W 1921 roku w Rzymie powstała Biblioteka Polska - Biblioteca Polacca di Roma. Stało się to po przekazaniu przez Józefa Michałowskiego prywatnego księgozbioru Ośrodkowi Polskich Studiów Akademii Umiejętności.
W 1921 roku Józef Michałowski, pierwszy bibliotekarz i kierownik stacji (do 1957) przekazał 4 tys. woluminów dla badaczy prowadzących badanie w Archiwach Watykańskich w ramach Expeditio Romana. Umieszczono je w budynku Hospicjum Polskiego św. Stanisława. Stały się bazą dla biblioteki, która została otwarta 27 września 1927 roku równocześnie ze Stacją Polskiej Akademii Umiejętności.
Zbiory były powiększane przez wydawnictwa Akademii, zakupy oraz dary. W 1929 roku pozyskano unikatowy zbiór fotografii (60 tys.) dzieł renesansowych sztuki europejskiej i włoskiej, a także dzieł z Azji Mniejszej Karola Lanckorońskiego.
W 1930 roku hrabia Karol Lanckoroński, mecenas i kolekcjoner sztuki, podarował Stacji ok. 60 tys. fotografii przedstawiających dzieła sztuki europejskiej, głównie włoskiej oraz pochodzące z jego podróży po Polsce, Włoszech i Krajach Wschodu. Uzupełnieniem naukowym biblioteki stała się kolekcja książek z zakresu historii sztuki - niegdyś należąca do Maksa Dvořaka - ofiarowana Stacji przez hrabiego Stanisława Badeniego. W 1932 roku rodzina Alessandro d’Ancona, włoskiego historyka i erudyty, przekazuje Stacji cenny zbiór rękopisów współautora Konstytucji 3 Maja Scipione Piattolego. W roku 1935 do biblioteki trafił księgozbiór profesora Uniwersytetu Warszawskiego i Lwowskiego, a także kustosza Zakładu Narodowego Ossolińskich we Lwowie, Bronisława Gubrynowicza. W roku 1938 Maria i Leon Siemiradzcy przekazali bibliotece książki po zmarłym ojcu, Henryku Siemiradzkim.
Od przełomu 1938 i 1939 siedzibą biblioteki jest pałac książąt Doria. W latach 1941–1946 Michałowski ukrył księgozbiór w Bibliotece Watykańskiej. Po wojnie czasowo biblioteką zarządzała Interim Treasury Commission, a w 1946 roku przejęła ją Polska Akademia Nauk. W latach 1972–1976 część najstarszych zbiorów przewieziono do Biblioteki Kórnickiej.
Aktualnie księgozbiór Biblioteki PAN w Rzymie liczy ponad 35 500 tomów druków zwartych (od starodruków do najnowszych pozycji) i blisko 300 tytułów czasopism, w tym 14 tytułòw bieżących oraz niezwykle cenne komplety czasopism z XIX i przełomu XX wieku. Księgozbiór o profilu humanistycznym obejmuje: wydawnictwa słownikowe i encyklopedyczne polskie i obce, dzieła klasycznej literatury polskiej oraz pamiętniki i wspomnienia, bibliografie i opracowania z zakresu historii literatury polskiej i obcej, publikacje dotyczące językoznawstwa i wiedzy o języku polskim i językach słowiańskich, zbiór wybranych tekstów źródłowych i liczne opracowania z zakresu historii Polski i historii powszechnej, albumy i publikacje o sztuce polskiej i obcej - dawnej i współczesnej, dział religioznawstwa, działy dotyczące starożytności i archeologii, prawa, filozofii, socjologii i w skromniejszym zakresie etnografii, nieco pozycji naukoznawczych i z historii nauki, informatory oraz przewodniki.
Ideą przewodnią Biblioteki jest gromadzenie wszystkich ważniejszych publikacji na temat politycznych i gospodarczych stosunków polsko-włoskich, polsko-włoskich związków literackich i artystycznych, współpracy gospodarczej, naukowej i wojskowej.
Biblioteka prowadzi informatorium dla naukowców z Polski i z Włoch. Czytelnicy mogą korzystać z księgozbioru w czytelni Biblioteki za okazaniem ważnego dowodu tożsamości.
Stacja Naukowa Polskiej Akademii Nauk w Rzymie jest jedną z siedmiu naukowych placówek zagranicznych Polskiej Akademii Nauk. Za datę jej powstania przyjmuje się rok 1927, kiedy w wyniku porozumienia między Polską Akademią Umiejętności (PAU) w Krakowie a arcybiskupem metropolitą krakowskim w rzymskim Hospicjum przy Kościele św. Stanisława przy via delle Botteghe Oscure wynajęto 12 pomieszczeń, które posłużyły za bazę dla stworzenia stacji naukowej PAU w Rzymie.
