie się pod uwagę, że wszystkie strony sporu sugerowały, iż rozwiązanie kryzysu metodami parlamentarnymi jest niemożliwe. Szczególnie krytyczna była piłsudczykowska prasa, której dziennikarze pisali o anarchizacji polskiego życia politycznego. Wysuwano postulaty władzy pozaparlamentarnej. Tego rodzaju hasła staną się podstawą programu rządów sanacji po 1926 r. Dodatkowo na temperaturę sporu politycznego wpływały niepokojące wydarzenia międzynarodowe, takie jak sowiecko-niemiecko układ z Rapallo.
W okresie rządów Władysława Sikorskiego toczyły się rozmowy między prawicą a „Piastem”. Odbywały się często konferencje. Brali w nich udział m.in. Wincenty Witos, Stanisław Głąbiński oraz senator „Piasta” Ludwik Hammerling, właściciel Lanckorony. W rozmowach tych uczestniczyli także przedstawiciele Chadecji oraz chrześcijańsko-narodowi, którzy byli przeciwni ustępstwom dla „Piasta” w sprawie reformy rolnej. W klubie PSL „Piast” grupa Dąbskiego też stanowczo sprzeciwiała się porozumieniu z prawicą.
W marcu obradował Zarząd Główny PSL „Piast”, który wyraził sprzeciw wobec projektu utworzenia rządu opartego na PSL Piast, lewicy i słowiańskich mniejszościach narodowych. Pozostawał tylko sojusz z prawicą, który w kwietniu zatwierdził klub parlamentarny PSL Piast.
Dnia 17 maja w mieszkaniu senatora ZLN Juliana Zdanowskiego w Warszawie podpisano słynny Pakt Lanckoroński. Udział Hammerlinga w kierowniczym aktywie Piasta i fakt, że obrady wstępne odbywały się podobno w jego majątku w Lanckoronie, przyczyniły się do powstania powszechnie przyjętej, choć nieścisłej nazwy. Pakt podpisali: Głąbiński, Seyda, Witos, Kiernik, Korfanty i Chaciński.
Po podpisaniu porozumienia Piasta, ZLN i chadecji (Klub Chrześcijańsko-Narodowy przeciwny reformie rolnej odmówił podpisania paktu, obiecując jednak poparcie nowemu rządowi) pozostawała jeszcze kwestia ewentualnego pozyskania NPR.
Zjazd NPR z dni 20-21 maja 1923 r. zajął postawę niezdecydowaną wobec nowo powstałej centroprawicowej większości parlamentarnej.
W tej sytuacji Piast i ChZJN postanowiły obalić rząd Sikorskiego. Premier Sikorski dowiedziawszy się o pakcie lanckorońskim, postanowił postawić pod głosowanie prowizorium budżetowe, które miało być swego rodzaju wotum zaufania dla jego rządu.
Dopiero 26 maja doszło do głosowania w sprawie prowizorium budżetowego. W obronie rządu Sikorskiego wystąpiły PSL Wyzwolenie i PPS. Partie te broniły Sikorskiego od chwili gdy stało się jasne że po jego upadku dojdzie do władzy rząd centrowo – prawicowy. W głosowaniu za skreśleniem funduszów dyspozycyjnych wypowiedziało się 279 posłów (Piast, ZLN, Chadecja, komuniści i mniejszości narodowe), natomiast za rządem głosowały kluby PPS, PSL Wyzwolenie, NPR oraz grupa Dąbskiego w sumie 117 głosów.
Wobec tego rząd Sikorskiego podał się do dymisji, a grupa Dąbskiego (14 posłów) wystąpiła z PSL Piast, tworząc klub sejmowy PSL Jedność Ludowa.
Misję utworzenia nowego rządu otrzymał Wincenty Witos i w nocy 28 maja powołano go w składzie:
Polityka gospodarcza okazała się jedną z największych porażek rządu Wincentego Witosa. Niezapobieganie staczaniu się gospodarki osłabiało poparcie dla koalicji, szczególnie wśród mieszkańców miast, którzy nie mogli znieść coraz szybszego wzrostu cen. Jesienią 1923 r. Polską wstrząsnęła fala strajków. Szczególnie krwawy przebieg miały manifestacje w Krakowie. 6 listopada w walkach z policją i wojskiem zginęło ponad 30 osób, ponad 200 było rannych. Nastroje społeczne wykorzystywała agentura komunistyczna zainteresowana destabilizacją państwa. 13 października 1923 r. w zamachu na skład amunicji na warszawskiej Cytadeli zginęło 28 osób. Do tego doszedł rozłam w koalicji. Tym samym rząd stracił większość parlamentarną.
Rząd ustąpił 14 grudnia 1923 roku.
19 grudnia 1923 r., prezydent Stanisław Wojciechowski powołał pozaparlamentarny rząd Władysława Grabskiego. Już następnego dnia nowy premier wygłosił exposé zapowiadające reformę walutową i walkę z inflacją.
Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.
