1837-09-29     1901-10-17

Michał Bałucki

Michał Bałucki urodził się 29 września 1837 roku w Krakowie, pochodził z rodziny mieszczańskiej (jego ojciec był krawcem, matka – neofitka z Kochmanów – prowadziła kawiarnię). Uczęszczał do krakowskiego gimnazjum Św. Anny, następnie na wydział matematyczno-fizyczny (od 1857), a potem historyczno-literacki Uniwersytetu Jagiellońskiego. W latach 1857-1864 brał udział w spotkaniach artystów zbierających się w pracowni rzeźbiarskiej Parysa Filippiego w Krakowie (m.in. z Józefem Szujskim i J.K. Turskim). Współredagował też tygodnik społeczno-kulturalny "Niewiasta" (1861-1862). Następnie pracował przez pewien czas w Częstochowie jako nauczyciel.

Bałucki nie walczył w powstaniu styczniowym, jednak aktywnie uczestniczył w organizacjach spiskowych w Galicji, wspierając stronnictwo czerwonych. Spędził za tę działalność rok w więzieniu (aresztowany pod koniec 1863). W latach 1865-1866 mieszkał w Warszawie, po czym przeniósł się do Krakowa. Wraz z Alfredem Szczepańskim współredagował w latach 1867-1868 tygodnik dla kobiet "Kalina". Od roku 1869 do 1873 pisał do dziennika "Kraj" cotygodniowe felietony pt. Tygodnik krakowski. W roku 1871 otrzymał nagrodę w krakowskim konkursie dramatycznym za sztukę Pracowici próżniacy, zaś w 1892 – w konkursie "Kuriera Warszawskiego" za komedię Flirt.

Pod koniec życia wiódł spór z ruchem młodopolskim – w krytyce Bałuckiego szczególnie napastliwy był Lucjan Rydel. Bałucki rozgoryczony niepowodzeniami ostatnich swoich sztuk, przygnębiony zdiagnozowaną nerwicą popełnił samobójstwo, strzelając z rewolweru w skroń. Dramat miał miejsce w październikowy wieczór na krakowskich Błoniach (przed wejściem do Parku Jordana).

Bałucki pochowany został na Cmentarzu Rakowickim bez religijnej oprawy. W sprawie uzyskania zgody na pogrzeb kościelny interweniowali m.in. marszałek Andrzej Kazimierz Potocki i tajny radca Antoni Wodzicki, ale kategorycznie sprzeciwił się temu kardynał Jan Puzyna, co wywołało powszechne oburzenie krakowskiej opinii publicznej.

Niedługo po tragicznej śmierci pisarza, mieszkańcy miasta postanowili wystawić mu pomnik. Szybko zebrano społeczne fundusze i wkrótce popiersie Bałuckiego było gotowe. Jego autorem był Tadeusz Błotnicki. Pierwotnie pomnik planowano ustawić na skwerze przed Teatrem Słowackiego, ale wpływowe kręgi konserwatywne sprzeciwiły się tej lokalizacji. Ostatecznie pomnik został ustawiony na tyłach teatru, wśród zieleni Plant. Odsłonięcia dokonano w roku 1911, w dziesiątą rocznicę śmierci Bałuckiego.

Twórczość

Większość dramatów Bałuckiego sytuuje się na pograniczu komedii oraz farsy i do nawiązuje tradycji Aleksandra Fredry. Akcja komedii rozgrywa się głównie w środowisku średniozamożnego mieszczaństwa (kupcy, właściciele kamienic, urzędnicy), rzadziej wśród szlachty.

We wczesnych utworach Bałucki ośmieszał pogoń za tytułami i godnościami, wygórowane ambicje, snobizm, służalczość wobec szlachty i sfer rządowych, chłopomanię ("Polowanie na męża" 1865, "Radcy pana radcy" 1867, "Pracowici próżniacy" 1871, "Komedia z oświatą" 1876, "Krewniaki" 1879, "Sąsiedzi" 1880).

Do najpopularniejszych należały komedie Bałuckiego ze środkowego okresu twórczości – w latach 80. XIX w. były jednymi z najczęściej wystawianych sztuk. "Grube ryby" (1881) pokazywały starszych panów, nadmiernie ufnych we własną atrakcyjność małżeńską. W "Domu otwartym" (1883) przedstawione były perypetie gości i gospodarzy na wieczorku tanecznym. "Klub kawalerów" (1890) osnuty był wokół zabiegów kobiet w odpowiedzi na kawalerskie postanowienia mężczyzn.

W późniejszych komediach atakował również demoralizację dziennikarzy ("Nowy dziennik" 1887) oraz dekadentyzm ("Szwaczki" 1897). W sposób komediowy prezentował także temat emancypacji kobiet ("Emancypowane" 1873, "Sprawa kobiet" 1896).



