Ferdynand Ruszczyc zaliczany jest do najwybitniejszych młodopolskich malarzy. Jego ekspresyjne pejzaże wcześnie zyskały uznanie krytyków, a on sam był powszechnie znany i szanowany jako profesor. Zarazem najlepiej czuł się na prowincji, w rodzinnym domu, zaś malowanie porzucił w wieku niespełna 40 lat, całkowicie poświęcając się innym dziedzinom.
Urodził się 10 grudnia 1870 roku w Bohdanowie koło Wilna. Początkowo studiował prawo na Uniwersytecie w Sankt Petersburgu, ale porzucił prawo na rzecz studiów malarskich w Imperialnej Akademi Sztuk Pięknych, również w Petersburgu. Był uczniem słynnych rosyjskich malarzy krajobrazu Iwana Szyszkina i Archipa Kuindżyiego.
Ruszczyc odwiedził Krym, gdzie zainspirowany przyrodą malował krajobrazy morskie, podróżował też na wyspy bałtyckie i do Szwecji, by tam studiować i malować północne krajobrazy. W latach 1898–1902 odbył szereg podróży studyjnych, m.in. do Monachium, Berlina, Drezna, Paryża, Wenecji. Po powrocie z jednego z takich wyjazdów, w 1898, namalował jeden ze swoich najbardziej znanych obrazów „Ziemia”.
W Berlinie malarz poznał prace symbolistów, między innymi Arnolda Bocklina, które zrobiły na nim duże wrażenie i wywarły wyraźny wpływ na jego późniejsze dzieła.
Wraz z Kazimierzem Stabrowskim, Xawerem Dunikowskim, Konradem Krzyżanowskim i Karolem Tichym, Ruszczyc pomógł w rozwoju warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych, gdzie przez pewien czas uczył. W latach 1907–08 kierował katedrą malarstwa pejzażowego w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. W 1908 r. Wraz z Józefem Mehofferem zorganizował wystawę malarstwa polskiego w Wiedniu.
Następnie osiadł w Wilnie, gdzie poświęcił się nauczaniu. Organizował także wydarzenia kulturalne, pracował jako grafik, projektant plakatów i ilustrator. Jako projektant kostiumów współpracował przy kilku przedstawieniach teatru miejskiego. Był też członkiem „Komitetu Ochrony Pomnika Adama Mickiewicza”. W 1918 i 1919 r. uczestniczył w założeniu Wydziału Sztuk Pięknych na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, był dziekanem tego wydziału czterokrotnie.
Zmarł w Wilnie 30 października 1936 roku
Malował przede wszystkim pejzaże przesycone bardzo emocjonalnym odczuwaniem natury i przyrody. Obrazy Ruszczyca Ziemia czy Nec Mergitur należą do najwybitniejszych przykładów nurtu symbolizmu w malarstwie Młodej Polski. Malował także wnętrza rodzinnego dworu w Bohdanowie, zajmował się scenografią teatralną, ilustratorstwem i grafiką książkową animował i współorganizował życie kulturalne Wilna.
W twórczości malarskiej Ruszczyca niepodzielnie dominował czysty pejzaż. We wczesnych, utrzymanych w realistycznej konwencji pracach ujawniła się fascynacja artysty morzem, którego zmienność wnikliwie obserwował podczas pobytów na Krymie, Rugii i Bornholmie. Uwagę skupiał wówczas na małym wycinku pejzażu, by w wąskim kadrze zderzyć ruchliwość spienionych fal z twardą materią skalistego wybrzeża ("Krym - brzeg morza", 1895; "Morze i skały", 1895). Świetlne refleksy kładące się na zmarszczonej tafli wody nabrały wyrazistości w kilku wariantach "Młyna zimą" - kompozycjach zamkniętych w wąskiej skali bieli, szarości i brązów; fragmentarycznie wykadrowana sylweta młyna kontrastuje tu z subtelnie modulowaną połacią śniegu ("Młyn zimą o zachodzie", 1897).
Dojrzałe obrazy Ruszczyca, wyróżniające się stężoną ekspresją, nasyconą kolorystyką i bogatą fakturą, należą do najbardziej oryginalnych dokonań polskiego modernizmu ("Stare jabłonie", 1900). W widokach rodzimego krajobrazu - ujętych przez pryzmat emocji i nastroju - artysta oddał potęgę sił natury poddanych cyklicznym przemianom, wydobył moc żywiołów, które zdeterminowały ludzką egzystencję. W 1898 Ruszczyc namalował obraz "Ziemia", w którym dał wyraz swemu twórczemu credo opartemu na panteistycznym pojmowaniu świata: dramatyczny teatr nieba skonfrontował tu ze skrawkiem surowej, nagiej ziemi; nabrzmiałymi deszczem chmurami przytłoczył drobną sylwetkę oracza popędzającego woły. Istota ludzka, jej doczesny byt i heroiczne próby okiełznania żywiołów podporządkowane są w artystycznej wizji Ruszczyca kosmicznym siłom, wpisane w plan Boskiego Stworzenia. Szmat zaoranej ziemi dominuje w monotonnym krajobrazie obrazu.
