1895-10-30     1989-07-15

Maria Kuncewiczowa

Maria Kuncewiczowa (z domu Szczepańska) urodziła się 30 października 1895 roku w Rosji (w Samarze). W 1900 roku jej rodzina przeniosła się do Warszawy, gdzie przyszła pisarka uczęszczała na kursy nauczycielskie. W 1916 roku podjęła zaś studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Przez cały okres przedwojenny, a sporadycznie i później, Kuncewiczowa występowała jako śpiewaczka, a wątki muzyczne często przewijają się w jej utworach. Przez pewien czas pracowała jako tłumaczka w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, uczestnicząc nawet w konferencji pokojowej w Paryżu w roku 1919. W roku 1921 wyszła za mąż za eseistę, prawnika i polityka Jerzego Kuncewicza, a rok później urodził się Witold Kuncewicz, ich jedyny syn i późniejszy założyciel Fundacji Kuncewiczów.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego pisarka współpracowała z czasopismami, takimi jak „Bluszcz”, „Kobieta Współczesna”, „Wiadomości Literackie”, „Gazeta Polska”. Była również autorka pierwszej polskiej powieści radiowej („Dni powszednie państwa Kowalskich”). Część odcinków była emitowana przez Radio Wolna Europa.

Wielką miłością Kuncewiczowej stało się miasto Kazimierz Dolny, w którym wraz z mężem kupiła dom - willę "Pod wiewiórką", obecnie zwaną "Kuncewiczówką" - według projektu Karola Sicińskiego, architekta i konserwatora zabytków. Otoczony zielenią, zbudowany z czarnych, drewnianych bali dom Kuncewiczów górował nad miasteczkiem. W charakterze ciekawostki warto podać fakt, że jako kamień węgielny zamurowano wówczas dwie książki: "Dwa księżyce" Marii oraz "Przebudowę" Jerzego Kuncewiczów. Obecnie w domu znajduje się muzeum poświęcone Kuncewiczom oraz ich bratankowi – Janowi Józefowi Szczepańskiemu.

W 1938 roku Kuncewiczowa została laureatką Złotego Wawrzynu Polskiej Akademii Literatury, w 1937 – nagrody literackiej miasta Warszawy. W roku 1982 otrzymała nagrodę Polskiego Ośrodka Stowarzyszenia Kultury Europejskiej SEC; w tym samym roku Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie przyznał jej tytuł doktora honoris causa.

Pierwszym istotnym dziełem pisarki był zbiór opowiadań "Przymierze z dzieckiem". Tytułowe opowiadanie eksploruje temat narodzin, macierzyństwa i zawiązanych z nimi przeżyć, przy czym więź z dzieckiem przedstawiona zostaje jako coś, co kobieta musi w sobie wypracować. Książka zawiera jeszcze teksty zatytułowane "Prawa i lewa ręka", "Polska na fiszmarku" oraz "Tamto spojrzenie". Zbiór ten pokazuje już niemal wszystkie właściwości dojrzałego pisarstwa Kuncewiczowej: umiejętność psychologicznego wglądu, niecofanie się przed literacką obróbką motywów fizjologicznych, przekonanie o wpływie psychologicznej przeszłości na teraźniejszość, wreszcie mniej lub bardziej wyraźną obecność elementu autobiograficznego w pisarstwie. Swoistą kontynuacją "Przymierza z dzieckiem" – opisującą jednakże wcześniejszy etap życia – jest mikropowieść "Twarz mężczyzny", traktująca o wpływie erotyzmu na rozwój duszy kobiety.

