Front Morges

85 lat temu 17 lutego 1936 roku w Szwajcarii, w domu Ignacego Jana Paderewskiego Riond-Bosson w Morges powołano Front Morges - polityczne porozumienie działaczy stronnictw centrowych powstałe w 1936 r. z inicjatywy gen. Władysława Sikorskiego i Ignacego Paderewskiego. W pierwszym spotkaniu poza gospodarzem, Ignacym Janem Paderewskim wzięło udział dwóch byłych premierów Rzeczpospolitej: Wincenty Witos i gen. Władysław Sikorski oraz gen. Józef Haller. W drugim które odbyło się w Palkowicach wzięli udział Wincenty Witos, Wojciech Korfanty, Karol Popiel, generał Marian Januszajtis, pułkownik Izydor Modelski oraz przedstawiciel Stronnictwa Narodowego Włodzimierz Marszewski.

Idea przyświecająca spotkaniiom, formułowana przez Władysława Sikorskiego zakładała budowę szerokiego frontu politycznego – od socjalistów z PPS po ugrupowania narodowe – który wykorzystując osłabienie obozu sanacyjnego po śmierci marszałka Piłsudskiego byłby w stanie przejąć władzę w Polsce i skutecznie przeprowadzić kraj przez grożące mu niebezpieczeństwa. Największe zagrożenia widział Sikorski we wzrastającej potędze nazistowskich Niemiec oraz we wzroście radykalnych nastrojów społecznych w kraju. Współpraca antysanacyjnych stronnictw miała, zdaniem generała Sikorskiego zapewnić z jednej strony przeprowadzenie reform społecznych, z drugiej – szybką modernizację armii i stworzenie koalicji państw europejskich, mogącej stanowić realną przeciwwagę dla III Rzeszy.

Zamierzali powołać Ignacego Paderewskiego na stanowisko prezydenta, a Wincentego Witosa na stanowisko premiera. Żądali przywrócenia demokracji i zacieśnienia współpracy z Francją, Rumunią i Czechosłowacją, rozpisanie nowych wyborów do parlamentu i samorządów , likwidacji obozu w Berezie Kartuskiej, przywrócenia demokratycznej ordynacji wyborczej, amnestii dla skazanych w procesie brzeskim, ustąpienia polityków sanacyjnych, zmiany polityki zagranicznej.

Ich wysiłki skierowane były przeciw sanacji. Nie mieli oni dużego poparcia wśród ludności ponieważ byli na emigracji, ale ich pojednawcze słowa doprowadziły do powstania Stronnictwa Pracy z połączenia chadecji, NPR i Związku Hallerczyków.

W czasie II wojny światowej idee Front Morges odegrały znaczną rolę w działalności rządu Sikorskiego (1939–1943).

Idee politycznej współpracy antysanacyjnych stronnictw udało się zrealizować Sikorskiemu dopiero po klęsce wrześniowej, gdy we Francji powołana została Rada Narodowa Rzeczpospolitej Polskiej z Ignacym Janem Paderewskim na czele, a sam Sikorski objął stanowisko premiera rządu RP na uchodźstwie, wciągając do współpracy w obu instytucjach przedstawicieli PS, SN, SL i Stronnictwa Pracy.

Ignacy Jan Paderewski

Ignacy Jan Paderewski (1860-1941) – słynny polski pianista, kompozytor i polityk. Uhonorowany m.in.: Orderem Orła Białego, francuskim Krzyżem Wielkim Legii Honorowej oraz tytułem Rycerza Wielkiego Krzyża Orderu Imperium Brytyjskiego.

Ignacy Paderewski urodził się w 1860 roku w Kuryłówce na Podolu. Jego matka zmarła kilka miesięcy po porodzie. Paderewski już jako dziecko przejawiał uzdolnienia muzyczne, a gry na fortepianie nauczył się na starym rodzinnym instrumencie. W latach 1872-1878 kształcił się w Warszawskim Instytucie Muzycznym, gdzie po ukończeniu kursu podjął pracę jako nauczyciel kursu średniego fortepianu. Zarabiał grając na przyjęciach, komponując i wykonując własne utwory oraz ucząc gry na instrumencie. W 1880 ożenił się z Antoniną Korsakówną, która zmarła w 1881, tuż po narodzinach syna Alfreda. Dziecko chorowało na Heine-Medina i zmarło w 1901. Paderewski udał się do Berlina, aby doskonalić swój warsztat.

