Napoleon Orda - wybitny dokumentalista polskiej architektury. Należał do grona najciekawszych indywidualności polskiej sztuki XIX wieku. Artysta pozostawił ogromny dorobek – ponad 1000 rysunków i akwarel ukazujących widoki miejsc, które w latach 1840–1880 odwiedził podczas artystycznych podróży, najpierw po Francji, Nadrenii, Hiszpanii i Portugalii, potem po guberni grodzieńskiej, wołyńskiej, mińskiej, kowieńskiej, witebskiej, wileńskiej i mohylewskiej, a także Wielkim Księstwie Poznańskim, Prusach Zachodnich i Galicji. Dwieście sześćdziesiąt z tych prac ukazało się w Albumie widoków historycznych Polski wydanym w ośmiu seriach w latach 1873–1883.
Urodził się 11 lutego 1807 roku w majątku Worocewicze w powiecie pińskim w guberni mińskiej (obecnie wieś Worocewicze w powiecie pińskim obwodu brzeskiego). Początkowe wykształcenie ogólne i muzyczne zdobywał w domu, dalej uczył się w Ginazjum Świsłockim. W roku 1823 dostał się na Wydział Fizyki i Matematyki Uniwersytetu Wileńskiego, jednak nie udało mu się ukończyć studiów.
W studenckich latach Napoleon Orda był członkiem stowarzyszenia podziemnego, które zostało zdekonspirowane w 1827 roku. Z powodu udziału w tej organizacji został zaaresztowany i spędził w więzieniu ponad rok. W 1829 roku wrócił do domu i zapisał się do Litewskiej Gwardii Kawaleryjskiej. W latach 1830-1831 uczestniczył w powstaniu listopadowym. W powstaniu walczył jako strzelec korpusu Gwardii Kawaleryjskiej Pułku Litewskiego. Za odwagę wykazaną w bitwie pod Kockiem został odznaczony złotym krzyżem Virtuti Militari, a przez Imperium Rosyjskie skazany na śmierć. Incognito był zmuszony do ucieczki za granicę, przez Polskę, Austrię, Niemcy, Szwajcarię do Francji.
Wskutek wieloletniej podróży powstały setki szkiców, rysunków i innych dzieł artystycznych. W 1833 roku zamieszkał w Paryżu, gdzie ożenił się z Ireną Bagle. W Paryżu prowadził Dom Komisowy (Maison de Commission). Od 1847 roku był dyrektorem paryskiej Opery Włoskiej do czasu jej zamknięcia w okresie rewolucji lutowej (1848).
Brał aktywny udział w życiu Wielkiej Emigracji. Od 1839 roku był członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego, a od 1848 roku również Komitetu Emigracji Polskiej. Przyjaźnił się z Fryderykiem Chopinem, Gioacchino Rossinim, Franciszkiem Listem, Giuseppe Verdim, Charles Gounodem, G. Berliozem, Adamem Mickiewiczem, Honoré de Balzakiem. Naukę rysunku rozpoczął bardzo późno, w 1883 roku u znanego paryskiego pejzażysty Pierre’a Girarda. . Równocześnie pobierał lekcje muzyki u Chopina, wspólnie z którym później koncertował w salonach Wielkiej Emigracji. Okres francuski to czas rozlicznych podróży po Europie, podczas których malował i rysował weduty (pejzaże architektoniczne) miast oraz obiektów architektonicznych.
Gdy w 1856 roku car Aleksander II ogłosił amnestię dla powstańców, Orda wrócił do rodzinnych Worocewicz. W 1862 roku zamieszkał w Wierzchowni na Ukrainie jako guwerner w domu generała Adama Rzewuskiego. W 1860 roku utrwalił na papierze rodzinne Worocewicze i od tej pory jego pasją stało się rysowanie polskich Kresów.
W 1872 roku zaczął realizować dzieło swego życia. Podczas corocznych, odbywanych w lecie, podróży systematycznie utrwalał zabytkowe miejsca - w latach 1872-1874 Wołynia, Podola i Ukrainy; w latach 1875-1877 - Litwy, Żmudzi, Inflant i Białorusi. W latach 1878-1879 rysował zabytki Galicji, Poznańskiego, Prus Królewskich. W 1880 roku sportretował tereny Królestwa Polskiego. Orda sygnował i opisywał swoje prace na rysunkach.
Siedemdziesięcioletni artysta, ogarnięty pasją stworzenia wizualnej dokumentacji polskich zabytków architektonicznych, przemierzał kraj rzemiennym dyszlem, bryczką, wozem, a często na własnych nogach, aby uchronić dla potomnych przed niszczycielskim działaniem czasu świat stanowiący ważną część dziedzictwa kulturowego Polaków.
Dorobek szacowany na ponad 1000 rycin i akwareli jedno z największych dziedzictw dokumentujących Europę Wschodnią XIX wieku. W 1873 roku w Warszawie ukazała się pierwsza seria „Album widоków historycznych Polski”. W sumie zostało wydanych osiem albumów zawierających 269 litografii. Autorem podpisów w języku polskim i francuskim pod rycinami jest sam Napoleon Orda.
Napoleon Orda był również lingwistą, autorem „Gramatyki języka polskiego” dla Francuzów (1856 r., Paryż; 1858 r., Berlin; 1874 r., Warszawa); teoretykiem muzyki. Jego „Gramatykę muzyki” chwalił m.in. S. Moniuszko (1873 r., Warszawa). Napoleon Orda ułożył album dzieł polskich kompozytorów (1838 r., Paryż). Sam był zarówno kompozytorem, jak też autorem dużej liczby utworów dla fortepianu.
Napoleon Orda zmarł w 1883 roku w Warszawie. Białorusini uważają go za swojego rodaka, ponieważ właśnie na Białorusi urodził się, mieszkał i zakończył życie i właśnie tam zostały opublikowane jego dzieła.
Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.