Polski pisarz, komediopisarz i publicysta okresu pozytywizmu, prezes Wydziału Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Krakowie w 1885 roku. Bałucki pochodził z rodziny mieszczańskiej (jego ojciec był krawcem, matka – neofitka z Kochmanów – prowadziła kawiarnię). Uczęszczał do krakowskiego gimnazjum Św. Anny, następnie na wydział matematyczno-fizyczny (od 1857), a potem historyczno-literacki Uniwersytetu Jagiellońskiego. W latach 1857–1864 brał udział w spotkaniach artystów zbierających się w pracowni rzeźbiarskiej Parysa Filippiego w Krakowie (m.in. z Józefem Szujskim i J.K. Turskim). Współredagował też tygodnik społeczno-kulturalny „Niewiasta” (1861–1862). Następnie pracował przez pewien czas w Częstochowie jako nauczyciel.

Bałucki nie walczył w powstaniu styczniowym, jednak aktywnie uczestniczył w organizacjach spiskowych w Galicji, wspierając stronnictwo czerwonych. Spędził za tę działalność rok w więzieniu (aresztowany pod koniec 1863). W latach 1865–1866 mieszkał w Warszawie, po czym przeniósł się do Krakowa. Wraz z Alfredem Szczepańskim współredagował w latach 1867–1868 tygodnik dla kobiet „Kalina”. Od roku 1869 do 1873 pisał do dziennika „Kraj” cotygodniowe felietony pt. Tygodnik krakowski. W roku 1871 otrzymał nagrodę w krakowskim konkursie dramatycznym za sztukę Pracowici próżniacy, zaś w 1892 – w konkursie „Kuriera Warszawskiego” za komedię Flirt. Pod koniec życia wiódł spór z ruchem młodopolskim – w krytyce Bałuckiego szczególnie napastliwy był Lucjan Rydel. Bałucki rozgoryczony niepowodzeniami ostatnich swoich sztuk, przygnębiony zdiagnozowaną nerwicą popełnił samobójstwo, strzelając z rewolweru w skroń. Dramat miał miejsce w październikowy wieczór na krakowskich Błoniach (przed wejściem do Parku Jordana). Bałucki pochowany został na Cmentarzu Rakowickim, w kwaterze Bc, bez religijnej oprawy. W sprawie uzyskania zgody na pogrzeb kościelny interweniowali m.in. marszałek Andrzej Kazimierz Potocki i tajny radca Antoni Wodzicki, ale kategorycznie sprzeciwił się temu kardynał Jan Puzyna, co wywołało powszechne oburzenie krakowskiej opinii publicznej.

Niedługo po tragicznej śmierci pisarza, mieszkańcy miasta postanowili wystawić mu pomnik. Szybko zebrano społeczne fundusze i wkrótce popiersie Bałuckiego było gotowe. Jego autorem był Tadeusz Błotnicki. Pierwotnie pomnik planowano ustawić na skwerze przed Teatrem Słowackiego, ale wpływowe kręgi konserwatywne sprzeciwiły się tej lokalizacji. Ostatecznie pomnik został ustawiony na tyłach teatru, wśród zieleni Plant. Odsłonięcia dokonano w roku 1911, w dziesiątą rocznicę śmierci Bałuckiego. Bałucki zaliczał się do grupy tzw. przedburzowców – pisarzy debiutujących przed powstaniem styczniowym, na przełomie późnego romantyzmu i pozytywizmu. Większość opracowań podaje, że jego debiutem literackim były wydane 1861 roku poematy na motywach ludowych. Według innego źródła debiutował w 1860 roku na łamach Gwiazdki Cieszyńskiej wierszami Do ojca (nr 16/1860) i Niedzielna pieśń pastuchy (nr 26/1860). Na łamach tego czasopisma opublikował także dłuższy utwór poetycki Góral (nr 42/1860) oraz wierszowany obrazek Dziewczyna spod lasu (nr od 22 do 25/1860). Jako debiut jest też podawana publikacja w „Dzienniku Literackim” z 1859. Pierwsze powieści Bałuckiego były inspirowane wypadkami powstańczymi: Przebudzeni (1864) oraz Młodzi i starzy (1866).

W latach 70. XIX w. Bałucki stał się w Galicji jednym z głównych propagatorów pozytywizmu, tworząc powieści tendencyjne. Bohaterowie pozytywni i negatywni (głównie mieszczaństwo) tych utworów byli przedstawieni schematycznie, ich wypowiedzi przekazywały program społeczny oraz ideowy autora. Powieść Z obozu do obozu (1874) opisywała klęskę uczciwego działacza uwikłanego w sieć intryg w środowisku krakowskim. W powieści Błyszczące nędze (1870) przedstawił krytyczny obraz środowiska arystokratyczno-ziemiańskiego. Bohaterami pozytywnymi powieści byli przedstawiciele inteligencji (np. adwokat w Błyszczących nędzach) lub rzemieślnicy (Byle wyżej, 1875). Powieść Żydówka (1870) potępiała antysemityzm.

