1894-02-20     1980-03-02

Jarosław Iwaszkiewicz

Niepokojąca dwoistość bytu

Poeta, prozaik, dramatopisarz, eseista i tłumacz. Urodzony 20 lutego 1894 we wsi Kalnik na Kijowszczyźnie, zmarł 2 marca 1980 w Warszawie. Wywodził się ze środowiska kresowej inteligencji pochodzenia szlacheckiego, kultywującej tradycje patriotyczne i kulturalne.

Wczesny debiut

Jarosław Iwaszkiewicz wczesne dzieciństwo spędził z matką w Warszawie. Z czasem przenieśli się do Ukrainy, gdzie w 1912 zdał maturę w kijowskim gimnazjum i rozpoczął studia prawnicze na tamtejszym uniwersytecie. W 1915 debiutował wierszem "Lilith" w jedynym numerze pisma "Pióro". W latach 1916-1918 był aktorem i kierownikiem literackim kijowskiego Teatru Studya S. Wysockiej. Wiosną 1918 wstąpił do 3 Korpusu Polskiego, po jego rozbrojeniu wrócił do Krakowa. W październiku 1918 przyjechał do Warszawy, związał się z grupą twórców skupionych wokół pisma "Pro arte et studio", wszedł w skład grupy literackiej występującej w kabarecie literackim "Pikador", następnie w skład grupy Skamander. W latach 1919-1920 był w zespole redakcyjnym "Zdroju", 1920-1922 redagował w "Kurierze Polskim" dział "Sztuka". Wiersze, prozę i recenzje publikował w "Kurierze Lwowskim" (1921-1922) i "Tygodniku Ilustrowanym" (od 1922). W 1921 założył wraz z przyjaciółmi eksperymentalny teatr artystyczny "Elsynor", w którym wystawiono sztukę Stanisława Ignacego Witkiewicza "Pragmatyści".

W 1922 ożenił się i zamieszkał w Podkowie Leśnej. Małżeństwo z Anną Lipopówną, córką warszawskiego przemysłowca, trwało 57 lat. W latach 1923-1925 był sekretarzem marszałka sejmu Macieja Rataja, należał do Związku Zawodowego Literatów Polskich. W latach 1924-1939 współpracował z "Wiadomościami Literackimi" (drukował wiersze, liczne artykuły i recenzje). Był sekretarzem w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych, od 1925 członkiem Polskiego PEN Clubu. Brał czynny udział w pracach europejskiej unii intelektualnej oraz PEN Clubu. Utwory literackie i recenzje ogłaszał w "Pologne Littéraire" (1926-1935), "Muzyce" (1926-1937 z przerwami), "Pamiętniku Warszawskim" (1929-1931). W 1928 osiedlił się w nowym domu w Podkowie Leśnej, który nazwał Stawiskiem.

W latach 1927-1932 pracował w Wydziale Prasowym MSZ jako kierownik referatu propagandy sztuki. Był sekretarzem poselstwa polskiego w Kopenhadze (1932-1925) i Brukseli (1935-1936). Poezję, prozę, prace krytyczno-literackie publikował m.in. w "Gazecie Polskiej" (1934-1938) i "Ateneum" (1938-1939). W 1939 został wiceprezesem ZZLP.

Okupacja

W czasie okupacji mieszkał w Stawisku; wraz z Marią Dąbrowską i Jerzym Andrzejewskim kierował sekcją literatury w departamencie Oświaty, Nauki i Kultury Delegatury Rządu RP na kraj. Brał czynny udział w tajnej pracy kulturalnej, jego dom pełnił rolę konspiracyjnego ośrodka życia artystycznego (koncerty, spotkania autorskie, dyskusje).

Polska Ludowa

W latach 1945-1946 był redaktorem naczelnym poznańskiego dwutygodnika "Życie Literackie", 1947-1948 - redaktorem tygodnika "Nowiny literackie". Poezję, prozę i recenzje publikował w "Odrodzeniu" (1945-1949), "Przekroju" (1945-1954) i "Kuźnicy" (1946-1949). Między 1945 i 1949 był kierownikiem literackim Teatru Polskiego w Warszawie. Od 1945 aktywnie działał w ZZLP (od 1949 ZLP) - był jego prezesem (1945-1946, 1947-1949, 1959-1980) i wiceprezesem (1949-1956). Wchodził w skład Zarządu Polskiego PEN Clubu (1950-1965 był jego wiceprezesem). W 1948 uczestniczył (wraz z Jerzym Borejszą) w organizacji Światowego Kongresu Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu, w 1950 był delegatem na II Światowy Kongres Pokoju. W 1952 został prezesem Rady Nadzorczej Spółdzielni Wydawniczej "Czytelnik".

