Sytuacja żołnierzy Armii Krajowej w powojennej Polsce była niezwykle trudna. Prześladowania ze strony działąjącej na naszym obszarze NKWD i tworzących się dynamicznie polskich służb bezpieczeństwa, ale też i potrzeba zdyscyplinowania samych żołnierzy zagubionych w nowej rzeczywistości. Nie pozostawało nic innego jak organizować zbrojne formy samoobrony. Jedną z najliczniejszych w owym czasie była licząca w szczytowym momencie 7 tysięcy członków Wielkopolska Samodzielna Grupa Operacyjna "Warta", podporządkowana formalnie prezydentowi RP na uchodźstwie.
Władze komunistyczne wspierane przez sowieckie NKWD bezwzględnie tropiły i rozbijały konspiracyjne oddziały. Nie wiadomo dokładnie, ilu żołnierzy podziemia zginęło w walkach z Milicją Obywatelską, Korpusem Bezpieczeństwa Wewnętrznego czy Urzędem Bezpieczeństwa oraz na skutek stosowanych przez nich represji. Według szacunków IPN-u, w latach 1944–1956 wskutek terroru komunistycznego życie straciło nawet 50 tys. osób – na mocy wyroków sądowych, zamordowanych i zmarłych w więzieniach i obozach, zabitych w walce lub w trakcie działań pacyfikacyjnych.
Ocenia się, że w bezpośrednich walkach podziemia z władzą poległo około 9 tys. partyzantów, a za działalność antykomunistyczną sądy wojskowe wydały 5 tys. wyroków śmierci, z których wykonano co najmniej 3 tys. Ponad 200 tys. osób trafiło do więzień i obozów, gdzie poddawano ich brutalnym przesłuchaniom, katowano, przetrzymywano w nieludzkich warunkach. W więzieniach NKWD i UB zmarło lub zostało zamordowanych ok. 20 tys. członków antykomunistycznej konspiracji. Władze komunistyczne nie tylko prześladowały i mordowały żołnierzy niezłomnych, ale też przedstawiały ich jako przestępców, zdrajców, nazywając wrogami ludu. Żołnierzy powojennego podziemia propaganda PRL-u oskarżała o szpiegostwo, mordowanie ludności cywilnej i rabunki.
Wielkopolska Samodzielna Grupa Operacyjna "Warta" to polska antykomunistyczna organizacja konspiracyjna działająca na obszarze Wielkopolski w okresie od wiosny do jesieni 1945 r. Została założona 10 maja 1945 przez byłych członków Okręgu Poznań Armii Krajowej. Była jedną z 23 organizacji działających na terenie Ziemi Kaliskiej. Rozwiązana przez mjr Andrzeja Hańczę-Rzewuskiego po ogłoszeniu przez tymczasowy rząd komunistyczny amnestii.
Pomysł powołania organizacji pojawił się na początku 1945 r. jako samodzielna inicjatywa ostatniego komendanta Okręgu Poznańskiego AK, ppłk. Andrzeja Rzewuskiego ps. "Przemysław", "Hańcza". Wielkopolska Samodzielna Grupa Ochotnicza "Warta" miała zapełnić pustkę po rozwiązanej Armii Krajowej. Głównym jej celem miało być przejęcie byłych członków AK oraz udzielanie im pomocy i chronienie przed prześladowaniami ze strony NKWD i UB.
Formalnie została ona utworzona 10 maja rozkazem organizacyjnym nr 1 wydanym przez ppłk. Rzewuskiego, który stanął na jej czele. Określono ją jako apolityczną konspiracyjną jednostkę Wojska Polskiego uznającą zwierzchność Prezydenta RP na Uchodźstwie Władysława Raczkiewicza i podległą Naczelnemu Wodzowi. W kraju jedynym zwierzchnikiem był jej dowódca.
Organizacja opierała się na siatce AK z okresu okupacji i głównie byłych członkach AK. Jej działalność koncentrowała się na rozbudowie własnych struktur organizacyjnych, werbowaniu nowych członków, prowadzenia łączności, wywiadzie i kontrwywiadzie (np. akcja Z, czyli rozpoznanie ludowego Wojska Polskiego), zwalczaniu bandytyzmu, oraz działalności propagandowej (pisma "Strażnica Sumienia", "Baszta", "Hasło Wielkopolski"). Organizacja liczyła ok. 7 tys. ludzi. Dowództwo WSGO "Warta" podjęło także działania w celu podporządkowania sobie różnych oddziałów zbrojnych istniejących na obszarze Wielkopolski.
