14 czerwca 1966 roku Watykan ogłosił zniesienie indeksu ksiąg zakazanych. Po ponad 400 latach funkcjonowania spis dzieł, których wierni – pod groźbą ekskomuniki - nie powinni czytać ani rozpowszechniać, stracił swoją moc prawną. Jednym z nich było dzieło Mikołaja Kopernika "O obrocie ciał niebieskich".
Historia cenzury kościelnej zaczyna się już u schyłku starożytności, w czasie kształtowania się doktryny chrześcijańskiej. Z wielkimi herezjami walczono m.in. przez zakazy czytania i posiadania ksiąg z nimi związanych. W 325 roku na Soborze nicejskim potępiono Ariusza oraz jego pisma, a w 431 roku na Soborze efeskim postąpiono podobnie z Nestorem. Takie rozwiązanie proponowały wielkie autorytety chrześcijaństwa: święci Paweł, Augustyn oraz Izydor. Lista ksiąg szybko rosła, w 496 roku papież Gelazjusz sporządził listę już 60 pozycji, które nie mogły być czytane przez wiernych. Ten mechanizm działał przez całe średniowiecze, w roku 1121 zakazano pism Abelarda, na przełomie XII i XIII wieku likwidowano księgi waldensów, a Sobór w Konstancji w 1414 roku potępił pisma Wiklefa i Husa.
Rewolucje przyniosło rozpowszechnienie się druku oraz Reformacja. Początkowo walkę z wyznaniami reformowanymi podejmowali władcy oraz lokalny kler, palono i zakazywano czytania „niepoprawnych” ksiąg w Anglii (1525), Niderlandach (1529), Hiszpanii (1540), Wenecji (1543) oraz we Francji (1551). Chwilowy sojusz państwa i Kościoła wiązał się jedynie z walką z Reformacją, lub szczególnymi sytuacjami, w których cenzura była potrzebna. W czasach Kontrreformacji spisy te rzeczywiście były groźną bronią przeciwko „odszczepieńcom” od wiary.
Właściwy Index librorum prohibitorum powstał w 1559 roku na zlecenie Pawła IV. Poza konkretnymi dziełami niezgodnymi z nauką Kościoła wymieniono w nim autorów, którzy ze względu na poglądy nie powinni być czytani. Poza tym zakazywano katolikom posiadania, handlu, tłumaczenia, a nawet mówienia o tych książkach. Zakaz obejmował wszystkich, włącznie z władcami oraz hierarchami kościelnymi – złamanie go groziło ekskomuniką. Jednak Indeks działał tylko tak dobrze jak instytucja, która mogła wymusić jego przestrzeganie: Inkwizycja. Można więc mówić o praktycznym zakazie czytania pewnych dzieł tylko w niektórych rejonach: Hiszpanii, Italii czy Portugalii. W krajach protestanckich z oczywistych powodów ten zakaz nie obowiązywał, a w wielu krajach katolickich można było zdobyć zakazane pozycje bez większych problemów.
De revolutionibus orbium coelestium Kopernika trafiło do Indeksu w roku 1616, już po dwukrotnym wydaniu dzieła w druku (1543 i 1566). Nie przeszkodziło to również wydaniu go po raz trzeci w następnym roku w Amsterdamie pod zmienionym tytułem Astronomia Instaurata. Niedługo po tych wydarzeniach Kepler i Galileusz dostarczyli dowodów prawdziwości teorii heliocentrycznej. Ostatni z nich był prześladowany przez Inkwizycję, ale raczej tylko dlatego, że działał we Włoszech, praktycznie „pod nosem” Świętego Oficjum. Mimo, że na ostateczne potwierdzenie teoria heliocentryczna czekała aż do obserwacji Roberta Hooka w XVIII wieku, Kościół reagował dużo wolniej. Na druk dzieł Galileusza papież Benedykt XIV pozwolił dopiero w 1751 roku, a O obrotach ciał niebieskich wykreślono z listy w 1828 roku, gdy nikt poważny od dawna nie przeczył twierdzeniom Kopernika.
Innymi Polakami, którzy trafili na kościelny index byli Andrzej Frycz Modrzewski, Mikołaj Rej oraz Adam Mickiewicz. Ciekawostką jest fakt, że Darwin wraz z jego pracami o ewolucji nigdy nie znalazł się na tej liście.
Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.