W późniejszej twórczości Bałuckiego punkt ciężkości przesunął się z promowania programu pozytywistycznego w stronę krytyki rzeczywistości – świat przedstawiony został jako pełen zbrodni, kapitalistycznego wyzysku, socjalistycznych demagogów (250 000 1882, W żydowskich rękach 1884, Przeklęte pieniądze 1899). W ostatnich utworach przeciwstawiał się dekadentyzmowi (Pamiętnik Munia 1899).

Inny nurt twórczości Bałuckiego to satyra polityczno-obyczajowa. Dwie wizyty jego ekscelencji (1883) pokazywały przemianę dawnych patriotów w rojalistów. W groteskowy sposób Bałucki przedstawiał drobne mieszczaństwo Galicji z jego kompleksem niższości wobec szlachty, snobizmem, życiem ponad stan (Pan burmistrz z Pipidówki 1887). Przeciwstawiał im rzetelność i pracowitość warstw niższych – rzemieślników, służących, straganiarek – portretując je z sympatią i humorem (Typy i obrazki krakowskie 1881, Nowele i obrazki 1885).

Większość dramatów Bałuckiego sytuuje się na pograniczu komedii oraz farsy i nawiązuje do tradycji Aleksandra Fredry. Akcja komedii rozgrywa się głównie w środowisku średniozamożnego mieszczaństwa (kupcy, właściciele kamienic, urzędnicy), rzadziej wśród szlachty.

We wczesnych utworach Bałucki ośmieszał pogoń za tytułami i godnościami, wygórowane ambicje, snobizm, służalczość wobec szlachty i sfer rządowych, chłopomanię (Polowanie na męża 1865, Radcy pana radcy 1867, Pracowici próżniacy 1871, Komedia z oświatą 1876, Krewniaki 1879, Sąsiedzi 1880).

Do najpopularniejszych należały komedie Bałuckiego ze środkowego okresu twórczości – w latach 80. XIX w. były jednymi z najczęściej wystawianych sztuk. Grube ryby (1881) pokazywały starszych panów, nadmiernie ufnych we własną atrakcyjność małżeńską. W Domu otwartym (1883) przedstawione były perypetie gości i gospodarzy na wieczorku tanecznym. Klub kawalerów (1890) osnuty był wokół zabiegów kobiet w odpowiedzi na kawalerskie postanowienia mężczyzn.

W późniejszych komediach atakował również demoralizację dziennikarzy (Nowy dziennik 1887) oraz dekadentyzm (Szwaczki 1897). W sposób komediowy prezentował także temat emancypacji kobiet (Emancypowane 1873, Sprawa kobiet 1896).

Fabuła komedii Bałuckiego często oparta była na drobnych sprawach, łatwych do rozwiązania konfliktach, mało prawdopodobnych zdarzeniach. Komizm postaci wynikał z rozbieżności między ich słowami a czynami, mniemaniem o osobie a oceną otoczenia. Obecny był również humor słowny i sytuacyjny. Bohaterowie wcześniejszych komedii byli schematyczni, w późniejszych utworach nabrali więcej cech indywidualnych.

W publicystyce Bałucki poruszał podobne wątki ideowe jak w powieściach. W felietonach Tygodnik krakowski krytykował niedojrzałość społeczną mieszczaństwa i szlachty, bierność, brak odwagi cywilnej, serwilizm wobec władz zaborczych, postawy konserwatywne i klerykalne.


Urodzony 29 września 1837 w Krakowie w rodzinie mieszczańskiej. Po ukończeniu krakowskiej Szkoły Św. Barbary i Gimnazjum Św. Anny zapisał się na wydział matematyczno-fizyczny, następnie historyczno-literacki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Debiutował jako poeta w 1859, w tym roku odbył podróż do Włoch. W latach 1857-1864 związany z grupą pisarz i artystów (m.in. Józef Szujski, Artur Grottger, Jan Matejko, Władysław Żeleński). Początki pracy literackiej i publicystycznej przerwała choroba umysłowa.

Przez pewien czas pracował jako nauczyciel w Częstochowie. Brał udział w pracy konspiracyjnej na terenie Galicji, za co został na skutek denuncjacji uwięziony (1863/1864) w więzieniu austriackim. Po uwolnieniu przebywał w Warszawie, następnie powrócił na stałe do Krakowa, gdzie redagował w latach 1867-1868 pismo dla kobiet "Kalina", w latach 1869-1873 kronikarz tygodniowy "Kraju". W 1876 ożenił się z krakowską aktorką Karoliną Ćwiklińską, po jej śmierci z Eufemią Śliwińską. Osamotnienie, kłopoty pisarskie, liczne ataki krytyki pogłębiły depresję psychiczną i doprowadziły do samobójstwa 17 października 1901.