Podczas podróży muzyk poznał Helenę Modrzejewską, która podarowała mu pieniądze, pozwalające mu kształcić się dalej w Wiedniu. Pierwszy sukces odniósł podczas debiutu w 1887, a w 1888 dał pierwszy koncert w Paryżu. Koncertował też przed brytyjską królową Wiktorią. W latach 1891-1892 odbywał tournée po Stanach Zjednoczonych, po którym na stałe zamieszkał w USA. W 1899 roku ożenił się z Heleną Marią Górską i zamieszkał z nią w Szwajcarii niedaleko Lozanny. Skomponował wtedy operę Manru, która jest jedyną polską operą wystawianą w Metropolitan Opera.

W 1915 roku wraz z Henrykiem Sienkiewiczem założył Szwajcarski Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce, a 1917 został przedstawicielem na USA Komitetu Narodowego Polski. Gdy do Polski wrócił Józef Piłsudski, na przyjazd do ojczyzny zdecydował się też Ignacy Paderewski. W kraju podjął się roli mediatora pomiędzy Piłsudskim a Dmowskim, a w 1919 został premierem oraz ministrem spraw zagranicznych. Jeszcze w tym samym roku podał się do dymisji i wrócił do Szwajcarii. Nie pozostał tam długo – w 1920 przyjechał do Polski z powodu wojny z bolszewikami. Został wybrany na wysłannika rządu polskiego do Ligi Narodów, jednak zrezygnował z funkcji w 1921. Po śmierci Piłsudskiego w 1935 współtworzył tzw. Front Morges.

Paderewski w 1922 ponownie wyjechał do USA, gdzie wrócił do koncertowania. Zarobił wtedy 500 tysięcy dolarów, co było jak na tamte czasy kwotą astronomiczną. W 1939 przeszedł zawał serca i nigdy nie wrócił już do pełni zdrowia. Zmarł na zapalenie płuc w 1941 w Nowym Jorku. Pochowano go na Narodowym Cmentarzu w Arlington w pobliżu Waszyngtonu. W 1992 roku jego prochy sprowadzono do Polski i odznaczono go pośmiertnie orderem Virtuti Militari.

Wojciech Korfanty

Syn górnika z kopalni „Fanny”, Wojciech Korfanty urodził się w 1873 roku w osadzie, która jest dziś częścią Siemianowic Śląskich. Skończył tam szkołę ludową, a następnie Gimnazjum Królewskie w Katowicach (obecnie jest to Liceum im. Marii Skłodowskiej-Curie). Jeszcze w szkole kontaktował się z narodowymi działaczami wielkopolskimi i brał udział w polskich manifestacjach. Za niepochlebne uwagi o kanclerzu Bismarcku został relegowany z klasy maturalnej, ale szkołę ostatecznie ukończył jako ekstern. Studiował na politechnice w Charlottenburgu, a następnie na uniwersytecie we Wrocławiu, gdzie słuchał między innymi wykładów Wernera Sombarta. W 1901 roku przeniósł się do Berlina i tam skończył studia. Po powrocie na Górny Śląsk w tym samym roku wstąpił do Ligi Narodowej, brał udział w powstaniu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Katowicach i został jego prezesem, a także pełnił funkcję redaktora naczelnego „Górnoślązaka”. Za publikację artykułów budzących polskie uczucia narodowe został skazany na cztery miesiące więzienia. Wyrok odsiedział we Wronkach. W 1909 roku współorganizował Polskie Towarzystwo Demokratyczne w Poznaniu. W latach 1903-1912 był posłem do Reichstagu, jednak z powodu ataków ze strony przeciwników politycznych zrezygnował z dalszego kandydowania.

