9 października 1921 w Radomsku urodził się Tadeusz Różewicz, prekursor awangardy w poezji i dramacie, nowator, choć silnie odnoszący się do tradycji romantycznej. Twórca niezależny, wielki samotnik przekonany o misji artysty pojmowanej jako stan wewnętrznego skupienia.
Poezja Różewicza wyraża tragizm osamotnionej jednostki, zagubionej w powojennym świecie zdominowanym przez widmo masowej śmierci, okrucieństwa, obojętności i cywilizacyjnego uniformizmu. Bohater jego wierszy jest osobowością zagrożoną rozpadem i chaosem. Dramat stworzony przez Różewicza jest niezwykle oryginalny, niemal odrębny, choć wielu dostrzega w nim wpływ awangardy paryskiej i teatru absurdu (Samuel Beckett, Eugène Ionesco). Ma on przy tym rys autobiograficzny i odnosi się do tradycji polskiej.
Otrzymał dziesiątki nagród, wyróżnień i odznaczeń, wśród nich Europejską Nagrodę Literacką w Strasburgu, Nagrodę Polskiego PEN Clubu, Nagrodę Silesiusa przyznawaną najwybitniejszym polskim poetom i order państwowy Zasłużony Kulturze Gloria Artis.
Tadeusz Różewicz na świat przyszedł 9 października 1921 w Radomsku jako czwarty z pięciu braci. Zaszczepioną miłość do literatury zawdzięcza starszemu bratu, Stanisławowi, który od najmłodszych lat motywował przyszłego poetę do zgłębiania literatury i wspólnego czytania. To właśnie z jego inspiracji publikował pierwsze utwory już jako nastolatek w czasopismach „Pod znakiem Marii” czy „Czerwone tarcze”. Próbował dostać się do Liceum Pedagogicznego w Piotrkowie Trybunalskim, nie udało mu się to jednak z powodu niezdanego egzaminu śpiewu. Kolejna próbą była Marynarka Handlowa w Gdyni, lecz starania te przerwał wybuch drugiej wojny światowej i potęgujące się problemy finansowe rodziny. Przyszły poeta zatrudnił się jako goniec i magazynier, pracował też w biurze komorniczym oraz fabryce mebli.
W 1942 roku brat Janusz działający od początku wojny w konspiracyjnej Armii Krajowej powołał Tadeusza Różewicza do walki zbrojnej i zaprzysiągł na żołnierza. Szkolili się w partyzantce, gdzie zyskał szacunek za teksty publikowane w czasopiśmie „Czyn Zbrojny”, które redagował. Również z Januszem Różewiczem napisał w 1944 roku Echa leśne, czyli zbiór liryków podtrzymujących ducha patriotyzmu. Niestety w tym samym roku brat został zatrzymany przez Niemców, a następnie rozstrzelany. Ich kolejne wspólnie dzieło – zbiór prozy satyrycznej W łyżce wody – został wydany już po śmierci Janusza. Po wojnie zamieszkał w Częstochowie, gdzie tworzył cyganerię artystyczną okolicy. W 1945 roku na łamach czasopisma „Głos Narodu” pojawił się utwór Figa z Unry. Za namową Juliana Przybosia przeprowadził się do Krakowa, tam też rozpoczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim na kierunku historia sztuki. Szybko trafił do Awangardy Krakowskiej – grupy literackiej nazywanej także Neoawangardą, tworzonej przez samego Przybosia, ale i Tadeusza Peipera, Jalu Kurka, Adama Ważyka czy Jana Brzękowskiego.
Samodzielny debiut Tadeusza Różewicza przypadł na 1947 rok, kiedy to ukazał się tomik poetycki Niepokój, który to zrewolucjonizował myślenie o współczesnej poezji oraz przedstawianiu wojennych traum w literaturze i kulturze w ogóle. W tymże również cyklu zainicjował powstanie piątego systemu wersyfikacyjnego określanego przez krytyków „różewiczowskim”. Zaprzyjaźniony z Tadeuszem Borowskim próbował z nim uciec z kraju. Sceptycznie nastawieni do komunistycznej propagandy starali się o wyjazd za granicę – do Stanów Zjednoczonych lub Paryża. Niestety żadne z tych miejsc nie było osiągalne, ale ostatecznie udało mu się ulokować w Berlinie, a następnie w Budapeszcie. Powróciwszy do Polski Różewicz osiadł w Gliwicach, mając zamiar odciąć się od literackiego światka.
W 1960 roku na fali zmian z powodu śmierci Stalina, odwilży gomułkowskiej i debiutów kolejnych zdolnych młodych twórców, napisał dramat Kartoteka, wprowadzając innowacyjny na polskie warunki teatr absurdu. W połowie lat siedemdziesiątych był wymieniany jako główny kandydat do Nagrody Nobla w kategorii literatury. Tadeusz Różewicz był wielokrotnie nagradzany za swoje dzieła, w 1999 roku otrzymał Nagrodę Literacką Nike za publikację Matka odchodzi. Zmarł 24 kwietnia 2014 roku we Wrocławiu.
Publikował sporo, zarówno tomików poetyckich, jak i dramatów: Czerwona rękawiczka (1948), Pięć poematów (1950), Czas, który idzie (1951), Wiersze i obrazy (1952), Równina (1954), Srebrny kłos (1955), Poemat otwarty (1956), Rozmowa z księciem (1960), Głos Anonima (1961), Nic w płaszczu Prospera (1961), Twarz (1964), Twarz trzecia (1968), Regio (1969), Duszyczka (1977), Na powierzchni poematu i w środku (1983), Płaskorzeźba (1991), Nożyk profesora (2001), Szara strefa (2003), Wyjście (2004), cóż z tego że we śnie (2006), Dwie strony medalu (2008), Historia pięciu wierszy (2011), Wiersze przeczytane (2014). Napisał także kilkanaście dramatów: Grupa Laokoona (1962), Świadkowie albo Nasza mała stabilizacja (1964), Wyszedł z domu (1965), Spaghetti i miecz (1967), Stara kobieta wysiaduje (1969), Akt przerywany (1970), Na czworakach (1972), Odejście głodomora (1977), Śmierć w starych dekoracjach (1979), Do piachu (1979) czy Palacz (1997).
Zdjęcia: Muzeum Sportu i Turystyki w Karpaczu
Instytucja Kultury Samorządu Województwa Dolnośląskiego
Tadeusz Różewicz w Karkonoszach. Dostęp 09.03.2024
Portret: kadr z filmu "Gliwickie lata Tadeusza Różewicza" "
Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.