Za najważniejsze dzieło Kuncewiczowej jednomyślnie uznawana jest "Cudzoziemka". Powieść tę drukowano wpierw w odcinkach w dzienniku "Kurier Poranny", potem opublikowało ją wydawnictwo "Rój". Do wybuchu II wojny światowej ukazały się cztery wznowienia; piąta reedycja miała miejsce w Nowym Jorku w roku 1945, gdy Marian Kister reaktywował wydawnictwo pod zmienioną nazwą "Roy Publishers". Książka cieszyła się dużą popularnością i uznaniem, a z czasem została przetłumaczona na kilkanaście języków (wersję francuską sygnował Claude Backvis). Wprawdzie nagrodę "Wiadomości Literackich" utraciła na rzecz powieści "Sól ziemi" Józefa Wittlina, lecz trzy pochwalne recenzje napisał o niej Bruno Schulz. W jednej z nich stwierdzał: "Kuncewiczowa zna wszystkie tajemnicze drogi, kręte przesmyki i ścieżki złości, wszystkie jej manifestacje i wybuchy, cała biedna, wysilona perfidia nieszczęśliwego, zaplątanego w siebie charakteru podpatrzona jest i oddana z niesłychaną maestrią.""

Wiele podróżowała zarówno po Europie, jak i Bliskim Wschodzie. Po wybuchu II wojny światowej Kuncewiczowa mieszkała we Francji, następnie w Anglii, a po roku 1955 w Stanach Zjednoczonych, gdzie przez pewien czas prowadziła wykłady z literatury polskiej na Wydziale Slawistyki Uniwersytetu w Chicago. Nie zatraciła jednak kontaktu z Polską, w której pojawiała się co jakiś czas.

W okresie odwilży w Polsce zaczęto na nowo publikować utwory Kuncewiczowej. Na stałe wróciła do Kazimierza nad Wisłą. W 1968 roku odzyskała swój dom, willę "Pod wiewiórką" który kupiła przed wojną wraz z mężem.

Pisarka zmarła 15 lipca 1989 roku, pochowano ją w jej ukochanym Kazimierzu.

Twórczość

Maria Kuncewiczowa debiutowała opowiadaniem „Bursztyny” na łamach „Pro Aret et Studio” w 1918 roku. Potem ukazało się z kolei opowiadanie „Polska na fiszmarku” (1926) nagrodzone w konkursie Ligi Morskiej i Rzecznej. Właściwą twórczość Kuncewiczowej otwiera zbiór opowiadań: „Przymierze z dzieckiem” (1927) i powieść „Twarz mężczyzny” (1928). Utwory te posiadają znamiona ekspresjonizmu w stylu Juliusza Kadena-Bandrowskiego i stanowią odważną próbę podjęcia tematów takich, jak kobiece dojrzewanie, relacje erotyczne i macierzyństwo. Szczególnie to ostatnie traktuje Kuncewiczowa z pewną buntu, demaskuje bowiem mit matki-Polki. Z kolei wydane w 1933 roku „Dwa księżyce” należą już do nurtu realizmu społecznego. Głównym bohaterem tej powieści jest ukochane miasto pisarki, Kazimierz nad Wisłą, którego przestrzeń dzieli się niejako na dwie części: rdzennych mieszkańców i swobodne środowisko artystów.

W 1936 roku pojawia się natomiast największe dzieło Kuncewiczowej, czyli „Cudzoziemka” wpisujące się w nurt prozy psychologicznej. Mamy tu do czynienia z analizą kobiecej psychiki owładniętej kompleksem nieszczęśliwej miłości i niespełnionej kariery artystycznej. Bohaterka w ostatnim dniu swojego życia przypomina sobie jego cały przebieg, co przekłada się nowatorskie rozwiązania formalne.

Owocem końca lat 30., atmosfery wielkiego kryzysu i narastającego napięcia jest natomiast pierwsza polska powieść radiowa „Dni powszednie państwa Kowalskich” (1938), a następnie jej kontynuacja „Kowalscy się odnaleźli”. Z ważniejszych utworów okresu wojennego Kuncewiczowej należy wymienić jej dziennik „Klucze” (1943). Po wojnie zaś w Londynie ukazuje się „Zmowa nieobecnych” (1946), a w Paryżu „Leśnik” (1952). „Leśnik” jest ważną powieścią, osnutą na wątkach autobiograficznych, której narracja sięga czasów powstania styczniowego. O ile w „Cudzoziemce” pisarka inspiruje się wydarzeniami z życia matki, o tyle w „Leśniku” sięga do życiorysu ojca. Kuncewiczowa na podstawie losów głównego bohatera, Kaziuka, przedstawia tu odwieczne polskie rozdarcie pomiędzy postawą pragmatyzmu i romantyzmu (co można również odczytywać jako komentarz do sytuacji Polski po Jałcie).