Od 1952 przez wiele kadencji (do końca życia) posłował na sejm PRL. Wiersze, prozę i recenzje publikował w "Nowej Kulturze" (1950-1956) i "Przeglądzie Kulturalnym" (1952-1954). W latach 1952, 1954 i 1970 otrzymał Państwową Nagrodę Artystyczną I stopnia. Od lutego 1955 do śmierci był redaktorem miesięcznika "Twórczość". Od 1955 do 1979 publikował cotygodniowe felietony w "Życiu Warszawy" zatytułowane "Rozmowy o książkach", a także przegląd tłumaczeń z literatur skandynawskich (1955-1977). W latach 1955-1957 był ponownie kierownikiem literackim Teatru Polskiego w Warszawie. W 1960 został wybrany do Zarządu Europejskiej Wspólnoty Pisarzy. W latach 1963 i 1977 otrzymał nagrodę Ministra Kultury i Sztuki I stopnia. Od 1965 był prezesem Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Włoskiej, od 1966 przewodniczącym polskiego oddziału Stowarzyszenia Kultury Europejskiej (SEC).

W latach 1970-1971 prowadził wykłady o literaturze polskiej na Uniwersytecie Warszawskim (UW), w 1971 został doktorem honoris causa UW, a w 1979 - Uniwersytetu Jagiellońskiego. Był członkiem zagranicznym Serbskiej Akademii Nauki i Sztuki (od 1972). W 1973 został uhonorowany nagrodą m.st. Warszawy, od 1976 był członkiem honorowym Towarzystwa im. Fryderyka Chopina. W 1977 został wybrany do Rady Wykonawczej Kongresu SEC, od 1979 był honorowym członkiem Akademii Historii i Literatury Polskiej w Bolonii, został laureatem nagrody Premio Mondello na Sycylii. Otrzymał liczne nagrody i odznaczenia zarówno PRL, jak i zagraniczne (wśród nich medal "Sprawiedliwy wśród Narodów Świata" - 1991, pośmiertnie). Jest pochowany w Brwinowie pod Warszawą. W domu pisarza w Stawisku powstało muzeum poświęcone jego życiu i twórczości.

Zawsze dobrze z rządem, z górą, z elitą

Aleksander Wat powiedział kiedyś, że Iwaszkiewicz "był zawsze dworskim pisarzem, zawsze dobrze z rządem, z górą, z elitą. Rzecz zrozumiała, że gdy się rządy zmieniły, był nadal dobrze z elitą".

Na politycznych koneksjach pisarza skorzystał Związek Literatów Polskich, którego w latach 1945-49 i 1959-1980 był prezesem. Iwaszkiewicz nie pozwolił na wydalenie ze związku Stefana Kisielewskiego, Pawła Jasienicy i wielu innych pisarzy niewygodnych dla władzy.

We wspomnieniach przyjaciół o Iwaszkiewiczu można dostrzec pewną dwoistość ocen. Iwaszkiewicz - poseł na Sejm PRL (od 1952 roku do śmierci), przewodniczący Polskiego Komitetu Obrońców Pokoju, laureat Orderu Budowniczego Polski Ludowej i Nagrody Leninowskiej "Za utrwalanie pokoju między narodami" (1970) to postać inaczej oceniana niż Iwaszkiewicz - pisarz, człowiek borykający się z chorobą psychiczną żony i własnymi skłonnościami homoseksualnymi.

Twórczość

Proza Iwaszkiewicza jest silnie związana z tradycją literacką i z przemianami literatury współczesnej, jednak trudno ją włączyć do któregoś z XX-wiecznych prądów czy kierunków. Jego wczesne utwory utrzymane są w konwencji baśniowo-poetyckiej powieści poetyckiej ("Zenobia Palmura", "Ucieczka do Bagdadu", "Wieczór u Abdona"); dominuje w nich tradycja modernistyczna, która ulega zarazem próbom przewartościowania, skupionym wokół opozycji sztuka-życie. Motyw ten przewija się również w stylizowanych na autobiografie powieściach ("Hilary, syn buchaltera", "Księżyc wschodzi"). Począwszy od powieści "Zmowa mężczyzn" Iwaszkiewicz tworzy własną, oryginalną wizję świata, która pełny wyraz osiąga w opowiadaniach "Panny z Wilka", "Brzezina", "Młyn nad Utratą", oraz powieściach "Czerwone tarcze" i "Pasje błędomierskie".

