63 lata temu zaczął obowiązywać Traktat Antarktyczny mający zapewnić wykorzystanie Antarktydy jedynie do celów pokojowych. Korzysta z tego również Polska utrzymując Stację Antarktyczną im. H. Arctowskiego.
Stacja zlokalizowana jest na Wyspie Króla Jerzego, w archipelagu Szetlandów Południowych. Wyspa położona jest około 120 km od wybrzeża Antarktydy, 14 000 km od Polski. Polska Stacja leży w południowej części Wyspy, nad Zatoką Admiralicji. Jej tereny rozciągają się wzdłuż wybrzeża Zatoki. Jest ważnym, uznanym na arenie międzynarodowej ośrodkiem badawczym. Prowadzone są na niej badania w dziedzinie oceanografii, geologii, geomorfologii, glacjologii, meteorologii, sejsmologii i przede wszystkim biologii i ekologii oraz nieprzerwanie prowadzone są obserwacje monitoringowe: ekologiczne, glacjologiczne i meteorologiczne. Załoga bierze również udział w wydarzeniach promujących badania antarktyczne, udostępnia dane i odkrycia opinii publicznej za pośrednictwem regularnych transmisji internetowych i radiowych oraz prowadzi lekcje w szkołach podstawowych.
Pierwszymi Polakami, którzy mieli znaczący wkład w eksplorację i badanie Antarktydy byli uczestniczący w wyprawie statku „Belgica” Henryk Arctowski i Antoni Dobrowolski. Obszarem działania ekspedycji była Antarktyka Zachodnia – przede wszystkim archipelagi Szetlandów Południowych i Palmera.
Bill Grzegorz Gawroński – urodzony w 1910 roku w Nowym Jorku syn polskich emigrantów – jako nastoletni chłopak brał udział we wspominanej wyprawie Byrda w latach 1928-29. W trakcie podróży morskiej był palaczem okrętowym, a po wylądowaniu na Antarktydzie brał udział w budowie stacji „Little Amerika”, a także pełnił funkcję pomocnika mechanika oraz opiekuna psich zaprzęgów. To właśnie za jego sprawą po raz pierwszy na kontynencie antarktycznym załopotała polska flaga.
W latach 1925-1934 na argentyńskim statku łowczym pływał Polak z Grodna – Dymitr Gawryluk. Dzięki swojej tężyźnie fizycznej ze zwykłego marynarza bardzo szybko awansował na harpunnika i przez 9 lat łowił wieloryby na wodach Oceanu Lodowego i w okolicach Georgii Południowej.
Pierwszym Polakiem, który pojawił się na Antarktydzie po II wojnie światowej był Zbigniew Zaprucki – oficer Armii Andersa, uczestnik bitwy pod Monte Cassino. Pływał jako mechanik na pokładach argentyńskich okrętów wojennych często zawijających z zaopatrzeniem do argentyńskich baz na terenie Antarktyki. Brał także udział w wyprawie logistycznej w 1948 roku, której celem było zakładanie baz na morzu Weddella.
Po II wojnie światowej Polacy wrócili do tradycyjnego dla nich zainteresowania Antarktydą. Organizacja wypraw na „szósty kontynent” stała się możliwa po odwilży politycznej z 1956 roku. Pierwsza ekspedycja z udziałem Polaków – pod flagą ZSRR – ruszyła w 1959 roku. Jej polscy uczestnicy – Stefan Różycki, Wojciech Krzemiński, Alina i Czesław Cęntkiewiczowie, Zbigniew Ząbek, Janusz Śledziński, Czesław Nowicki i Maciej Zalewski – przejęli oficjalnie przekazaną Polsce przez ZSRR stację Oazis położoną w Oazie Bungera na Antarktydzie Wschodniej. Stację tę nazwano imieniem Antoniego Bolesława Dobrowolskiego. Mimo tego, przez kolejnych kilka lat Polacy nie brali udziału w ekspedycjach antarktycznych.
W okresie 1964/1965 polski meteorolog Włodzimierz Chełchowski wziął udział w 10. Radzieckiej Wyprawie Antarktycznej. Przezimował on – najprawdopodobniej jako pierwszy Polak na lądzie stałym Antarktydy – w radzieckiej stacji „Mirnyj”.