Następnie zaś już w kraju ukazują się między innymi „Gaj oliwny” (1961), „Don Kichote i niańki” (1965), „Tristan 1946”. Następnie „Fantomy” (1972), „Natura” (1975) i „Przeźrocza. Notatki włoskie” (1985) (podobnie jak „Klucze” należą do prozy wspomnieniowej), „Listy do Jerzego” (1988) (proza autobiograficzna).

Cudzoziemka

"Cudzoziemka" uważana jest za szczytowe osiągnięcie polskiej prozy psychologicznej. Nurtowi temu zarzucano zazwyczaj takie skupienie się na przeżyciach jednostki, za sprawą którego opis świata schodzi na dalszy plan. Dzieło Kuncewiczowej jasno pokazuje, że taka ogólna krytyka całego nurtu jest niesprawiedliwa. Wprawdzie całe tło historyczne i społeczne istnieje tu jedynie w odniesieniu do bohaterki, niemniej jednak i ta perspektywa wystarczy, by powiedzieć parę rzeczy także na tematy ponadosobiste, takie jak model patriotyzmu.

Akcja powieści rozgrywa się w ciągu jednego dnia (na początku lat 30. w Warszawie), podczas którego główna bohaterka, Róża Żabczyńska, wspomina całe swoje życie. Fabuła powieści ma zatem przebieg achronologiczny, motywowany mechanizmami działania pamięci. Całość została podzielona na 21 rozdziałów.

W momencie relacjonowania historii bohaterka ma około 60 lat i jest prawdziwą udręką dla swojej rodziny: władcza, opryskliwa, nieczuła dla męża i dzieci. Odwiedza swoją córkę Martę i wspomina całe życie. Róża urodziła się w połowie XIX wieku w Taganrogu, w rodzinie polskich zesłańców po powstaniu listopadowym. Jako 16-letnia dziewczyna przyjechała z ciotką Luizą do Warszawy, gdzie zaczęła pobierać lekcje gry na skrzypcach u profesora Januarego Bądskiego. Ten jednak zaniedbał naukę Róży, która uważała, że uniemożliwiło jej to wielką karierę. Jednocześnie dziewczyna zakochała się z wzajemnością w synu nauczyciela, Michale Bądskim. Razem chodzili na romantyczne spacery do Ogrodu Botanicznego, przeżywali pierwsze miłosne pieszczoty, a w końcu przyrzekli sobie miłość. Najważniejsze zdanie wypowiedziane przez narzeczonego, które do śmierci utkwiło Róży w pamięci dotyczyło jej pięknego klasycznego.

„Cudzoziemka” jest przede wszystkim głębokim, psychologicznym portretem kobiety nieszczęśliwej, a jednocześnie wybitnej. W tym kontekście powieść wpisuje się w nurt prozy psychologicznej lat 30., która niejako „odkryła” temat kobiecości i jej rozmaitych uwarunkowań. W centrum problematyki utworu, jak wskazuje Jerzy Kwiatkowski, leży „kompleks niższej wartości”, który determinuje całe życie bohaterki. Zawód miłosny i niespełniona kariera skrzypaczki kładą się cieniem na biografii Róży. Jej życie przybiera formę zemsty: na świecie, mężczyznach i ojczyźnie.