Dojrzałą prozą Iwaszkiewicza rządzi zasada kojarzenia przeciwieństw (życie-śmierć, miłość-nienawiść i in.) i nadawanie im wymiaru filozoficznego uogólnienia losów postaci cechujących się bogatym życiem psychicznym i wrażliwą świadomością, osadzonych w precyzyjnie wystudiowanym, pełnym zmysłowych uroków świecie, który jest czynnym tłem przedstawianych zdarzeń. Uwikłanym w owe antynomie bohaterom towarzyszy prawie zawsze poczucie tragizmu, uzasadnione okrucieństwem praw natury (częsty motyw przedwczesnej śmierci) albo klęską racji jednostkowych w obliczu procesu historycznego.

Wybitną pozycję Iwaszkiewicza we współczesnej literaturze polskiej utrwaliła - jak podkreślają krytycy - przede wszystkim jego nowelistyka zapoczątkowana zbiorami "Panny z Wilka" (1933) i "Młyn nad Utratą" (1936). Iwaszkiewicz świadomie - wykorzystując całą gamę stylów i konwencji literackich - rozwinął i unowocześnił formę gatunkową opowiadania, nadał nowy kształt powieści historycznej i ożywił narrację epicką, wzbogacając ją elementami refleksji i liryzmu.

Nastrój nostalgicznych historii o daremności ludzkich poczynań, marzeniach niweczonych przez czas, rozwija się w późniejszych utworach, takich jak "Pasje błędomierskie", "Matka Joanna od Aniołów", "Młyn nad Lutynią", "Sny", "Ogrody", "Noc czerwcowa", "Heydenreich".

Jako poeta Iwaszkiewicz był najmniej typowym przedstawicielem grupy Skamander. Od pozostałych jej członków dzieliły go odmienne tradycje kulturowe i większy stopień wewnętrznego skomplikowania. Do charakterystycznych i najtrwalszych cech jego poezji należą: silna wrażliwość zmysłowa pozwalająca poecie z niezwykłą intensywnością oddawać urodę świata, kult sztuki oraz jasna świadomość nieosiągalności szczęścia.

"Jutro żniwa", "Xenie i elegie", "Śpiewnik włoski", a przede wszystkim wydany w 1977 r. tom "Mapa pogody" - to najbardziej cenione tomiki poetyckie Iwaszkiewicza. Jego dorobek obejmuje także dramaty, m.in. "Lato w Nohant", "Maskarada", "Wesele pana Balzaca", szkice i eseje biograficzne o tematyce muzycznej, np. "Spotkania z Szymanowskim", "Chopin", tomy wspomnień, m.in. "Podróże do Polski", zbiory felietonów i recenzji, a także przekłady Claudela, Tołstoja, Czechowa, Andersena.

Jarosław Iwaszkiewicz zmarł w Warszawie 2 marca 1980 roku. Miał 86 lat.



TROCHĘ HISTORII, TROCHĘ KULTURY - INDEX


COPYRIGHT

Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.


DZIAŁ HISTORIA/KULTURA PAI WYŚWIETLONO DOTYCHCZAS   10065686   RAZY






HISTORIA I KULTURA
W POLONIJNEJ AGENCJI INFORMACYJNEJ


Ten kto nie szanuje i nie ceni swej przeszłości nie jest godzien szacunku teraźniejszości ani prawa do przyszłości.
Józef Piłsudski

W DZIALE HISTORIA - KULTURA PAI ZNAJDZIECIE PAŃSTWO 1470 TEMATÓW



×
NOWOŚCI ARCHIWUM DZIAŁANIA AGENCJI HISTORIA-KULTURA BADANIA NAUKOWE NAD POLONIĄ I POLAKAMI ZA GRANICĄ
FACEBOOK PAI YOUTUBE PAI NAPISZ DO REDAKCJI

A+ A-
POWIĘKSZANIE / POMNIEJSZANIE TEKSTU