Sama idea stworzenia polskiego ośrodka naukowego w Rzymie wywodzi się ze znacznie wcześniejszych czasów, sięgających pontyfikatu Leona XIII, gdy po ogłoszeniu w roku 1881 decyzji o udostępnieniu tajnych Archiwów Watykańskich uczeni z całego świata, w tym także z Polski, ruszyli do Rzymu w poszukiwaniu źródeł do historii swych narodów.
Z Krakowa do Wiecznego Miasta wyruszyła już w roku 1886 kierowana przez profesora Stanisława Smolkę pierwsza Expeditio Romana. Dwa lata później narodził się projekt założenia w Rzymie „polskiej stacji naukowej”. Do pomysłu powrócił w roku 1912 hrabia Józef Michałowski, mieszkający w Rzymie historyk i prawnik, który podarował PAU swój cenny księgozbiór. W roku 1921 nastąpiło uroczyste przekazanie Akademii liczącej kilka tysięcy tomów biblioteki, którą ulokowano w wynajętych pomieszczeniach Hospicjum. Józef Michałowski przez lata i z wielkim zaangażowaniem sprawował opiekę nad Biblioteką Polską w Rzymie, był też faktycznym dyrektorem Stacji Naukowej (1927-1946), ostoi dla wznowionych w roku 1922 wypraw Expeditio Romana.
W 1938 r. Stację przeniesiono do obecnej siedziby, pobliskiego Pałacu Doriów przy Placu Weneckim, gdzie znalazła wygodne pomieszczenia dla znacznego już księgozbioru oraz dla organizowanych tam spotkań.
Druga wojna światowa przerwała działalność Stacji, a hr. Michałowski zdołał dzięki osobistym staraniom zdeponować księgozbiór w Bibliotece Watykańskiej i ochronić go przed groźbą zarekwirowania.
Po wojnie, wobec braku źródeł finansowania, przejściowy zarząd nad zbiorami bibliotecznymi sprawował brytyjski The Interim Treasury Committee for Polish Affairs. Polska odzyskała uratowane zbiory i majątek Stacji Naukowej w roku 1946; konsekwencją restrykcji zastowanych wobec Polskiej Akademii Umiejętności przez nowe władze państwowe, było przejęcie Stacji rzymskiej przez nowopowstałą (1952 r.) Polską Akademię Nauk (PAN).
Placówka rzymska, której dyrektorem po wojnie został Kazimierz Bulas (1947-1950), zaczęła stopniowo odzyskiwać swą pozycję w rzymskim środowisku naukowym, a w latach 1956-1984, pod kierownictwem prof. Bronisława Bilińskiego, rozwinęła szerzej swoją działalność podejmując, trwającą po dzień dzisiejszy, współpracę z Centro Nazionale delle Ricerche (Krajowa Rada Badań Naukowych) i Accademia Nazionale dei Lincei oraz z licznymi włoskimi uczelniami i instytutami naukowymi. Po profesorze Bilińskim Stacją kierowali kolejno profesorowie: Tadeusz Rosłanowski (1984-1988), Tadeusz Kaczorek (1988-1991), Krzysztof Żaboklicki (1992-2004), Elżbieta Jastrzębowska (2005-2009), Leszek Kuk (2009-2013) i od lutego br. Piotr Salwa.
W roku 1962 Stacja została członkiem Międzynarodowej Unii Instytutów Archeologii, Historii i Historii Sztuki w Rzymie (Unione Internazionale degli Istituti di Archeologia, Storia e Storia dell’Arte), zrzeszającej blisko 40 placówek naukowych włoskich i zagranicznych. Dyrektor Stacji w latach 1992-2005, prof. Krzysztof Żaboklicki, był dwukrotnie wybrany przewodniczącym Unii (kadencje 1997-1999 i 1999-2001).
Poszerzone teksty wybranych referatów, wygłaszanych na odbywających się w Stacji konferencjach, zaczęto drukować w zapoczątkowanej przez prof. Bilińskiego włoskojęzycznej serii wydawniczej Conferenze, w ramach której do roku 2013 wydano 127 pozycji.
Stacja Naukowa PAN w Rzymie po dziś dzień stanowi ważny polski akcent w rzymskim środowisku akademickim i punkt orientacyjny dla naukowców i badaczy przebawających we Włoszech, a w szczególności w Rzymie.
Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.