Pod koniec I wojny światowej Korfanty zdecydował się powrócić do polityki. W wyborach uzupełniających do Reichstagu z czerwca 1918 roku pokonał niemieckiego kandydata, mimo iż jawnie opowiadał się za oderwaniem Górnego Śląska, Wielkopolski i części Pomorza od Rzeszy. 25 października 1918 roku wystąpił w parlamencie berlińskim z postulatem przyłączenia tych ziem do Polski. Wszedł też w skład Naczelnej Rady Ludowej, kierującej od końca grudnia tegoż roku powstaniem wielkopolskim. W 1920 roku był polskim komisarzem plebiscytowym na Górnym Śląsku, energicznie agitując za Polską. Po niezbyt korzystnej dla Polski interpretacji wyników plebiscytu z marca 1921 roku przez Radę Ambasadorów Ententy stanął na czele III powstania śląskiego. Podjął kontrowersyjną decyzję o wstrzymaniu walk w momencie wyraźnej przewagi powstańców, kierując się obawą przed zbytnim prowokowaniem zwycięskiej Ententy.

W latach 1922-1930 Korfanty był posłem na Sejm z ramienia Chrześcijańskiej Demokracji. W lipcu 1922 roku otrzymał misję powołania rządu, jednak wobec sprzeciwu Piłsudskiego i socjalistycznych gróźb strajku z misji zrezygnował. Był wicepremierem rządu Wincentego Witosa w drugiej połowie 1923 roku. Po jego upadku kupił od Ignacego Paderewskiego dziennik „Rzeczpospolita”. Był także członkiem rady nadzorczej banku ubezpieczeniowego „Vesta” w Poznaniu. W 1927 roku stał się obiektem oskarżeń ze strony lewicy chłopskiej, jednakże sąd uwolnił go od większości zarzutów. Jako współorganizator Centrolewu został w 1930 roku aresztowany i osadzony w twierdzy brzeskiej, ale z procesu go wyłączono. W latach 1935-1939 przebywał na emigracji w Czechosłowacji. Wrócił do Polski w kwietniu 1939 roku, jednak został uwięziony na Pawiaku. Zwolniony po trzech miesiącach, zmarł w sierpniu 1939 roku w Warszawie. Istnieją podejrzenia, że został otruty.

Karol Michał Popiel

Polski polityk chadecki i pisarz, żołnierz Legionów Polskich, działacz Narodowego Związku Robotniczego, więzień polityczny twierdzy brzeskiej, od 1936 związany z opozycyjnym wobec rządów sanacyjnych Frontem Morges, podczas II wojny światowej pełnił kolejno funkcje: p.o. ministra sprawiedliwości (1941–1942), ministra bez teki (1942–1943) oraz ministra odbudowy administracji publicznej (1943–1944) w rządach Władysława Sikorskiego i Stanisława Mikołajczyka, w latach 1937–1939 oraz 1945–1946 przywódca Stronnictwa Pracy, członek Komitetu dla Spraw Kraju w 1943[3], członek Centralnej Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Demokratycznych w 1946 roku[4]. Poseł na Sejm I kadencji oraz do Krajowej Rady Narodowej. Od 1947 na emigracji.

W latach 1918–1921 pracował w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. W 1920 był jednym z założycieli Narodowej Partii Robotniczej, w latach 1929–1937 prezesem Zarządu Głównego. W latach 1922–1927 był posłem na Sejm I kadencji. W 1927 wyjechał za granicę.

W okresie od 9 września do 29 grudnia 1930 za działalność w Centrolewie więziony był w twierdzy brzeskiej[5]. Zwolennik połączenia NPR i Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji. Od 1936 działacz Frontu Morges. W latach 1937–1939 urzędujący prezes (formalnie wiceprezes) Stronnictwa Pracy (powstałego z połączenia NPR i chadecji). Redaktor Prawdy i Nowej Rzeczypospolitej.