WSGO "Warta" miała silnie rozbudowane struktury terenowe. Dzieliły się one na 7 rejonów, zaś te na obwody. Obwód odpowiadał terytorialnie powiatowi. W niektórych przypadkach utworzono także podobwody, które obejmowały miasta, np. Poznań, Ostrów Wielkopolski, Wolsztyn. Najniższy szczebel stanowiły placówki istniejące na obszarze gminy.
W czerwcu ppłk A. Rzewuski otrzymał nominację na komendanta Okręgu Poznańskiego Delegatury Sił Zbrojnych. W rezultacie przekazał faktyczne dowództwo WSGO "Warta" swojemu zastępcy, mjr. Nowickiemu ps. "Czerwiński". Część oficerów Komendy WSGO "Warta" weszło wówczas w skład Komendy Okręgu Poznańskiego DSZ. Nie wiadomo dokładnie, jakie były zależności między obiema organizacjami. Na początku września doszło jednak do kryzysu związanego z likwidacją DSZ i przeformowaniem jej w cywilną organizację polityczną pod nazwą Zrzeszenie "Wolność i Niezawisłość".
9 września ppłk A. Rzewuski otrzymał od płk. Jana Szczurka-Cergowskiego, byłego komendanta Obszaru Zachodniego DSZ i swojego przełożonego, rozkaz rozwiązania Okręgu Poznańskiego DSZ i jednocześnie WSGO "Warta". Było to już postulowane wcześniej, ale faktycznie płk J. Szczurek-Cergowski prawdopodobnie tolerował jej istnienie. Początkowo ppłk A. Rzewuski przeciwstawiał się wykonaniu rozkazu, ale zmienił zdanie po otrzymaniu w II połowie października pisma od szefa sztabu Naczelnego Wodza, gen. Stanisława Kopańskiego, sugerującego rozwiązanie w kraju wszystkich organizacji wojskowych.
15 listopada wydał rozkaz dzienny nr 8, likwidujący WSGO "Warta", wraz z odezwą do żołnierzy, w której tłumaczył okoliczności tego faktu. Organizacja była rozpracowywana przez UB od połowy lipca. W rezultacie już krótko po jej rozwiązaniu doszło do licznych aresztowań, m.in. ppłk. A. Rzewuskiego. Aresztowany popełnił samobójstwo w więzieniu, gdy dowiedział się, że jego przechwycone przez UB grypsy przyczyniły się do aresztowania niektórych jego żołnierzy.
Komendant – ppłk Andrzej Rzewuski ps. "Przemysław", "Hańcza", "Wojmir", "Wojnar"
zastępca komendanta – mjr Nowicki ps. "Czerwiński"
szef sztabu – kpt. Sylwester Gośliński ps. "Wolski"
zastępca szefa sztabu – Adam Redliński ps. "Makowicz"
Wydział I Ogólny (adiutantura, księgowość, łączność) – mjr Nowicki ps. "Czerwiński"
Wydział II Bezpieczeństwa (wywiad, kontrwywiad, żandarmeria) – Władysław Roman ps. "Janiszewski", "Krzesław"
Wydział III Uświadamiania i Informacji (nasłuch radiowy, reprodukcja, kolportaż, legalizacja) – Władysław Roman ps. "Janiszewski", "Krzesław", Stefan Świderski ps. "Kalicki" (w okresie DSZ)
ochrona sztabu – NN ps. "Józefowicz"
BIBLIOGRAFIA:
Agnieszka Łuczak, Rozpracowanie Wielkopolskiej Samodzielnej Grupy Ochotniczej "Warta" przez Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Poznaniu [w:] "Pamięć i Sprawiedliwość", nr 1(5) 2004 r.
Zdjęcie ilustracyjne: Oddział partyzancki Czesława Lecińskiego, ps. "Szef Czesiu", "Rycerz", który działał w powiatach leszczyńskim, nowotomyskim i wolsztyńskim. Fot. Archiwum IPN
Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.