Niedługo po Chełchowskim – 21 grudnia 1965 roku – z Warszawy, przez Moskwę ruszyła na Antarktydę „4-osobowa grupa geofizyków: Maciej Zalewski, Adam Kuchcicki, Janusz Molski i Ryszard Czajkowski.” Naukowcy dotarli na wspomnianą stację „Mirnyj”, odwiedzili także polską stację im. Dobrowolskiego. Poza Molskim, który wrócił do Warszawy, przezimowali na radzieckiej stacji „Mołodiożnaja”, „prowadząc obserwacje magnetosfery i propagacji fal radiowych.”
Wiosną 1968 roku w odpowiedzi na zaproszenie Instytutu Arktyki i Antarktyki z Leningradu, Polska Akademia Nauk wysłała na jedną z radzieckich stacji antarktycznych biologów z Instytutu Biologii Doświadczalnej: Stanisława Rakusa-Suszczewskiego i Krzysztofa Opalińskiego. Dołączyli oni do składu 14. Radzieckiej Wyprawy Arktycznej. Polacy m.in. pracowali na stacji „Mołodiożnaja” realizując polski program badań. Prowadzili obserwacje ekologiczne i hydrologiczne, wykonali także szereg eksperymentów fizjologicznych, związanych z pomiarami metabolizmu skorupiaków i ryb. Rakus-Suiszczewski i Opaliński byli pierwszymi polskimi naukowcami, którzy brali udział w tego rodzaju badaniach na tym obszarze Antarktydy. Do kraju wrócili 14 lutego 1970 roku.
Rok później, opierając się na zdobytych przez biologów doświadczeniach, Instytut Biologii Doświadczalnej PAN zorganizował drugi wyjazd na Antarktydę. W skład grupy weszli: Stanisław Rakus-Suszczewski (jako kierownik), Maciej Rembiszewski, Andrzej Piasek oraz filmowcy Andrzej Berbecki i Zbigniew Pietrzkiewicz. Polacy program swoich badań realizowali ponownie na stacji „Mołodiożnaja” w sezonie letnim 1971/1972. Obserwacje prowadzono w morzu oraz na terenie oazy, w której położona była stacja. „Pracowano nad zagadnieniami adaptacji enzymatycznych, metabolizmu skorupiaków i adaptacji morfologicznych ryb.”
Instytut Biologii Doświadczalnej PAN po raz trzeci wysłał naukowców na Antarktydę w sezonie letnim 1973/1974. Stanisław Rakus-Suszczewski (ponownie jako kierownik), Krzysztof Jażdżewski, Hubert Szaniawski i Andrzej Lipkowski, podjęli w pierwszej kolejności próbę wznowienia działalności polskiej stacji im. Dobrowolskiego. Celu tego nie zrealizowali głównie z powodu trudności logistycznych. Wzięli oni także udział w 19. Radzieckiej Wyprawie Antarktycznej, w trakcie której uczestniczyli w badaniach fizjologicznych i biochemicznych ryb i skorupiaków żyjących w rejonach przybrzeżnych stacji „Mołodiożnaja”. „Paleontolog Hubert Szaniawski uczestniczył również, jako pierwszy z Polaków, w badaniach geologicznych w Górach Księcia Karola.” (7). Pozostały najdłużej na Antarktydzie Stanisław Rakus-Suszczewski, od stycznia do września 1974 roku przebywał na amerykańskiej stacji „Mcmurdo”. Wspólnie z biologami amerykańskimi prowadził tam badania fizjologiczne i biochemiczne skorupiaków i ryb antarktycznych. Jego powrót do Polski – a tym samym zakończenie trzeciej wyprawy zorganizowanej przez Instytut Biologii Doświadczalnej PAN – nastąpił 14 października 1974 roku.
Stanisław Rakus-Suszczewski w trakcie pobytu w amerykańskiej stacji „McMurdo” nabrał przekonania o konieczności zbudowania na Antarktydzie nowej polskiej stacji naukowo-badawczej. Do idei tej przekonał władze Polskiej Akademii Nauk, a także decydentów z Ministerstwa Handlu Zagranicznego i Gospodarki Morskiej. 22 grudnia 1975 roku – po kompleksowych przygotowaniach – ruszyła pierwsza polska morska wyprawa badawcza na Antarktydę pod kierownictwem Daniela Dutkiewicza i Stanisława Rakus-Suszczewskiego (kierownictwo naukowe). Jej celem było „rozpoznanie występowania i warunków eksploatacyjnych kryla antarktycznego” – skorupiaka, który okazał się niezwykle ważnym ogniwem łańcucha pokarmowego w Arktyce.