Po agresji Niemiec na Polskę przedostał się do Francji, gdzie znalazł się w strukturach polskiego rządu na uchodźstwie. Jesienią 1939 objął stanowisko podsekretarza stanu w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej (był nim do listopada 1941). Po klęsce Francji w wojnie z Niemcami, od czerwca 1940 przebywał w Wielkiej Brytanii. Był zwolennikiem polityki prowadzonej przez premiera gen. Władysława Sikorskiego. Po ataku Niemiec na ZSRR popierał normalizację stosunków polsko-radzieckich i podpisanie układu Sikorski-Majski.

Wszedł w skład trzeciego rządu Władysława Sikorskiego: od października 1941 do stycznia 1942 kierował działalnością Ministerstwa Sprawiedliwości, natomiast w okresie od stycznia 1942 do lipca 1943 pełnił funkcję ministra bez teki. Od lipca 1943 do listopada 1944 był ministrem odbudowy administracji publicznej w rządzie Stanisława Mikołajczyka.

Zaakceptował ustalenia jałtańskie, latem 1945 zdecydował się na powrót do Polski[9]. Próbował tam organizować legalne Stronnictwo Pracy. Od lipca 1945 do lipca 1946 pełnił funkcję prezesa Zarządu Głównego Stronnictwa Pracy w kraju. 29 grudnia 1945 został dokooptowany do Krajowej Rady Narodowej przez Prezydium KRN. 20 września 1946 zrzekł się mandatu. W listopadzie 1947 wyjechał legalnie do Stanów Zjednoczonych. Później przebywał w Paryżu, od 1962 mieszkał w Rzymie. Był członkiem Światowej Unii Chrześcijańskiej Demokracji. Będąc na emigracji zabiegał o międzynarodowe uznanie przez kraje zachodniej Europy polsko-niemieckiej granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej.

Będąc na emeryturze zajął się pisaniem książek politycznych i wspomnieniowych. Napisane przez niego na emigracji publikacje w Polsce zostały wydane dopiero w latach 80. Pochowany został na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Józef Haller

Józef Haller – urodzony 13 sierpnia 1873 r. w Jurczycach polski polityk prawicowy, legionista, Generał broni Wojska Polskiego. Był wychowywany w bardzo patriotycznej i religijnej rodzinie. Jego najbliżsi krewni angażowali się w polski ruch niepodległościowy, byli uczestnikami m.in. powstania styczniowego. Brali także udział w życiu politycznym Galicji.

Studiował w Wojskowej Akademii Technicznej w Wiedniu. Służył w armii austriackiej. Dowódca II Brygady Legionów podczas I wojny światowej. W czasie wojny utworzył we Francji tzw. Błękitną Armię, na czele której objął w imieniu Polski Pomorze Gdańskie w 1920 r.

Dowodził armią ochotniczą w czasie wojny polsko-bolszewickiej. Poseł na sejm w latach 1920-1927. Krytykował Józefa Piłsudskiego, a także Narutowicza po objęciu przez niego urzędu prezydenta. Został przeniesiony w stan spoczynku po przewrocie majowym w 1926 r. Współtwórca powstałego w 1937 Stronnictwa Pracy. Minister oświaty w rządzie Władysława Sikorskiego w latach 1940-1943.

Zmarł na emigracji w Londynie 4 czerwca 1960 r.

Władysław Sikorski

Polski wojskowy, polityk, Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych i premier Rządu na Uchodźstwie podczas II wojny światowej.

Władysław Eugeniusz Sikorski – urodzony 20 maja 1881 r. w Tuszowie Narodowym wojskowy i polityk polski. W 1898 r. Władysław Sikorski rozpoczął naukę w seminarium nauczycielskim, potem studiował na Politechnice Lwowskiej na wydziale dróg i mostów. W 1907 r. współzałożył Związek Walki Czynnej. W 1909 r. Sikorski ożenił się z Heleną Zubczewską.

