Rywalizacja o Śląsk pomiędzy Polską a Niemcami 20 marca 1921 roku osiągnęła punkt krytyczny. Tego dnia odbył się plebiscyt na Górnym Śląsku. Rozwój sytuacji pilnie śledziła także Polonia w USA. Ukazujący się w Stanach Zjednoczonych polskojęzyczny "Dziennik Chicagoski" w wyjątkowy sposób oddaje klimat tamtego przełomowego okresu.
7 marca "Dziennik Chicagoski" informuje nagłówkami, że Bandy niemieckie rozbijają wiece polskie i Niemcy wszczęli zaburzenia na Górnym Ślasku. Chodzi o zamieszki w Bytomiu: Motłoch niemiecki wywołał wczoraj bójki uliczne, rezultatem których było poranienie około 100 osób, które obecnie znajdują się w szpitalach z połamanemi żebrami i pękniętemi czaszkami. Alianci ogłosili, iż z dniem 9 marca zostanie wprowadzony sten wojenny. Obawiają się tutaj rozruchów we wtorek, gdy zaczną przybywać emigranci niemieccy do głosowania. Wczoraj wieczorem oddziały wojska francuskiego obsadziły wszystkie główne place, stacje kolejowe, poczty i inne budynki miejskie. Przed południem studenci niemieccy oraz byli żołnierze urządzili manifestację po głównych ulicach miasta, śpiewając narodowe pieśni niemieckie. Wkrótce potem tłum niemieckich demonstratorów udał się do teatru, gdzie odbywał się masowy wiec polski. Teatr stał się sceną walki, która została zakończona dopiero z przybyciem wojsk francuskich na miejsce zajścia. Przeszło 40 osób odniosło poważne poranienia. Widziano wiele osób bez przytomności, leżących na bruku. Po dokonaniu burdy w teatrze "kulturtragerzy" niemieccy wyszli na ulicę z okrzykiem - "Precz z Korfantym". Komisarz plebiscytowy p. Korfanty przejechał przez tłum rozbestwionych Niemców w otwartym samochodzie, mając przy sobie tylko dwóch żołnierzy i żaden Hun nie ośmielił się podnieść nawet ręki na niego. Robotnicy polscy oraz wojsko francuskie rozpędziło motłoch niemiecki przy pomocy pięści i ślepych nabojów rewolwerowych.
W wersalskim traktacie pokojowym kończącym I wojnę światową, podczas konferencji w Paryżu 28 czerwca 1919 roku, państwa Ententy wyznaczyły granicę dzielącą Polskę i Niemcy. Przebieg rubieży w Wielkopolsce i na Pomorzu zapisano w najdrobniejszych szczegółach. O losie kluczowego z perspektywy gospodarczej Górnego Śląska mieli jednak zdecydować sami mieszkańcy regionu. Decyzją mocarstw zarządzono tam plebiscyt.
Dane demograficzne mogły sugerować, że Polacy zwyciężą bez najmniejszych problemów, niezależnie od formy i terminu głosowania. Według spisu dzieci szkolnych przeprowadzonego w 1911 roku aż 71,1% uczniów na Górnym Śląsku miało pochodzenie polskie. Z kolei powszechny spis ludności z roku 1910 podawał, że w całej populacji obszaru Polacy stanowili 57,3%.
Niezadowolenie Polaków z decyzji o przeprowadzeniu plebiscytu oraz niemiecki terror i represje, m.in. dokonana 15 sierpnia 1919 r. masakra robotników w kopalni "Mysłowice" doprowadziły do wybuchu w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 r. pierwszego powstania śląskiego. Zakończyło się ono, stłumione przez Niemców, 26 sierpnia.
Postanowienia o plebiscycie na Górnym Śląsku zaczęły obowiązywać w styczniu 1920 roku. Miesiąc później na teren Górnego Śląska przybyła Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa na Górnym Śląsku. Jej siedzibą zostało Opole. Podstawowym zadaniem Komisji było przeprowadzenie plebiscytu oraz czuwanie nad jego prawidłowym przebiegiem. W skład Komisji wchodzili przedstawiciele wojsk alianckich: Francji, Anglii i Włoch.
W styczniu 1920 roku obszar plebiscytowy opuściły niemieckie oddziały Grenzschutzu; zastąpiły je wojska alianckie. Miały one czuwać nad bezpieczeństwem Komisji na całym terenie plebiscytowym. W lutym 1920 roku Niemcy utworzyli Niemiecki Komisariat Plebiscytowy Komisji z siedzibą w Katowicach.