Celem wyprawy – w której na 2 statkach „Profesor Siedlecki” i „Tazar” wzięło udział 29 osób, przede wszystkim specjalistów z różnych dziedzin naukowych – było także rozpoznanie terenu pod budowę nowej polskiej stacji antarktycznej. Tę zaś zbudowała 73-osobiowa ekipa, która wraz ze sprzętem dopłynęła, także na 2 statkach do Antarktyki w styczniu 1977 roku. Po kolejnej eksploracji zdecydowano, że baza powstanie w Zatoce Admiralicji na Wyspie Króla Jerzego. Jej budowa trwała 57 dni, a jej działalność, jak już stwierdzono, rozpoczęła się z dniem 26 lutego 1977 roku. Tego dnia załoga nowej stacji wysłała w pięciu językach telegram o treści: „Tu stacja antarktyczna im. Henryka Arctowskiego Polskiej Akademii Nauk na Wyspie króla Jerzego w archipelagu Szetlandów Południowych, położona na 62º10’S i 58º28’W. Stacja im. Henryka Arctowskiego rozpoczęła działalność dziś o godz. 3.25 GMT. Nasz sygnał wywoławczy 3ZL3O, 3ZL34, częstotliwość 7514 i 8054 kHz, temperatura powietrza 4,3ºC, ciśnienie 962 mbar, zachmurzenie 0,8, prędkość wiatru 7 m/s.”
Traktat Antarktyczny to akt prawa międzynarodowego regulujący stan prawny i polityczny Antarktydy. Podpisano go w Waszyngtonie 1 grudnia 1959 roku przez rząd Argentyny, Australii, Belgii, Chile, Francji, Japonii, Nowej Zelandii, Norwegii, RPA, ZSRR, Wielkiej Brytanii, USA.
Obecnie układ jest podpisany również przez następujące państwa: Brazylia, Bułgaria, Chiny, Czechy, Ekwador, Finlandia, Hiszpania, Holandia, Indie, Korea Południowa, Niemcy, Peru, Polska, Szwecja, Ukraina, Urugwaj, Włochy, Austria, Białoruś, Dania, Estonia, Grecja, Gwatemala, Islandia, Kanada, Kazachstan, Kolumbia, Korea Północna, Kuba, Malezja, Monako, Mongolia, Papua Nowa Gwinea, Pakistan, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Szwajcaria, Turcja, Wenezuela, Węgry.
Jest to umowa bezterminowa, jednakże może być w każdej chwili zmieniona, gdy tylko wyrażą na to zgodę wszystkie państwa mające prawo głosu. Są to państwa, które mają swoje stacje badawcze na Antarktydzie, a jest ich 29.
W myśl Traktatu Antarktyda jest terytorium neutralnym, wspólnie zarządzanym przez państwa pod nim podpisanymi. Powinna być wykorzystywana wyłącznie w celach pokojowych i równocześnie zakazane jest prowadzenie na niej baz i fortyfikacji wojskowych, manewrów wojskowych oraz doświadczeń wszelkiego rodzaju broni, w tym również atomowej. Dozwolone jest natomiast korzystanie z personelu i sprzętu wojskowego w celu prowadzenia badań naukowych.
W przypadku badań naukowych dokonuje się wymiany informacji dotyczących planów prac naukowych, aby zwiększyć ich skuteczność i zminimalizować koszty. Wszystkie wyniki badań są jawne i ogólnodostępne. Dodatkowo dokonywane są zmiany personelu stacji badawczych.
Umowa wprowadza również zakaz zanieczyszczania kontynentu.
POLSKA STACJA POLARNA W DZIALE HISTORIA-KULTURA PAI
TRAKTAT ANTARKTYCZNY W DZIALE HISTORIA-KULTURA PAI
POLONIJNA AGENCJA INFORMACYJNA - KOPIOWANIE ZABRONIONE.
NAPISZ DO REDAKCJI - PODZIEL SIĘ WIADOMOŚCIĄ
Wyjątkiem jest uzyskanie indywidualnej zgodny redakcji, wówczas zgodnie z prawem autorskim należy podać źródło:
Polonijna Agencja Informacyjna, autora - jeżeli jest wymieniony i pełny adres internetowy artykułu
wraz z aktywnym linkiem do strony z artykułem oraz informacje o licencji.
