14 sierpnia 1385 r. na zamku w Krewie zawarto układ polsko-litewski. Dokument regulował stosunek Korony Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem Litewskim. Książę litewski Jagiełło obiecał, że ożeni się z wybraną na króla Polski Jadwigą, najmłodszą córką zmarłego króla polskiego Ludwika Andegaweńskiego, przyjmie chrześcijaństwo w obrządku katolickim, schrystianizuje Litwę oraz przyłączy swe ziemie do Królestwa Polskiego. W zamian za to miał zostać władcą Polski i Litwy.
"Tenże wielki książę Jagiełło obiecuje wrócić pierwotną wolność wszystkim chrześcijanom, zwłaszcza ludziom obojej płci, z ziemi polskiej, obyczajem wojennym zabranym i przesiedlonym, a to tak, że każdy lub każda będzie się mógł udać tam, gdzie będzie chciał. Nareszcie tenże wielki książę Jagiełło obiecuje ziemie swoje litewskie i ruskie na wieczne czasy do korony Królestwa Polskiego przyłączyć." - głosi spisany na pergaminie dokumentu unii. Sam pergamin trafił do skarbca katedry wawelskiej, z którego został przeniesiony do Archiwum Kapituły Metropolitalnej w Krakowie, gdzie pozostaje po dziś dzień.
Dla ciekawości dodamy, że uwagę zwraca wygląd dokumentu, daleki od zwyczajowo uroczystej formy umowy międzynarodowej, którą był w swej istocie. Stosunkowo niewielki- 26 linijek i 560 słów - i sporządzony na niezbyt starannie wyprawionym pergaminie, nosi skreślenia i poprawki świadczące o pośpiechu pisarza. Dzięki chemicznym metodom obrazowania udało się potwierdzić, że dokument jest bez wątpienia oryginalny,to znaczy pochodzi z okresu na jaki jest sygnowany. Czym innym jego treść, ale o tym później.
Akt został potwierdzony pieczęciami braci litewskiego księcia: Skirgiełły, Korybuta, Lingwena i Witolda. W lutym 1386 r. Jagiełło wraz z innymi książętami przybył do Krakowa i został ochrzczony przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Bodzantę. Jagiełło otrzymał na chrzcie imię Władysław. Wkrótce odbył się jego ślub z Jadwigą, a 4 marca koronacja.
Przyczyn zawarcia unii przez Jagiełłę należy upatrywać w sytuacji politycznej Litwy. Była najrozleglejszym państwem w Europie, a zarazem ostatnim państwem pogańskim. Od zachodu wzrastał nacisk Zakonu Krzyżackiego na ziemie litewskie, krzyżacy dążyli bowiem do podboju Litwy pod pretekstem konieczności jej chrystianizacji. Z kolei na wschodzie wzrastała potęga ruskiego księcia Dymitra Dońskiego. Jagiełło potrzebował więc sprzymierzeńców w walce z wrogami zewnętrznymi. Strona polska z kolei była zainteresowana ekspansją na wschodzie, co bardzo zbliżało ją do Litwy. Zbliżał oba państwa również wrogi stosunek do Zakonu Krzyżackiego i jego ekspansji nad Bałtykiem.
Chrzest dla Litwy również nie był bez znaczenia. Przyjmując chrześcijaństwo, państwo wkroczyło na dobre do kultury europejskiej. Pociągnęło to za sobą skok cywilizacyjny oraz korzyści gospodarcze.
Proces ten uwieńczony został w 1569 roku zawarciem Unii Lubelskiej, na mocy której powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów – państwo z jednym, wspólnie wybieranym władcą, wspólnym sejmem i wspólną monetą oraz polityką zagraniczną i obronną.
Tak nietypowa umowa międzynarodowa - dwa narody jeden król - musiała budzoć kontrowersje interpretacyjne. Według części historyków polskich, wraz z Unią Krewie państwo litewskie zniknęło z mapy Europy w 1386 roku. Tymczasem Litwini - co się zdarza - mówią o fałszerstwie, ludobójstwie i polskich kłamstwach. Kontrowersji wokół unii jest wiele, zwłaszcza jeśli przyjąć, że chodzi o umowę przedślubną. Ich powodem jest ostatnie zdanie aktu, czyli obietnica Jagiełly, że „wieczyście przyłączy swoje ziemie litewskie i ruskie do Korony Królestwa Polskiego”. I od niepamiętnych czasów trwają spory czy to oznacza, że Jagiełło zgodził się w Krewie na zupełną likwidację państwa litewskiego i „inkorporowanie” go do Królestwa Polskiego, jak to interpretują historycy polscy.
Historycy litewscy nie są tak radykalni, ale i oni uważają, że w dokumencie mowa jest nie o włączeniu, a co najwyżej połączeniu państw i że do inkorporacji nie doszło.
Domysły rodzi nawet forma dokumentu, o której powiedzieliśmy powyżej. Tak niestaranne pismo zdaniem niektórych to albo brudnopis nie oddający ostatecznego tekstu unii, albo fałszerstwo.
Bardziej wyważony pogląd głosi Robert Frost, brytyjski historyk, autor „Oksfordzkiej historii unii polsko-litewskiej”, uważa, że akt z Krewy dotyczy obietnic, a nie decyzji politycznych, takich jak przyłączenie Litwy. Podkreśla on, że nie „zachowały się żadne dokumenty inkorporacyjne i żadne inne źródła nie zawierają jakichkolwiek wskazówek, iż inkorporacja formalnie nastąpiła w 1386 roku”. Sugeruje, że „inkorporacja” nie miała oznaczać włączenia Litwy do państwa polskiego, ale do szeroko pojętej „korony królestwa”, czyli katalogu ziem i tytułów podległych władzy królów w Krakowie. To zaś miało Litwinom i Polakom dać poczucie, że chodzi o trwały układ, a nie bieżącą unię personalną.
Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.