Interesy polskiej strony reprezentował Polski Komisariat Plebiscytowy, którego siedziba mieściła się w hotelu „Lomnitz” w Bytomiu. 20 lutego 1920 roku Józef Piłsudski powołał Wojciech Korfantego na przewodniczącego Komisji.
W wyniku prób zbrojnego opanowania terenu plebiscytowego przez bojówki niemieckie i napadów na polskie lokale w nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 r. wybuchło II powstanie śląskie. Zablokowane przez alianckie wojska powstanie zakończyło się 25 sierpnia na rozkaz jego dowódców. W jego wyniku niemiecką policję plebiscytową zastąpiono mieszaną - polsko-niemiecką, z obszaru plebiscytowego usunięto też osoby przybyłe tam po sierpniu 1919 r. Mimo to kampania plebiscytowa była brutalna, obie strony posuwały się do aktów terroru. Według różnych źródeł, ginąć mogło nawet kilka osób dziennie.
14 marca Korfanty mówi w wywiadzie dla korespondenta "Chicago Tribune": Zwycięstwo na Górnym Śląsku pewne.
Polacy są pewni zupełnego zwycięstwa na Górnym Śląsku podczas plebiscytu, który odbędzie się 20 marca. Gdyby Najwyższa Rada Aliantów w związku z odszkodowaniem wojennym usiłowała oddać Górny Śląsk Niemcom, to większość ludności polskiej miast i wsi nie uzna takiego arbitralnego rozwiązania. Pan-germaniści żywią nadzieję. że uda im się nie dopuścić do plebiscytu przez prowokacje i w tym celu rozpoczęli oni agresywną kampanię na wsie polskie przez zbrojne ataki. Uzbrojeni w rewolwery, karabiny i granaty ręczne, bandy niemieckie zmuszają włościan polskich do składania przysięgi, będą oni głosowali na rzecz Niemiec. Komisji między alianckiej zostały złożone dokumenty, które stwierdzają, iż lokalne niemieckie oddziały zbrojne cieszą się finansowym i moralnym poparciem ze strony rządu berlińskiego i górnośląskich urzędników niemieckich. W wielu wypadkach zostało stwierdzone. że transporty broni i amunicji które Niemcy stale przemycają na Śląsk, są organizowane pod nadzorem oficerów i żołnierzy niemieckich. Rząd polski posiada informacje, że rząd niemiecki gromadzi oddziały bawarskie i saksońskie na granicy Górnego Śląska. Prócz tego rząd polski posiada dokumentalne dane, które zostały przekazane komisji międzyalianckicj. że dowódcy "Reichsicherheitswehry" i "Reichswehry" działają w porozumieniu z oddziałami armii niemieckiej, stacjonowanej na Środkowym i Dolnym Śląsku, z zamiarem wywołania zaburzeń na terenie plebiscytowym.
"Chicago Tribune" za Associated Press informuje 15 marca: 2.300 przestępców kryminalnych, znajdujących się w niemieckich i polskich więzieniach na Górnym Śląsku, głosowało wczoraj. Policjanci, urzędnicy kolejowi i państwowi na mocy rozporządzenia komisji międzyalianckiej również wezmą udział w głosowaniu. W przeciągu trzech dni będzie oddane około 10.000 głosów. Przybył tu z Niemiec pociąg z 300 kryminalistami pod silną eskortą. Kryminaliści będą głosowali w Opolu. Dworzec kolejowy został zamieniony na tymczasowe więzienie. Specjalne straże francuskie i włoskie będą miały nadzór nad kryminalistami niemieckimi. którzy po oddaniu swoich głosów "Faterlandowi", zostaną natychmiast odwiezieni do więzień niemieckich.
A dzień później: Przeszło sto tysięcy emigrantów niemieckich przybyło z różnych stron Niemiec na Górny Śląsk. Przyjazd emigrantów spowodował wielki entuzjazm wśród ludności niemieckiej. Wszelkie przygotowania co do zachowania porządku podczas głosowania zostały już zakończone.
17 marca United Press donosi: W plebiscycie górnośląskim, który odbędzie się w niedzielę 20 marca, weźmie ogółem udział 2.500.000 Polaków i Niemców. Terytorium sporne pomiędzy Polską a Niemcami wynosi około 5.000 mil kwadratowych. Węglowa produkcja roczna na Górnym Śląsku określona jest na 30.000.000 ton węgla. Prócz węgla Górny Śląsk obfituje w żelazo, cynk i ołów. Rada ambasadorów, która stale odkładała plebiscyt, obawia się poważnych zajść na Górnym Śląsku. Antagonizm pomiędzy Polakami i Niemcami na Górnym Śląsku jest ogromnie silny. Polacy są pewni wygranej. Ludność Górnego Śląska wynosi 57 procent Polaków, 40 procent Niemców i 3 procent innych narodowości.