Po wybuchu I wojny światowej został powołany do armii austriackiej, niedługo potem przeszedł jednak do wojska Piłsudskiego. W Wojsku Polskim zajmował stanowisko szefa sztabu w dowództwie wojsk polskich „Wschód” w Galicji. W 1919 r. Sikorski walczył w obronie Lwowa. W 1921 r. Piłsudski mianował Sikorskiego generałem porucznikiem.

W 1922 r. wybrano go na premiera i ministra spraw wewnętrznych. W gabinecie S. Grabskiego Władysław Sikorski był ministrem spraw wojskowych. Nie zaangażował się w konflikt po przewrocie majowym. Przed II wojną światową przebywał we Francji, gdzie odbywał intensywne studia wojskowe.

W 1939 r. Władysław Sikorski objął dowództwo utworzonej tam armii polskiej. Mianowano go Naczelnym Wodzem i Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych. Władysław Sikorski zginął w katastrofie lotniczej 4 lipca 1943 r. na Gibraltarze. Szczegółów wypadku nie wyjaśniono.

Wincenty Witos

Wincenty Witos – polski polityk, pełnił trzykrotnie funkcję premiera Rzeczypospolitej Polskiej.

Urodził się 21 stycznia 1874 w Wierzchosławicach, które znajdowały się wtedy w Galicji. Wychowywał się bardzo ubogiej, chłopskiej rodzinie. Jego edukacja odbywała się w latach 1884-1888, kiedy ukończył cztery klasy szkoły wiejskiej. Po tym okresie rozpoczął pracę jako drwal.

W roku 1895 został członkiem Stronnictwa Ludowego. W tym samym roku rozpoczął także dwuletnią służbę wojskową w austriackiej armii. Jego kariera polityczna rozwijała się bardzo szybko. Już 6 lat później wypracowana pozycja pozwoliła mu objąć stanowisko w Radzie Naczelnej Stronnictwa Ludowego. Z tego samego ugrupowania został wybrany do Sejmu Krajowego Galicji, który znajdował się we Lwowie. Funkcję tę pełnił od 1908 do 1914 roku. W międzyczasie został wybrany także na stanowisko wójta jego rodzinnych Wierzchosławic (był nim do 1931 roku).

Z powodu konfliktu w partii utworzone zostało nowe ugrupowanie – Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast”, którego był wiceprezesem, a od 1916 roku prezesem. Jego działalność skupiała się na popieraniu dążeń niepodległościowych.

Premierem po raz pierwszy został w 1920 roku, kiedy to utworzono Rząd Obrony Narodowej. Jego działalność przyczyniła się do wygranej nad bolszewikami. W wyniku rozpadu koalicji rządowej, Witos złożył dymisję w 1921 roku.Dwa lata później, w wyniku zawiązania paktu lanckorońskiego, został premierem ponownie. Optował w tym czasie między innymi za wprowadzeniem podatku progresywnego. Napięta sytuacja w kraju i konflikty w partii ponownie spowodowały, że rząd Witosa zakończył się bardzo szybko – tym razem już w grudniu 1923 roku. Trzeci i ostatni raz Witos został premierem 10 maja 1926 roku. W tym czasie doszło do przewrotu majowego, w ramach którego zwolennicy Józefa Piłsudskiego doprowadzili do kolejnej dymisji Witosa zaledwie po 4 dniach urzędowania.

10 września 1930 roku został aresztowany i umieszczony w twierdzy brzeskiej, z której wypuszczono go 27 listopada tego samego roku. W 1931 roku, w ramach procesu brzeskiego, został skazany na 1,5 roku więzienia za rzekome przygotowywanie zamachu na władze kraju. Po odbyciu kary wyemigrował do Czechosłowacji, gdzie kontynuował swoją polityczna karierę. W 1939 roku, po tym jak wojska hitlerowskie utworzyły Protektorat Czech i Moraw, wrócił do kraju. W trakcie II Wojny Światowej był internowany. Współpracował z Państwem Podziemnym.

Po wojnie utworzył Polskie Stronnictwo Ludowe. Zmarł 31 października 1945 roku w szpitalu Ojców Bonifratów w Krakowie.