Jednym z zajęć, mieszkającego w latach 1516-1519 i 1520-1521 na olsztyńskiego zamku Mikołaja Kopernika, były m.in. sprawy podatkowe miasta. Administrator dóbr kapituły warmińskiej gromadził pieniądze pochodzące od mieszczan i chłopów. Mógł je wówczas ocenić, sprawdzić ich wartość. Widział, że nie są najlepsze. Jak pisał, "były bardzo liche, niewiele w nich było srebra, więcej miedzi". Nie zgadzały się też wymiary. To skłoniło naszego astronoma do podjęcia tematu reformy pieniądza.
W 1517 roku Kopernik sporządził pierwszą wersję łacińskiej rozprawie o monecie, która swojej drugiej wersji (Modus cudendi monedam), przygotowanej na żądanie króla Zygmunta Starego, doczekała się dwa lata później. W 1522 roku na generalnym sejmiku pruskim w Grudziądzu publicznie przedstawił swój traktat. Co ważne, dopiero w 1816 roku rozprawę ogłoszono drukiem. W tym dziele zawierają się jego poglądy na pieniądz, uwzględniane i rozwijane przez ekonomistów następnych stuleci. W 1528 Kopernik ukończył następną rozprawę z tego obszaru, poświęconą sposobowi bicia monety (De monede cudende ratio).
Kopernik, jak wielu jemu współczesnych ekonomistów, był zwolennikiem monetarystycznej teorii pieniądza, czyli uważał, że wartość nominalna pieniądza powinna odpowiadać wartości kruszcu, z którego jest wykonany. Wyciągał z tego logiczny wniosek, że ceny towarów są odzwierciedleniem zawartości kruszcu w pieniądzu, zatem niedopuszczalną praktyką jest zmniejszanie jego zawartości. A dodajmy, że była to częsta praktyka władców, którzy chcieli doraźnie ratować nadwątlony skarbiec. Autor rozprawy podkreślał, że zyski osiągnięte w ten sposób nigdy nie zrównoważą strat związanych z pozostawaniem przez długie lata gorszego pieniądza w obiegu. Analogia ze współczesnym dodrukowywaniem pieniądza papierowego sama się nasuwa: Kopernik słusznie podkreślał, że psucie monety powoduje wzrost cen i napędza inflację.
Według Mikołaja Kopernika polityka monetarna ma bezpośredni wpływ na losy państw. Jego zdaniem, silne i kwitnące kraje mają dobry, cieszący się zaufaniem pieniądz, natomiast kraje, które tolerują praktykę psucia monety, upadają i giną. Rzemieślnicy i kupcy wolą, rzecz jasna, działać w tych państwach, w których system monetarny jest stabilny, a ich zyski nie są zagrożone. Opowiadał się za ścisłą kontrolą władcy nad emisją pieniądza, w tym nad liczbą działających mennic. Przypomnijmy, że w owym czasie nie istniało coś takiego, jak akceptowalność danej waluty tylko na terenie kraju, który ją emitował. Złote i srebrne monety były używane w całej Europie, niezależnie od tego, gdzie je wybito. Oczywiście niektóre ceniono wyżej, niektóre, właśnie ze względu na zaniżoną wartość kruszcu, mniej.
Jak wspomnieliśmy na początku Kopernik kwestię złego i dobrego pieniądza znał z praktyki. Dlatego opowiadał się za unifikacją systemu pieniężnego polsko-litewskiego państwa, w tym włączenia do tego systemu Prus Królewskich. Można powiedzieć, że miał swój wkład w decyzję sejmiku generalnego Prus Królewskich, które w 1528 r. zdecydowały o przyjęciu w tej prowincji polskiej stopy menniczej. Kopernik brał udział w posiedzeniach sejmiku i gorąco popierał wprowadzenie w życie reformy. Jego aktywność jako promotora reformy pieniężnej cieszyła się uznaniem dworu, ale ściągnęła na niego niechęć miast pruskich, które pozbawione zostały przychodów z bicia monety. Odnotowano, że w 1531 roku kukłę Kopernika niesiono w Elblągu podczas karnawałowego pochodu.
Traktat Mikołaja Kopernika o reformie monety pruskiej powstał w trzech wersjach w latach 1517-1526. Znamy go z kilku odpisów i tłumaczeń, które – jak dowodzi analiza treści – stanowią kolejne redakcje jednej rozprawy.
Tekst pierwszej wersji został spisany po łacinie w 1517 r. i określany jest zazwyczaj jako Rozmyślania (Meditata). Był on przeznaczony dla biskupa Fabiana Luzjańskiego i kapituły warmińskiej, którym miał służyć pomocą w dalszych dyskusjach na zjazdach Stanów Prus Królewskich w sprawie reformy monetarnej. Składa się on z dwóch części. W pierwszej Kopernik podjął ogólne zagadnienia dotyczące teorii pieniądza, formułując między innymi prawo o wypieraniu z obiegu lepszego pieniądza przez gorszy.