Można tu zatem odnaleźć wyraźne inspiracje freudyzmem, zgodnie z którym ludzkie zachowania w dużej mierze mają uwarunkowania podświadome. Zasadniczą rolę odgrywają zaś nierozwiązane kompleksy z wczesnego etapu życia. U Róży przeradzają się one w nerwowe, apodyktyczne usposobienie. Kobieta nie mogąc uporządkować własnego życia, zaczyna organizować życie innych, zwłaszcza własnych dzieci. Bohaterka doznaje przede wszystkim deficytu miłości, której nie potrafi nikomu ofiarować, ani jej przyjąć. Nie znajduje spełnienia ani w małżeństwie, ani w macierzyństwie. Jak twierdzi Włodzimierz Maciąg, Róża jest typem kobiety niepokornej, która całą swoją osobowość buduje w opozycji do świata i innych.

Staje się więc Róża typową osobowością neurotyczną. Zamknięcie kobiety w świecie własnych obsesji i przeżyć podkreśla metaforyczny tytuł powieści. Róża jest bowiem cudzoziemką w sensie dosłownym, ponieważ niemal wszędzie czuje się obco (zarówno w Rosji, jak i w Polsce), ale jest też cudzoziemką, ponieważ nie potrafi zaakceptować własnego losu, który cały czas wydaje jej się cudzym. Róża więc żyje niejako z „cudzym” mężem i z „cudzymi” dziećmi. Istotnym rysem portretu Róży jest jej niespełniona artystyczna ambicja. Sztuka stanowi dla bohaterki jedyną przestrzeń, którą uważa za swoją. Wyraźnie dostrzega to córka Róży, Marta:

Kiedy matka grała, otwierał się inny świat – nieosiągalny, urągliwy w swoim za wielkim pięknie – i ochota do życia mijała jak niedorzeczny kaprys. Wstawała natomiast tęsknota za czymś bez imienia. To niewiadome było za pewne szczęściem: Róża wbrew twierdzeniu ojca – nurzała się w nim do woli.

„Cudzoziemka”, jak żadna inna książka w Dwudziestoleciu w mistrzowski sposób problematyzuje również zagadnienie ludzkiej pamięci. Większość wydarzeń w powieści rozgrywa się niejako w umyśle bohaterki. Dzięki metodzie ciągłych retrospekcji udaje się Kuncewiczowej pokazać rolę, jaką pamięć odgrywa w każdej jednostkowej egzystencji. Okazuje się, że jest ona narzędziem budowania osobowej tożsamości, spoiwem, dzięki któremu życie układa się w określoną historię. Jednocześnie ludzka egzystencja zyskuje wymiar narracyjny, staje się opowieścią, która ma niezaprzeczalny sens. Jednocześnie jednak „Cudzoziemka” jest powieścią o możliwości duchowego odrodzenia i pogodzenia się ze światem w chwili śmierci. Główny pomysł książki polega bowiem na zastosowaniu motywu „biograficznego filmu”, który w ostatnich chwilach życia wyświetla się człowiekowi w umyśle. Róża doznaje duchowego oczyszczenia i cudownego pogodzenia z życiem. Akceptuje je w całej pełni.



TROCHĘ HISTORII, TROCHĘ KULTURY - INDEX


COPYRIGHT

Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.


DZIAŁ HISTORIA/KULTURA PAI WYŚWIETLONO DOTYCHCZAS   10065396   RAZY






HISTORIA I KULTURA
W POLONIJNEJ AGENCJI INFORMACYJNEJ


Ten kto nie szanuje i nie ceni swej przeszłości nie jest godzien szacunku teraźniejszości ani prawa do przyszłości.
Józef Piłsudski

W DZIALE HISTORIA - KULTURA PAI ZNAJDZIECIE PAŃSTWO 1470 TEMATÓW



×
NOWOŚCI ARCHIWUM DZIAŁANIA AGENCJI HISTORIA-KULTURA BADANIA NAUKOWE NAD POLONIĄ I POLAKAMI ZA GRANICĄ
FACEBOOK PAI YOUTUBE PAI NAPISZ DO REDAKCJI

A+ A-
POWIĘKSZANIE / POMNIEJSZANIE TEKSTU