Traktat Antarktyczny to akt prawa międzynarodowego regulujący stan prawny i polityczny Antarktydy. Podpisano go w Waszyngtonie 1 grudnia 1959 roku przez rząd Argentyny, Australii, Belgii, Chile, Francji, Japonii, Nowej Zelandii, Norwegii, RPA, ZSRR, Wielkiej Brytanii, USA. Wszedł w życie 23 czerwca 1961 a Sekretariat ONZ zarejestrował go 4 sierpnia 1961. Układ był pierwszym dokumentem ograniczającym działania zbrojne podczas zimnej wojny.
Jego głównym celem jest leżące w interesie całej ludzkości zapewnienie wykorzystania Antarktydy jedynie do celów pokojowych, aby nigdy nie stała się przyczyną międzynarodowych konfliktów. Zabrania on wszelkich działań o charakterze militarnym, lecz nie wyklucza przebywania na terytorium antarktycznym pracowników wojskowych. Dokument nie rozstrzyga kwestii związanych z roszczeniami terytorialnymi.
Badania naukowe mają być wynikiem współpracy, a ich wyniki dostępne dla wszystkich. Zabrania się prób z bronią atomową oraz zanieczyszczania tego rejonu świata. Obszar objęty umową wynosi 52,5 mln km². Traktat zawarty jest bezterminowo, natomiast – zgodnie z art. 12 – może być w każdym czasie zmieniony za zgodą wszystkich państw stron mających prawo głosu. Umowa wprowadza również zakaz zanieczyszczania kontynentu.
Obecnie układ jest podpisany również przez następujące państwa: Brazylia, Bułgaria, Chiny, Czechy, Ekwador, Finlandia, Hiszpania, Holandia, Indie, Korea Południowa, Niemcy, Peru, Polska, Szwecja, Ukraina, Urugwaj, Włochy, Austria, Białoruś, Dania, Estonia, Grecja, Gwatemala, Islandia, Kanada, Kazachstan, Kolumbia, Korea Północna, Kuba, Malezja, Monako, Mongolia, Papua Nowa Gwinea, Pakistan, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Szwajcaria, Turcja, Wenezuela, Węgry.
Antarktyda to najzimniejszy, najsuchszy, najbardziej wietrzny i pokryty lodem kontynent na świecie, o najwyższej średniej wysokości, odkryty zaledwie niecałe 200 lat temu. Jest stale zamieszkany tylko przez garstkę polarników z kilkunastu krajów, którzy prowadzą tam badania naukowe.
Zgodnie z Traktatem Antarktycznym, który wszedł w życie w 1961 roku, żaden kraj nie może zgłaszać roszczeń terytorialnych do obszarów znajdujących się poniżej 60 stopnia szerokości geograficznej południowej.
Jednak roszczenia, które zostały zgłoszone przed sygnowaniem traktatu nie zostały dotychczas anulowane, a więc w przyszłości mogą stać się zaczątkiem walki o tamtejsze bogactwa naturalne. Traktat obowiązuje bezterminowo, jednak od 1991 roku może zostać modyfikowany przy zgodzie wszystkich sygnatariuszy.
Spośród 12 państw, które są założycielami traktatu, swoje roszczenia wniosły: Wielka Brytania, Francja, Norwegia, Australia, Nowa Zelandia, Argentyna i Chile. Kraje te mają bazy polarne właśnie w "strefach zależnych", które sobie wytyczyły.
Problemem mogą się w przyszłości okazać roszczenia wysuwane przez Argentynę, ponieważ tamtejsze władze już od 1942 roku wskazują, że Półwysep Antarktyczny, a także okalające go wyspy, w tym także zamieszkiwana przez polskich naukowców Wyspa Króla Jerzego, to ich terytorium. W sumie Argentyna zabiega o prawie 1,5 miliona kilometrów kwadratowych lądowej pustyni.
Każda ze stref rozpoczyna się na biegunie południowym, a kończy na wybrzeżu. Największy fragment Antarktydy, obejmujący powierzchnię niemal 6 milionów kilometrów kwadratowych, przydzieliła sobie Australia. Dla porównania sam kontynent australijski ma około 7,5 miliona kilometrów kwadratowych.
Jedynym obszarem, wolnym od wszelkich roszczeń, jest Ziemia Marie Byrd. Dotychczas swoich roszczeń oficjalnie nie wniosły największe mocarstwa, choć w przeszłości kilkukrotnie temat ten był przez nie poruszany. Zarówno Stany Zjednoczone, jak i Rosja posiadają swoje placówki naukowe na kontynencie.
USA zarządzają bazą im. Amundsena-Scotta, położoną nieopodal geograficznego bieguna południowego. Z kolei Rosjanie mają kilka stacji naukowych w głębi kontynentu, m.in. w rejonie tzw. bieguna niedostępności, a więc najbardziej oddalonego od wybrzeży punktu na kontynencie.
Polacy do kawałka Antarktydy jeszcze nie wysuwają roszczeń, choć nasza obecność w regionie jest stała już od 41 lat. Przez cały rok mieszka tam grupka przynajmniej kilkunastu polarników, która wymienia się zawsze w okresie letnim. Nasi polarnicy zamieszkują Polską Stację Antarktyczną im. Henryka Arctowskiego, położoną na Wyspie Króla Jerzego, w pobliżu wybrzeży Półwyspu Antarktycznego. Jako że nie jest to część stałego lądu, w przyszłości, gdy rejon baz polarnych może zostać zaakceptowany jako terytorium danego kraju, nie będziemy mogli rościć sobie praw do części Antarktydy.
Być może marzeniem rządów mocarstw byłoby jak najszybsze roztopienie się lądolodu Antarktydy, aby uzyskać dostęp do bogactw naturalnych. Jednak gdyby to się stało, poziom światowych oceanów podniósłby się aż o 60 metrów, co już takie atrakcyjnie nie jest.
Polska Stacja Antarktyczna im. Henryka Arctowskiego to całoroczna jednostka naukowo-badawcza zarządzana przez Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN. Stacja znajduje się na półkuli południowej w archipelagu Szetlandów Południowych, na wyspie Króla Jerzego, u wybrzeża Zatoki Admiralicji. Wyspa zaliczana jest do klimatycznej strefy morskiej Antarktyki. Stację dzieli od Polski ponad 14 tys. km.
Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.