W części drugiej skupił się na aktualnych stosunkach pieniężnych w Prusach Królewskich, a przede wszystkim na spadku wartości monety pruskiej, wyliczając jej rodzaje i wyjaśniając przyczyny spadku wartości poszczególnych rodzajów monet. Wersja druga, nazwana w XVI wieku Modus cudendi monetam, była niemieckim tłumaczeniem łacińskiego traktatu Meditata z 1517 r. Tłumaczenie to, które zawiera wiele uproszczeń i nieścisłości, sporządzono w 1519 r., zapewne w związku z grudniowym zjazdem radców Stanów Pruskich z królem Zygmuntem I Starym. Traktat ten w wersji niemieckiej został odczytany przez Kopernika na zjeździe Stanów Prus Królewskich i posłów króla Zygmunta I w Grudziądzu w dniu 21 marca 1522 r. W nawiązaniu do dyskusji w czasie tego zjazdu, Kopernik dodał w zakończeniu swego traktatu propozycję zrównania wartości nowej monety pruskiej z koronną, przez wybijanie 3 szelągów pruskich równoznacznych 1 groszowi polskiemu.
Trzecia wersja traktatu monetarnego, zwana Monete cudende ratio, zachowała się w trzech kopiach i powstała najprawdopodobniej przed kwietniem 1526 r. W wersji tej, opartej częściowo na tekście z 1517 r., wzbogacona została część dotycząca teorii pieniądza, a zwłaszcza podkreślone zostało spodlenie monety jako jedna z głównych przyczyn upadku państwa. Po raz pierwszy Kopernik objaśnił tu przyczynę spadku wartości pieniądza na skutek zbytniego dodawania miedzi przy produkcji złotych i srebrnych monet. Dość szerokiej analizie poddał on proces spadku wartości monety pruskiej, nawiązując do roli dobrej monety w czasach krzyżackich, która systematycznie pogarszała się od I połowy XV w. Zupełnie nowy był również ustęp dotyczący stosunku ceny (wartości) monet srebrnych i złotych, który jego zdaniem winien być identyczny do stosunku ceny czystego srebra i złota. W podsumowaniu autor przedstawił w sześciu punktach główne zasady reformy monetarnej w Prusach Królewskich i Książęcych:
Analizując całość poglądów Mikołaja Kopernika na sprawy monetarne widać wyraźnie, że był on zwolennikiem metalistycznej teorii pieniądza, czyli źródła wartości monety upatrywał w kruszcu. Za monetę uważał on znaczone (stemplowane) złoto lub srebro, którym się płaci ceny rzeczy kupionych lub sprzedawanych, stosownie do postanowienia każdego państwa lub władcy. Rozróżniał przy tym w pieniądzu wartość (valor) i szacunek – wartość szacunkową (estimatio). Wartość w jego ujęciu zależała od ilości i jakości kruszcu w monetach, natomiast szacunek oznaczał wartość nominalną, ustanowioną przez władzę zwierzchnią. Dobra moneta winna mieć taką wartość nominalną, która byłaby równa wartości rzeczywistej materiału, z którego została wybita.
Kopernik rozróżniał też kilka funkcji pieniądza. Uważał go za miernik wartości (wyraża ceny), konieczny środek cyrkulacji (pieniądzem się płaci i za niego się kupuje) oraz środek tezauryzacji (jako skarb). Najważniejsze jednak dla dziejów ekonomii stało się sformułowane przez niego prawo złego pieniądza, mówiące że pieniądz gorszy, czyli wykonany z gorszego kruszcu i mający mniejszą wartość, wypiera z obiegu pieniądz lepszy, czyli wykonany z lepszego kruszcu i mający wartość większą. Prawo to odnajdujemy między innymi w trzeciej wersji traktatu monetarnego, w którym Kopernik zapisał: kiedy do dawnej, lepszej monety, pozostawionej w obiegu, wprowadzono nową, gorszą, która nie tylko zaraziła dawną, ale że tak powiem, z obiegu ją wypędziła. Dopiero kilkadziesiąt lat później podobne opinie wygłaszał angielski finansista, Thomas Gresham, od którego nazwiska prawo złego pieniądza określane bywa często jako prawo Greshama.
POLONIJNA AGENCJA INFORMACYJNA - KOPIOWANIE ZABRONIONE.
NAPISZ DO REDAKCJI - PODZIEL SIĘ WIADOMOŚCIĄ
Wyjątkiem jest uzyskanie indywidualnej zgodny redakcji, wówczas zgodnie z prawem autorskim należy podać źródło:
Polonijna Agencja Informacyjna, autora - jeżeli jest wymieniony i pełny adres internetowy artykułu
wraz z aktywnym linkiem do strony z artykułem oraz informacje o licencji.