W piątek 18 marca 1921 roku dla Polonii najważniejszą informacją jest uchwalenie w ich starej, odrodzonej niedawno ojczyźnie konstytucji marcowej. "Dziennik Chicagoski" poświęca temu czołówkę, zatytułowaną Konstytucja Polski została uchwalona. Ale na pierwszej stronie znajduje się też miejsce dla informacji z Górnego Śląska: Polska otrzyma sześćdziesiąt procent głosów - mówi Korfanty, Komuniści górnośląscy postanowili głosować za Polską, Francja pilnuje Niemców na G. Śląsku, Alianci skoncentrowali wojska na G. Śląsku.
Plebiscyt odbył się 20 marca 1921 roku Uprawnionych do głosowania było 1 221 274 osób, z czego 19,3 proc. stanowili tzw. imigranci, dopuszczeni do głosowania w wyniku zabiegów polskiej strony podczas negocjacji traktatu wersalskiego. W głosowaniu wzięło udział 193 tys. imigrantów z Górnego Śląska, większość z nich głosowała za Niemcami. Do głosowania dopuszczone były osoby, które ukończyły 20 lat. Frekwencja wyniosła 97,5 proc. Głosowanie obejmowało 1573 gminy (1135 gmin wiejskich oraz 403 obszary dworskie).
Końcowy wynik plebiscytu był niekorzystny dla strony polskiej. Za przyłączeniem Górnego Śląska do Polski opowiedziało się 40,3 proc. głosujących (479 365 osób), natomiast za pozostaniem w granicach niemieckich opowiedziało się 59,4 proc. (707 393 osoby). Niemcy zwyciężyli zwłaszcza w powiatach miejskich, a Polacy w gminach wiejskich.
Na wynikach plebiscytu zaważyły w znacznym stopniu głosy emigrantów niemieckich, ponieważ przepisy plebiscytowe pozwalały głosować każdemu, kto urodził się na Górnym Śląsku. Niemcy sprowadzili więc na tereny plebiscytowe ok. 192 tysiące osób. Podejrzewano również, że na Niemcy oddało głosy ok. 200 tys. osób niezdecydowanych. Nie bez wpływu na wynik plebiscytu pozostały również agitacja niemiecka oraz działania nacjonalistycznych bojówek niemieckich.
"Dziennik Chicagowski" uznaje, że wyniki powinny być liczone nie globalnie a powiatami. To dałoby przewagę Polsce. Wszystko zależało od interpretacji, jaką przyjmą mocarstwa. Pisze więc 21 marca: Najważniejsze okręgi węglowe opowiedziały się za Polską, Zwycięstwo polskie w okręgach bytomskim, rybnickim, pszczyńskim i tarnowickim, Prasa niemiecka ostrzega Niemców przed przedwczesną radością. Gazeta zapewniała też, że Armia francuska stanie murem za Polską. A dzień później: Odra ma być granicą - Polska otrzyma trzy czwarte G. Śląska, Najbogatsze okręgi węglowo-przemysłowe przypadną Polsce, Zupełne zwycięstwo polskie w 9-ciu najbogatszych okręgach, Za Niemcami głosowały tylko miasta, "Jubel" niemiecki słabnie w miarę obliczania głosów, a nawet Wielka radość w Warszawie z powodu zwycięstwa.
Wyniki plebiscytu zdecydowanie nie odpowiadały stronie polskiej. Gdy ustalono, że Polsce miałyby przypaść tylko powiaty pszczyński i rybnicki oraz część katowickiego i tarnogórskiego, 2 maja 1921 r. Wojciech Korfanty ogłosił strajk generalny. W nocy z 2 na 3 maja wybuchło III powstanie śląskie. Najważniejsze walki toczyły się na Górze św. Anny. Powstańcy opanowali prawie cały obszar plebiscytowy. Walki trwały dwa miesiące.
Ostatecznego podziału granicy Górnego Śląska - bez wątpienia pod wpływem ostatniego powstania śląskiego - dokonała Rada Ambasadorów 20 października 1921 roku. Polsce przyznano obszar zamieszkały przez blisko milion mieszkańców (46 proc. ludności dzielonych terenów). W granicach Rzeczypospolitej znalazło się aż 75 proc. górnośląskich instalacji przemysłowych i 85 proc. rozpoznanych złóż węgla.
Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.