"W świat" (1901), w którego bezkresie giną miniaturowe postacie wędrowców, oddając nikłość ludzkiej egzystencji. Związany z czcią dla chtonicznych bóstw wydaje się obraz "Sobótki" (1898) symbolizujący witalność ludu kultywującego prasłowiański obyczaj. Ostry kontrast ognistej czerwieni i zmatowiałej czerni intensyfikuje tu ekspresję zatracających się w wirze tańca postaci unoszących jarzące się w mroku nocy pochodnie. Potęgę żywiołu wody natomiast oddaje obraz "Z brzegów Wilejki" (1900), w którym spieniona rzeka uderza w ścianę zapory.
Znamienny dla malarstwa Ruszczyca jest tu sposób ujęcia obrazowej przestrzeni z podwyższonego punktu obserwacji; zapożyczona z japońskich drzeworytów "ptasia perspektywa" poszerza horyzont widzenia, umożliwia spłaszczenie i spiętrzenie kompozycyjnych planów ("Młyn", 1898; "Krajobraz wiosenny", 1900). Oddziaływanie japonizującej estetyki jest też czytelne w kompozycji "Obłoki odbite w wodzie" (1900), w której szkicowość i lakoniczność form natury graniczy z abstrakcją. Konfrontacja nieba i ziemi przybiera odmienną postać w obrazie "Obłok" (1902). Postrzępiona kula chmury, której biel modulują rozmaite odcienie szarości, skontrastowana jest tu z ciemną plamą zwartej kępy drzew; ich statyczność zakłóca płynny dukt pędzla, jakim artysta wydobył porastające pagórek trawy. Ciężkie, skłębione masy chmur nawisają zarówno nad opuszczonym domem stojącym samotnie wśród łąk, jak i nad rodowym gniazdem wtulonym w roślinność ogrodu, budując nastrój grozy i dramatyczną ekspresję o romantycznej proweniencji ("Dom w Bohdanowie", 1901; "Stary dom", 1903; "Pustka", 1901).
Podobnie jak wielu polskich symbolistów Ruszczyc koncentrował uwagę na momentach przełomu, na wczesnej wiośnie i późnej jesieni, nasycając fragmentaryczne widoki leśnych strumieni mocnymi tonami barw i lśnieniem świetlnych refleksów ("Ruczaj leśny", 1898-1900; "Ostatni śnieg", 1898-1899; "Wiosna", 1907). W dojrzałym malarstwie artysty znalazła pełne odzwierciedlenie miłość do rodzimej Wileńszczyzny, jej krajobrazów, wsi, zabytków i ruin. "Przeszłość" (1902-1903) ukazuje kamienne mury Wilna przysypane śniegiem; kryją one tajemnice przeszłości, przywołują wspomnienia tragicznych dziejów ojczyzny i trwają niczym symbole narodowej tożsamości. Szczególną nośność symboliczną ma monumentalny obraz "Nec mergitur" (1904-1905) scalający w sobie potęgę sił natury, kosmosu i historii. Groźny żywioł morski postaciuje tu zawirowania historii, którym poddany jest dryfujący wrak korwety symbolizującej Polskę; a ponad okrętem rozciąga się obsypane gwiazdami niebo odsyłające w sferę mistyki. W niektórych kompozycjach Ruszczyca przewagę zyskuje walor dekoracyjności; w "Bajce zimowej" (1904) koronki ośnieżonych gałęzi tworzą skomplikowany, płaski ornament. Intymność domowego wnętrza, natomiast, sugestywnie oddają widoki mieszczańskiego salonu w obrazach "Biały mazur" (1905), "Wnętrze z Bohdanowa - kantorek" (1906) i "Wnętrze z Włoch pod Warszawą" (1906).
Na gruncie grafiki artystycznej Ruszczyc podejmował eksperymenty z barwną akwatintą i dwubarwnym linorytem; był ponadto pionierem w dziedzinie fluoroforty, wykonując syntetyczne pejzaże o wąskiej gamie kolorystycznej.
Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.