Powieściopisarz, nowelista, autor komedii, poeta - autor m.in. wiersza pt. Dla chleba, spopularyzowanego jako piosenka Góralu, czy ci nie żal, dla "Kraju" prowadził kronikę felietonową pt. Tygodnik krakowski.

Początkowo był zwolennikiem literatury tendencyjnej, zaangażowanej demokratycznie, co realizują powieści Przebudzeni (1864), Młodzi i starzy (1866), Życie wśród ruin (1870). Zbliżenie do programu pozytywistycznego znalazło odbicie w powieściach Błyszczące nędze i Żydówka (1870); Pan burmistrz z Pipidówki (1887) uważany jest za jego najlepszą powieść.

Komedie miały początkowo charakter satyryczny: Polowanie na męża (1869), Radcy pana radcy (1871), Emancypowana (1873); elementy humorystyczne późniejszych komedii Dom otwarty (1883), Grube ryby (1881) bywały łagodzone w licznych inscenizacjach; w konsekwencji powstał jednostronny wizerunek pisarza jako propagatora "bałuczczyzny", tj. zwolennika ideologii mieszczaństwa. Dla modernistów twórczość Bałuckiego (autora paszkwilów na dekadentyzm) stała się synonimem filisterstwa, apologią życia mieszczańskiego, zarzut ten powrócił w okresie Polski Ludowej.


Born on September 29 1837 in Kraków to a bourgeois family. After graduating from St Barbara’s School in Kraków and St Anna’s Grammar School he studied at the Mathematics and Physics Faculty and then at the History and Literature Faculty at the Jagiellonian University. He made his debut as a poet in 1859 and he travelled to Italy in the same year. He was involved with a group of writers and artists (including Józef Szujski, Artur Grottger, Jan Matejko, Władysław Żeleński) from 1857 to 1864.

The beginnings of his literary and journalistic work were interrupted by mental illness. He worked as a teacher in Częstochowa for some time. He took part in conspiratorial work in Galicia, for which he was imprisoned (1863/1864) in an Austrian prison after being denounced. Upon release he lived in Warsaw and then he came back to Kraków where he decided to stay for good and where he edited a women’s magazine "Kalina" (1867-1868), and a weekly chronicle "Kraj" (1869-1873). In 1876 he married Karolina Ćwiklińska, a Kraków actress, and after her death he married Eufemia Śliwińska. Loneliness, writing problems, numerous critical attacks deepened his mental depression and led to his suicide on 17 October 1901.

The author of short stories and comedies, a novelist and a poet – he wrote, among others – a poem entitled Dla chleba, which was popularised as a song Góralu, czy ci nie żal, and he wrote a regular chronicle column entitled Tygodnik krakowski for "Kraj".

At the beginning he favoured a tendentious and democratically committed style of literature, which was realised in his novels: Przebudzeni (1864), Młodzi i starzy (1866), Życie wśród ruin (1870). He came close to a positivistic programme in the novels: Błyszczące nędze and Żydówka (1870); Pan burmistrz z Pipidówki (1887) is considered his best novel.

The comedies were satirical in character at the beginning: Polowanie na męża (1869), Radcy pana radcy (1871), Emancypowana (1873); the elements of humour in his later comedies Dom otwarty (1883), Grube ryby (1881) were diminished in numerous stage productions; this resulted in the creation of a one-sided image of the writer: as a propagator of "bałucki-ness", i.e. as an advocate of bourgeois ideology. Bałucki’s creations (he was the author of lampoons on decadence) were for modernists the synonym of narrow-mindedness and an apology of a bourgeois style of living; this objection was raised again in the period of the People’s Republic of Poland.



TROCHĘ HISTORII, TROCHĘ KULTURY - INDEX


COPYRIGHT

Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.


DZIAŁ HISTORIA/KULTURA PAI WYŚWIETLONO DOTYCHCZAS   10065400   RAZY






HISTORIA I KULTURA
W POLONIJNEJ AGENCJI INFORMACYJNEJ


Ten kto nie szanuje i nie ceni swej przeszłości nie jest godzien szacunku teraźniejszości ani prawa do przyszłości.
Józef Piłsudski

W DZIALE HISTORIA - KULTURA PAI ZNAJDZIECIE PAŃSTWO 1470 TEMATÓW



×
NOWOŚCI ARCHIWUM DZIAŁANIA AGENCJI HISTORIA-KULTURA BADANIA NAUKOWE NAD POLONIĄ I POLAKAMI ZA GRANICĄ
FACEBOOK PAI YOUTUBE PAI NAPISZ DO REDAKCJI

A+ A-
POWIĘKSZANIE / POMNIEJSZANIE TEKSTU